تراکتور نو صادر می‌کنیم، کارکرده وارد می‌کنیم!

همدلی| کورش شیرازیان: ایران به عنوان یکی از تولیدکنندگان بزرگ تراکتور و ماشین‌آلات کشاورزی در سال‌های اخیر به صادرات این محصولات به کشورهای مختلف جهان از جمله عراق و افغانستان پرداخته است. با این حال، همزمان با افزایش قیمت تراکتورهای نو و کمبود تسهیلات بانکی برای کشاورزان، وزارت جهاد کشاورزی به‌تازگی واردات تراکتورهای کارکرده را مطرح کرده و سازمان توسعه تجارت نیز با آن موافقت کرده است. این اقدام، سؤالات و انتقاداتی را از سوی کارشناسان و فعالان این صنعت به همراه داشته است. براساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران، در هشت ماهه نخست سال ۱۴۰۳ حدود ۱۱ هزار و ۲۲۸ تن تراکتور به ارزش ۴۳ میلیون دلار به ۱۳ کشور صادر شده است. عراق و افغانستان به ترتیب با سهم ۵۹.۵ درصد و ۲۴.۳ درصد، بزرگ‌ترین بازارهای صادراتی ایران بوده‌اند. سایر کشورها شامل سوریه، ونزوئلا، عمان، تاجیکستان، ترکیه و چند کشور آفریقایی هستند.
واردات تراکتورهای کارکرده؛ راهکار یا چالش؟
وزارت جهاد کشاورزی برای تأمین نیاز کشاورزان، پیشنهاد واردات تراکتورهای کارکرده را مطرح کرده است. این پیشنهاد شامل واردات تراکتورهای سنگین با قدرت بالای ۱۲۰ اسب بخار است؛ به شرطی که خدمات پس از فروش و استانداردهای لازم رعایت شود، اما برخی کارشناسان معتقد هستند این تصمیم دارای ایرادات مهمی است. واردات تراکتورهای سنگین بدون سقف تعداد در بخشنامه ذکر شده که می‌تواند به واردات بی‌رویه و مشکلات اقتصادی منجر شود. نبود شفافیت در میزان کارکرد و عمر تراکتورهای وارداتی، نگرانی‌هایی درباره کیفیت و دوام آنها ایجاد کرده است. تجربه‌های گذشته نشان داده واردات ماشین‌آلات بدون خدمات پس از فروش می‌تواند هزینه‌های بالایی به کشاورزان و اقتصاد کشور تحمیل کند.
مشکلات ناوگان تراکتورهای داخلی
در حال حاضر، حدود ۵۲ درصد از تراکتورهای فعال در کشور عمری بیش از ۱۳ سال دارند. فرسودگی این ناوگان باعث تلفات ۲۱ میلیون تنی در تولید غلات و مصرف اضافی ۴۰۲ میلیون لیتر سوخت در سال شده است. برآوردها نشان می‌دهد این مصرف اضافی، تنها در تراکتورهای بالای ۲۰ سال، سالانه ۱۰۰ هزار میلیارد ریال یارانه به هدر می‌دهد. ناصر قربانیان، از کارشناسان حوزه کشاورزی، معتقد است ایران با داشتن توانایی تولید بیش از ۹۸ درصد تراکتورهای مورد نیاز کشور، احتیاجی به واردات گسترده ندارد. او همچنین به نبود شفافیت در بخشنامه واردات، از جمله مشخص نبودن واردکنندگان و بررسی نکردن دقیق خدمات پس از فروش، انتقاد کرده است. او تأکید دارد واردات بی‌رویه تراکتورهای کارکرده می‌تواند زمینه‌ساز ورود سوداگران به این بازار شود.
در حالی که ایران یکی از صادرکنندگان مطرح تراکتور است، فرسودگی ناوگان داخلی و مشکلات مالی کشاورزان، فشار زیادی به این بخش وارد کرده است. واردات تراکتورهای کارکرده اگرچه می‌تواند بخشی از مشکلات کشاورزان را کاهش دهد، اما اجرای نادرست و نظارت ناکافی می‌تواند به آسیب‌های اقتصادی و اجتماعی منجر شود. حال باید دید آیا این تصمیم در نهایت به نفع کشاورزان خواهد بود یا به بحرانی جدید در بخش کشاورزی تبدیل می‌شود؟
فرصت یا تهدید؟
موضوع واردات تراکتورهای کارکرده در شرایطی مطرح می‌شود که صنعت تراکتورسازی ایران نزدیک به 6 دهه سابقه تولید و صادرات به کشورهای مختلف را دارد. اگرچه این واردات با هدف بهبود وضعیت کشاورزی و کاهش تلفات محصولات انجام می‌شود، اما برخی کارشناسان نگرانی‌های جدی را مطرح کرده‌اند. مشخص نبودن سن، کارکرد و استانداردهای موردنیاز برای تراکتورهای کارکرده از جمله دغدغه‌های جدی است. به‌ویژه در گذشته، واردات ماشین‌آلات فاقد کیفیت منجر به افزایش هزینه‌های نگهداری و کاهش بهره‌وری شد. تولیدکنندگان داخلی ادعا دارند که توانایی تأمین بیش از 98 درصد نیازهای کشور را دارند و واردات بی‌رویه ممکن است به این صنعت آسیب بزند. نبود زیرساخت‌های لازم برای ارائه خدمات پس از فروش و تأمین قطعات یدکی تراکتورهای وارداتی ممکن است مشکلاتی مشابه با سال‌های گذشته ایجاد کند. مصرف سوخت بالا و هزینه‌های نگهداری تراکتورهای فرسوده، صرفه اقتصادی واردات این ماشین‌آلات را زیر سؤال می‌برد.
بازارهای بین‌المللی و دستاوردها
ایران در هشت ماهه سال جاری توانسته است بیش از 11 هزار تن تراکتور به 13 کشور صادر کند. عراق و افغانستان، بزرگ‌ترین بازارهای هدف ایران بوده‌اند. این در حالی است که صادرات به کشورهایی چون سوریه، ونزوئلا، و عمان نیز روند رو به رشدی داشته است. در عین حال، واردات محدود تراکتور به کشور از ترکیه و چین به میزان 31 تن و ارزش 136 هزار دلار نشان می‌دهد این واردات در مقایسه با صادرات رقم قابل توجهی نیست، اما موضوع واردات تراکتورهای کارکرده می‌تواند بر این تعادل تأثیر بگذارد.
آیا واردات تراکتورهای کارکرده به کاهش ضایعات محصولات کشاورزی و افزایش بهره‌وری کمک خواهد کرد؟ آیا این واردات باعث کاهش تلفات سوخت و هزینه‌های پنهان در بخش کشاورزی می‌شود؟ چگونه می‌توان تضمین کرد تراکتورهای وارداتی دارای کیفیت مناسب، خدمات پس از فروش و قطعات یدکی کافی باشند؟ دستیابی به پاسخ این پرسش‌ها نیازمند بررسی‌های دقیق‌تر و اقدامات کارشناسی است تا تصمیم‌گیری‌ها در این زمینه به نفع کشاورزی و اقتصاد کشور باشد.