جهان از سرعت فروپاشی حکومت بشار اسد غافلگیر شد؛ پخش زنده سقوط

همدلی|  روز نوزدهم آذر در تقویم ایرانیان پایانی بزرگ بر یک دوره 53 ساله حاکمیت موروثی یک پدر و پسر بر سرزمین سوریه است؛ بشار اسد وحافظ اسد. پدر وپسری که با زندگی مردم ایرانیان نیز پیوند داشتند. متحدانی برای حکومت جمهوری اسلامی که اگرچه در زمان پدر برای برای دفاع در مقابل تجاوز عراق شریکی استراتژیک بود، اما در زمان پسر مصرف کننده‌ای بزرگ از امکانات ومنابع ایران بود.
معارضان مسلح در سوریه از بامداد هفتم آذر ۱۴۰۳ برابر با ۲۷ نوامبر ۲۰۲۴ با حمایت برخی از کشورها و ورود نیروهای تازه نفس خارجی، اقدام به حمله گسترده علیه مواضع ارتش سوریه در مناطق شمال غرب، غرب و جنوب غرب حلب کردند.  ژنرال العماد عباس، وزیر دفاع سوریه پنجشنبه‌ شب درباره این حملات گفت که گروه‌های تکفیری از سوی برخی کشورها و طرف‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، حمایت می‌شوند که به طور علنی از آنها از نظر نظامی و لجستیکی، پشتیبانی می‌کنند. تحرکات تروریست‌ها و معارضین مسلح علیه مواضع ارتش سوریه، توافق آتش‌بس منعقد شده در سال ۲۰۲۰ را نقض کرد زیرا این منطقه، مشمول توافقنامه «کاهش تنش» بود که با تضمین ترکیه در آستانه امضا شد و شامل مناطقی در ادلب، حومه حلب و بخش‌هایی از حماه و لاذقیه نیز می‌شد.
بلیت یک طرفه بشار اسد
با پیش روی این نیروها و تسخیر شهرهای مهم سوریه مانند حلب وحما ونزدیکی مخالفان مسلح به حومه دمشق روز گذشته فیلد مارشال بشار اسد پس از24 سال حکومت موروثی تحت عنوان جمهوری سوریه، مجبور شد کشورش را ترک کند و به خارج پناهنده شود. روز گذشته در حالی که بسیاری از ایرانیان و البته مردم منطقه خاورمیانه وب‌سایت «فلایت رادار» را به صورت لحظه‌ای چک می‌کردند که ببیند هواپیمایی سوری که گفته می‌شد حامل بشار اسد باشد، سرانجام به کجا پرواز خواهد کرد. در پاسخ به این کنجکاوی، این وب‌سایت در اولین دقایق روز گذشته اعلام کرد: هواپیمای سوری که گمان می‌رود حامل بشار اسد است، پیش از ورود مخالفان، فرودگاه دمشق را ترک کرد. این وبسایت افزود:«هواپیما به سمت شمال غربی پرواز کرد و سپس در نزدیکی حمص تغییر مسیر داد و ناپدید شد.» این وبگاه مدعی است که هواپیمای بشار اسد رادارهای خود را بسته و از صفحه دستگاه‌های رصد، پنهان شده است. در همان لحظات در همین حال، وال استریت ژورنال به نقل از مسئولان امنیتی سوری اعلام کرد که بشار اسد در ساعات اولیه صبح روز یکشنبه به مقصدی نامعلوم، کشورش را ترک کرد. این روزنامه نوشت که خروج اسد از سوریه پس از آن صورت گرفت که همسر و فرزندانش هفته گذشته به روسیه رفتند. پروازی که به نظر می‌رسد یک طرفه باشد و بشار اسد پس از نیم قرن حکومت خود وپدرش، میراثی از ویرانی تفرقه و شاید تجزیه را بر جای گذاشته باشد.
کمی بعد  رویترز به نقل از مقامات بلند پایه سوریه اعلام کرد که بشار اسد رئیس جمهور سوریه دمشق را به مقصد نامعلومی ترک کرده است. به ادعای رسانه‌های عربی و نیز غربی از جمله سی‌ان-ان و رویترز خروج اسد از دمشق به مقصد نامعلومی که می‌تواند خارج سوریه و یا داخل سوریه (شهرهای علوی‌نشین ساحل مدیترانه لاذقیه و طرطوس) باشد، صورت گرفته است.
 در همین ارتباط وب‌سایت آکسیوس به نقل از یک مقام آمریکایی گزارش کرد که «ما اسد را دیشب در حال خروج از دمشق ردیابی کردیم و معتقدیم قصد سفر به مسکو را داشت.» این رسانه افزود:« اسد نیمه شب دمشق را ترک کرد و به سمت پایگاه روسیه در طرطوس سوریه رفت تا برای رفتن به مسکو آماده شود.» از سوی دیگر برخی شایعات مبنی بر سقوط هواپیمای حامل اسد نیز به رسانه‌ها راه یافت که البته تا کنون تایید نشده است. رویترز به نقل از  دو منبع سوری ادعا کرد «احتمال زیادی وجود دارد که اسد در یک سانحهٔ هوایی کشته شده باشد» و استدلال کرده که زیرا این معما است که «چرا هواپیما چرخش غافلگیرکننده داشته و ناپدید شده است؟»
سقوط دمشق
چند ساعت بعد از خروج بشار اسد رسانه ها خبر دادند که بالاخره پس از تنها ده روز واندی دمشق پایتخت سوریه سقوط کرد و به دست مخالفان افتاد. به نوشته این رسانه‌ها مخالفان مسلح دولت سوریه بدون هیچ گونه درگیری و مقاومتی از سوی ارتش سوریه وارد پایتخت شدند. سی‌ان‌ان اعلام کرد که به نظر می‌رسد نیروهای شورشی وارد پایتخت سوریه، دمشق، شده‌اند. یک ساکن دمشق به سی‌ان‌ان گفت شورشیان در محله برزه هستند. این شبکه امریکایی به نقل از یک منبع آگاه نوشت که می‌توان گفت دمشق از نظر نظامی سقوط کرده است.
 ارتش سوریه سقوط را تایید کرد
اندکی بعد ارتش سوریه در بیانیه‌ای، سقوط حکومت بشار اسد را اعلام کرد. بیانیه فرماندهی ارتش سوریه بامداد یکشنبه و پس از تصرف دمشق توسط گروه های مسلح و نیز خبر خروج بشار اسد از سوریه انتشار یافت. به نوشته ایرنا، رسانه‌های غربی و عربی بامداد یکشنبه با انتشار گزارش‌هایی، خبرهای در مورد خروج بشار اسد از سوریه و نیز ورود گروه‌های مسلح به دمشق پایتخت این کشور مطرح کردند. شبکه العربیه بامداد یکشنبه در گزارشی ادعا کرد، گروه های مسلح مخالف بشار اسد ساعاتی قبل وارد دمشق شدند و کنترل پایتخت سوریه را به دست گرفتند. شبکه المیادین نیز به نقل از رویترز گزارش داد که گروه های مسلح بدون وجود هیچ نشانه‌ای از ارتش سوریه وارد دمشق شدند.
تسخیر رادیو تلویزیون سوریه
 ساعتی بعد رسانه‌های وابسته به گروه‌های مسلح گفتند که آنها وارد ساختمان رادیو و تلویزیون سوریه شده اند و کنترل این رسانه را به دست گرفتند. مخالفان مسلح سوری که خود را «اتاق عملیات آزادسازی دمشقم خواندند، در بیانیه‌ای از کنترل خود بر شهر دمشق و رفتن حکومت بشار اسد رئیس جمهوری سوریه سخن گفتند. مخالفان در اولین بیانیه کوتاه خود در شبکه تلویزیونی رسمی از عناصر مسلح سوری و مردم سوریه خواستند که از همه اموال و دارایی های کشور سوریه حفاظت کنند.
آزادی زندانیان در سوریه
 در حالی که مردم جهان به صورت زنده و آنلاین شاهد سقوط حکومت بشار اسد بودند، که فیلم‌های منتشر شده از آزادی زندانیان این کشور بخش دیگری از این غافلگیری جهانی بود. اوال روز گذشته پایگاه خبری العربی الجدید از کنترل زندان « صیدنایا» بزرگترین زندان دمشق به دست گروه‌های مسلح و آزادی زندانیان آن خبر داد. براساس برخی گزارش‌ها پس از درگیری‌های اخیر در منطقه صیدنایا در دمشق، گروه‌های مسلح موفق شدند کنترل زندان این منطقه را به دست گرفته و حدود ۳۵۰۰ زندانی، از جمله افرادی با جرایم سنگین، را آزاد کنند. همچنین مخالفان سوری از گشودن در‌های زندان مرکزی «عدرا» در ریف دمشق به روی همه زندانیان خبر دادند.
تاکید دو طرف با انتقال مسالمت‌آمیز قدرت
پس از خروج بشار اسد و اعلام ارتش مبنی بر پایان یافتن حکومت بشار سد، خبرها حاکی از آن است که معارضان مسلح و مقامات باقی‌مانده دولت اسد به توافق رسیدند که انتقال قدرت به صورت مسالمت‌آمیز انجام شود ومقدمات یک انتخابات آزاد نیز فراهم شود. بر همین اساس نخست وزیر سوریه اعلام کرد که  آماده همکاری با منتخب مردم و واگذاری قدرت هستیم. محمد الجلالی، نخست وزیر سوریه گفت: «ما در شورای وزیران دست خود را به سمت هر شهروند سوری که نگران آینده و تصمیمات این کشور است، دراز می‌کنیم.» او افزود:« از شهروندان می‌خواهم به اموال عمومی و دولتی خسارت و آسیبی نزنند. آماده همکاری با هر کسی است که مردم سوریه آن را انتخاب کنند.»
 موضوعی که از سوی ابو محمد الجولانی سرکرده گروهک هیئه تحریرالشام نیز تایید شود. او اعلام کرد که «محمد غازی الجلالی» تا زمانی که به شکل رسمی قدرت را منتقل کند، مدیریت سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها را در دست خواهد داشت.
در همین ارتباط «هادی البحره» رئیس ائتلاف ملی سوریه، اصلی‌ترین شاخه اپوزیسیون خارج‌نشین دولت بشار اسد  نیز گفت: «روند انتقال قدرت در این کشور با هماهنگی سازمان ملل متحد انجام خواهد شد.»
رئیس ائتلاف ملی سوریه که در ترکیه مستقر است، در گفتگو با شبکه العربیه با بیان این مطلب افزود: «دمشق و سایر شهر‌های کشور در امنیت هستند و مسئله انتقام‌گیری مطرح نیست.»
وی با بیان اینکه ادارات سوریه ظرف ۲ روز، فعالیت عادی خود را از سر می‌گیرند، افزود: «یک دوره تاریخی جدید در سوریه رقم خواهد خورد.»
نگرانی آمریکا از احیای داعش
سقوط ناگهانی دولت بشار اسد نیز واکنش جهانیان را به دنبال داشت. امریکا اعلام کرد که در اوضاع کنونی سوریه، مداخله نظامی نمی‌کند. «جیک سالیوان» مشاور امنیت ملی آمریکا در بحبوحه تحولات سوریه، «جیک سالیوان» مشاور امنیت ملی آمریکا در بیانیه‌ای عنوان کرد: «تبعات این رویدادها یک نگرانی محسوب می‌شود و ما نگران احیای داعش هستیم.» وی افزود: «اولویت اصلی ما این است که اطمینان حاصل کنیم تحولات سوریه به احیای داعش منجر نمی‌شود. ما مستقیما و با همکاری نیروهای دموکراتیک سوریه و کردها اقداماتی را انجام خواهیم داد تا اطمینان حاصل کنیم که این اتفاق نخواهد افتاد.»
سالیوان همچنین افزود: «دولت بایدن در تلاش است تا مطمئن شود متحدان از جمله اسرائیل، اردن، عراق و سایرین در منطقه که به‌طور بالقوه با تبعات تحولات سوریه مواجه خواهند شد، قوی و امن هستند و ما هر روز با آنها در تماس هستیم.» او گفت: «واشنگتن همچنین هشدار می‌دهد که فاجعه انسانی چه برای غیرنظامیان و اقلیت‌های مذهبی و قومی و چه به لحاظ دسترسی به ملزومات زندگی متوقف شود زیرا در چنین شرایطی داعش فورا به دنبال سودجویی است. ما تا حدودی گزارش‌هایی از تلاش داعش برای احیای خود دیده‌ایم.» کاخ سفید هم پیشتر با انتشار بیانیه‌ای در این خصوص اعلام کرد: «جو بایدن» رئیس‌جمهور ایالات متحده و تیمش از نزدیک رویدادهای غیرعادی و خاص در سوریه را زیر نظر دارند و با شرکای منطقه‌ای در تماس دائمی هستند.دونالد ترامپ رئیس جمهور آینده امریکا نیز به این موضوع واکنش نشان داد و گفت: «باید آتش بس در سوریه هرچه سریع‌تر برقرار شود و مذاکره آغاز گردد.» ترامپ با بیان اینکه بشار اسد رفت و روسیه پشت او را خالی کرد، گفت: «روسیه به دلیل اوکراین تمام توجه خود نسبت به سوریه را از دست داد.»
 هشدارهای اورپا درباره حاکمیت افراطیون
وزیر خارجه آلمان اظهار کرد، آلمان نمی‌خواهد که سوریه به دست افراطیون بیفتد. وزارت خارجه فرانسه هم انتقال مسالمت آمیز قدرت در سوریه را درخواست کرده است. به گزارش ایسنا، آنالنابربوک، وزیر امور خارجه آلمان در رابطه با تحولات در سوریه گفت:«سوریه نباید تحت هیچ شکلی به دست «دیگر افراطیون» بیفتد. ما از همه طرف‌ها می‌خواهیم که تمام مسئولیت‌های خود را در قبال همه سوری‌ها بر عهده بگیرند.»
وزارت خارجه فرانسه نیز اعلام کرد: «اکنون زمان اتحاد در سوریه است. ما خواستار پایان جنگ، حفظ نهادها و احترام به حاکمیت سرزمین‌های سوریه هستیم. ما خواستار یک انتقال سیاسی مسالمت آمیز هستیم که به تنوع قومی مردم سوریه احترام بگذارد و از همه غیرنظامیان و اقلیت‌ها محافظت کند.»
معاون نخست‌وزیر انگلیس نیز با اشاره به تحولات سوریه گفت بریتانیا از سقوط دولت سوریه به ریاست «بشار اسد» استقبال می‌کند. او همچنین بر لزوم ایجاد ثبات در منطقه تاکید کرد. به نوشته ایسنا «آنجلا راینر» معاون نخست‌وزیر انگلیس در گفت‌وگو با برنامه «ساندی مورنینگ» از تلویزیون خبری اسکای نیوز پیرامون وضعیت و تحولات جاری در سوریه بیان کرد: «بریتانیا از سقوط دولت سوریه به ریاست نظام اسد استقبال می‌کند اما آنچه که ما باید در نظر بگیریم، حل‌وفصل وضعیت به روشی سیاسی و همسو با قطعنامه‌های سازمان ملل است.» معاون نخست‌وزیر انگلیس همچنین تاکید کرد که دولت کشورش باید تلاشی درخصوص خروج شهروندان بریتانیایی پیش از آنکه وضعیت به نقطه بحرانی برسد، انجام دهد. راینر در ادامه گفت: «ما باید شاهد محافظت از غیرنظامیان و زیرساخت‌ها باشیم. افراد زیادی جان خود را از دست داده‌اند و در نتیحه ما به ثبات در منطقه نیاز داریم.» معاون نخست‌وزیر انگلیس با اشاره به شخص «بشار اسد» ادعا کرد: «آقای اسد با مردم سوریه خوب نبود. دیکتاتوری و تروریسم مشکلاتی را برای مردم سوریه ایجاد می‌کند؛ مردمی که تاکنون با مشکلات متعددی مواجه شده‌اند و این مشکلات، منطقه را بی‌ثبات کرده‌اند.» راینر در پایان این مصاحبه گفت: «به همین دلیل است که ما باید یک راه‌حل سیاسی داشته باشیم که در آن دولت در راستای منافع مردم سوریه عمل کند.»
واکنش روسیه
واکنش روسیه به عنوان یک از مهم‌ترین متحدان سوریه در یک دهه اخیر به تحولات این کشور نیز اهمیت بسیار دارد. کشوری که گفته می‌شود حملات نه چندان قدرتمند او در روزهای گذشته فرصت دفاع را از حکومت اسد گرفته بود.
وزارت خارجه روسیه در خصوص تحولات سوریه در بیانیه‌ای اعلام کرد که اسد در نتیجه مذاکراتش با تعدادی از طرفین درگیری مسلحانه تصمیم به ترک سمت خود و خروج از کشور گرفت. بخش‌هایی از بیانیه به شرح زیر است: «پایگاه‌های نظامی روسیه در سوریه در حالت آماده‌باش کامل هستند و هیچ تهدید جدی متوجه امنیت آنها نیست.»
 روسیه خاطر نشان کرد: «ما با همه گروه‌های مخالف سوری در ارتباط هستیم و خواستار احترام به دیدگاه‌های همه اقوام و مذاهب هستیم »
 وزارت خارجه روسیه افزود: «ما از تلاش‌ها برای آغاز یک روند سیاسی فراگیر بر اساس قطعنامه ۲۲۵۴ که به اتفاق آرا توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد به تصویب رسید، حمایت می‌کنیم و  از همه طرف‌ها می‌خواهیم که به خویشتن‌داری و حل و فصل تمام مسائل حکومتی از طریق سیاسی دعوت کنند.»