حاشیه‌های یک افتتاحیه با چراغ خاموش

همدلی|  مظاهر گودرزی- هفتم اردیبهشت ماه سال جاری (دو هفته قبل) یک پروژه بزرگ تفریحی و گردشگری در منطقه فیروزکوه به نام «سیب‌لند» افتتاح شد، پروژه‌ای که از همان روزهای اول با حواشی زیادی همراه بود، طوری‌که سال 97 دادستان وقت تهران پروژه مذکور را با اتهام زمین‌خواری متوقف کرد. اما حالا فاز اول آن با حضور برخی چهره‌های روحانی مشهور افتتاح شده است، مسئله‌ای که سبب شد بسیاری به آن واکنش‌ نشان دهند.

 «سیب لند»؛ از توقیف تا افتتاح

شاید برای اولین بار سال 1393 بود که نام پروژه «دهکده سیب» شنیده شد. در آن تاریخ رجبعلی خسروآبادی، مدیرکل وقت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تهران به خبرگزاری ایرنا گفت که «پروژه تفريحي- گردشگري دهكده سيب، بزرگ‌ترين پروژه از اين دست در سطح خاورميانه است كه عمليات اجرايي آن از سال 85 آغاز شده و در سه سايت 65، 167 و 234هكتاري احداث مي‌شود و با مشاركت 9 شركت بين‌المللي در منطقه امين‌آباد واقع در 30كيلومتري غرب فيروزكوه در 105كيلومتري شرق تهران در حال احداث است.» اما چیزی از شروع کار نگذشته بود که جعفری دولت‌آبادی دادستان وقت تهران در سال 97 با اعلام توقف این پروژه به رسانه‌ها گفت: «متهمان مدعی هستند نهادهای دولتی به آن‌ها مجوز دادند و از وقتی فهمیدند پرونده در دستگاه قضایی وارد مرحله جدی رسیدگی شده است، قصد افتتاح دارند، حالا بازپرس جلوی ادامه کار آن‌ها را گرفته است.»  همچنین بعد از آن مهرماه سال98 بود که نماینده دادستان تهران درباره روند بررسی‌ پرونده توضیحاتی داد. به‌گزارش تسنیم حسینی توضیح داد: «با ورود قوه قضائیه روابط ناسالم مالی بین مجریان طرح و کارکنان دستگاه‌های اجرایی مشاهده می‌شود. همچنین در زمینه اجرا نیز مجری طرح قرار بود در 100 هکتار از مستثنیات پروژه را آغاز کند که پس از اجرا و پیشرفت 50درصدی، 200هکتار از اراضی ملی به آن‌ها واگذار شود، منتهی در ابتدا 300هکتار اراضی ملی واگذار می‌شود که از ابتدا برخلاف مصوبات پیش می‌رود و علت ورود دادستان همین موضوع بوده است که اصل واگذاری را زیر سوال می‌برد. همچنین بنیاد مسکن نیز مخالفت شدید داشته و خطرات ناشی از اجرای طرح را گوشزد می‌کند که مقرر شده بود جاده، بنا و تأسیساتی احداث نشود و بدون آسیب به درختان، نقل و انتقال فقط از طریق تله‌کابین باشد که تاکنون این امر محقق نشده است.» با وجود همه این تردیدها درباره پروژه تفریحی و گردشگری «سیب لند» ناگهان رسانه‌ها خبر از افتتاح آن دادند. پایگاه خبری اسکان نیوز که بیشتر در حوزه ‌محیط‌زیست فعالیت می‌کند در گزارشی نوشت: «خط یک تله کابین دهکده سیب در شهرستان فیروزکوه با حضور علیرضا پناهیان، سیدرضا تقوی، رئیس سابق ستاد ائمه جمعه و نماینده مجلس؛ سیدمصطفی میرلوحی، و سعید عمرانی، معاون قضایی دادستان کل کشور و جمعی دیگر از مقامات استان تهران، هفت اردیبهشت (سال جاری) افتتاح شد.»

  واکنش‌های رسمی و غیررسمی به افتتاح «سیب لند»

اگرچه افتتاح این پروژه پر حرف و حدیث توسط برخی چهره‌های سیاسی و مذهبی با چراغ خاموش انجام شد و خبری رسمی از آن در رسانه‌های رسمی نیست، اما سبب شد برخی کاربران فضای مجازی حتی طرفداران روحانیون حاضر در افتتاح، نسبت به حضورشان در مراسم افتتاحیه واکنش نشان دهند. مثلاً کاربری در حساب توئیتری خودش نوشت: «به‌عنوان یه طرفدار همیشگی و پای ثابت سخنرانی‌های پناهیان عزیزم میگم که آقای پناهیان شرکت در مراسم افتتاحیه و یا بهره‌برداری پروژه‌ای که مشخص نیست داستانش چیه، صواب نیست و این‌طوری فقط خودتون رو در مظن اتهام قرار می‌دید. لطفا دلایل‌تون برای حضور در پروژه‌ی سیب‌لند رو بگید.»

 صدور مجوز عمرانی برای منطقه حفاظت شده ذخیره‌گاهی؟

اما با وجود این‌که این نماینده مجلس عنوان می‌کند همه مجوزهای لازم برای این پروژه دریافت شده است، هنوز یک ابهام وجود دارد. این‌که پروژه مذکور در منطقه‌ای است که اصطلاحاً ذخیره‌گاه گونه‌های گیاهی کمیاب و ممنوع‌القطع است و در چنین شرایطی مجوز ساخت و ساز برای پروژه‌های عمرانی ممکن نیست. مسئله‌ای که سبب شد در سال 1394 یعنی قبل از متوقف شدن پروژه توسط دادستان تهران، شش انجمن‌ ‌محیط‌زیستی به آن واکنش نشان دهند. به‌گزارش سایت مشرق‌نیوز این انجمن‌ها در بخشی از بیانیه خود نوشتند: «هم‌اکنون قدیمی‌ترین ذخیره‌گاه جنگلی استان تهران با درختان اُرس چند صد و بعضاً چند هزارساله در معرض خطر جدی تخریب و نابودی است. ذخیره‌گاه جنگلی اُرس امین‌آباد فیروزکوه و رویشگاه‌های کوهستانی اطراف آن با بهانه توسعه گردشگری و توریسم در حال تخریب و تغییر کاربری هستند. پروژه تخریب این جنگل ارزشمند به‌قدری واضح و آشکار در جلوی چشم مسئولان منابع طبیعی و محیط‌زیست کشور در حال انجام است که مجری پروژه همه برنامه‌های مخرب خود را در وب‌سایت شرکت در معرض دید همگان قرار داده است.» نکته جالب این‌که خرداد سال 1394 محمد فریدی مدیر وقت ‌محیط‌زیست فیروزکوه به خبرگزاری ایلنا گفته بود که «این پروژه دارای مجوز از سازمان حفاظت ‌محیط‌زیست و اداره منابع طبیعی است. البته این مجوز با شروطی صادر شده که منجر به تخریب محیط‌زیست نشود.» او همچنین یک ماه بعد یعنی تیرماه سال 1394 درخصوص این‌که چرا برای یک پروژه در محوطه گونه‌های ذخیره‌گاهی و ممنوع‌القطع مجوز صادر شده است، گفته بود: «مجریان این پروژه باید یک هسته زیست محیطی به ما معرفی می‌کردند که این اقدام نیز صورت نگرفته است، زیرا بخشی از این پروژه در منطقه درختانِ اُرس که ممنوع‌القطع هستند قرار گرفته است و هیچ عملیات عمرانی در آن منطقه نباید صورت بگیرد. پس از بررسی‌های کافی متوجه شدیم که ارزیابی زیست‌محیطی این طرح در دولت گذشته از سوی سازمان حفاظت ‌محیط‌زیست تایید شده است، اما در دولت جدید اداره کل ‌محیط‌زیست استان تهران 23شرط برای آن تعیین کرد که شواهد نشان می‌دهد که برخی از آنها محقق نشده یا ناقص محقق شده است. ما تنها توانستیم 23شرط برای این طرح وضع کنیم و البته یک شرط 24 هم وجود دارد که می‌گوید اگر به 23شرط قبلی عمل نشود، سازمان می‌تواند؛ علیه طرح اقامه دعوا و پیگیری قانونی کند.» اما برای این‌که بدانیم اساساً امکان صدور مجوز و بهره‌برداری برای مناطق ذخیره‌گاهی گونه‌های کمیاب حتی با رعایت 23شرط ممکن هست یا نیست، سراغ‌‌هادی کیادلیری، رئیس انجمن جنگلبانی ایران رفتیم. کیادلیری درباره اقدامات عمرانی در ذخیره‌گاه‌های جنگلی به روزنامه همدلی گفت: «البته من درباره درختان آن منطقه اطلاعات دقیق ندارم، اما اگر در آن منطقه درختان اُرس وجود داشته باشد، با توجه به این‌که اٌرس یک گونه ذخیره‌گاهی ما و ممنوع‌القطع محسوب می‌شود، باید منابع طبیعی جواب دهد، چرا چنین مجوزی داده شده است. در برخی جاها که گونه‌های نادر وجود دارد اصلاً اجازه هیچ دستکاری در محیط آن وجود ندارد، درخصوص جنگل‌های اُرس به هیچ وجه چنین امکانی ممکن نیست، چراکه اُرس گونه خاص محسوب می‌شود و از گونه‌های نادر هستند.»
وی درباره این مسئله که دستگاه قضایی اعلام کرده این منطقه مجوز احداث پروژه سیب لند را دارد بیان کرد: «آن‌ها بیشتر به بخش حقوقی توجه می‌کنند اما قبل از این‌که مجوزهای لازم دریافت شود حتما ‌محیط‌زیست و منابع طبیعی باید نظر بدهد. مجوزی که به‌لحاظ حقوقی داده می‌شود اول باید مراحل آن به‌لحاظ فنی طی شود. الان سازمان جنگل‌ها باید بگوید که به‌لحاظ فنی و بر چه اساسی به این پروزه مجوز داده است که بتواند اعمال شود، مرجع صدور مجوز باید توضیح دهد. مثلاً کسی اگر بخواهد کاری را اجرا کند منابع طبیعی می‌گوید اجازه بهره‌داری وجود دارد، اما‌‌ این بهره‌برداری را در چارچوب فنی تعریف می‌کند، یعنی مباحث فنی هست که معنا و مشروعیت به آن قانون برای بهره‌برداری می‌دهد یا نمی‌دهد. ما یک قانون بالا دستی داریم که معتقد است هر پروژه عمرانی که سبب آسیب به ‌محیط‌زیست شود ممنوع است.»

 سازمان جنگل‌ها چه می‌گوید؟

اما درحالی‌که کیادلیری درباره ممنوعیت انجام پروژه‌های عمرانی در ذخیره‌گاه‌ها صحبت می‌کند، با مراجعه به سایت پروژه مذکور خبر از صدور مجوز برای احداث دهکده آبی، دهکده ماجراجویی، تله کابین، دهکده اقامتی، سلامت و تجاری دیده می‌شود. با این وجود روزنامه همدلی برای پیگیری بیشتر و به توصیه کیادلیری به‌سراغ سرپرست جنگل‌های خارج از شمالِ سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور رفت. 
کامران‎پور مقدم ضمن اعلام بی‌اطلاعی از منبع اصلی صدور مجوز برای احداث این پروژه به روزنامه همدلی گفت: «دفتر ما بیشتر روی مباحث احیای مدیریت جنگل‌ها و ذخیره‌گاه‌ها فعالیت دارد. از دید دفتر ما هرگونه اجرای پروژه احداثی، عمرانی، گردشگری در ذخیره‌گاه‌ها ممنوع است. در بحث مدیریت ذخیره‌گاه‌ها اگر بخواهم کلی به شما بگویم براساس ماده یک ذخیره‌گاه‌های جنگلی وقتی منطقه‌ای را تحت مدیریت ذخیره‌گاه قرار می‌دهیم و براین اساس برای آن آگهی قرق صادر می‌کنیم که درباره گونه‌های ممنوع‌القطع از جمله همین گونه درخت اُرس صادق است، این‌ منطقه جزو مناطق حفاظت شده محسوب می‌شوند و این نوع پروژه‌ها از دید ما ممنوع است و نباید اجرا شود.» 
وی ادامه داد: «اما این‌که این پروژه خارج از محدوده یا داخل محدوده بوده مطمئن نیستم، این‌که از کجا مجوز گرفتند باید بررسی شود. ولیکن از حیث سیاست اجرایی و برنامه‌ریزی در ذخیره‌گاه‌ها کلاً محدودیت‌هایی که دارای گونه‌های ممنوع‌القطع است کاملاً مورد حفاظت قرار می‌گیرند که بتوانند خودشان را احیا کنند. آن‌چه مشخص است گونه اُرس جزو گونه‌های ممنوع القطع و ذخیره‌گاهی ما محسوب می‌شود و این مسئله صراحتاً در قانون حفاظت از جنگل‌ها و مراتع آمده است، بنابراین ما درخصوص ایجاد گردشگری داخل ذخیره‌گاه‌ها مخالف هستیم. البته درباره این‌که این پروژه خارج یا داخل محدوده بوده اطلاع دقیقی ندارم شاید معاونت حفاظت سازمان جنگل‌ها بیشتر به شما کمک کند.» درباره این‌که محل اجرای پروژه در منطقه قرق شده هست یا نه، قبل‌تر سایت مشرق‌نیوز آگهی حفاظت و قرق ذخیره‌گاه جنگلی اُرس امین‌آباد فیروزکوه را منتشر کرده بود که به‌نظر می‌رسد بخشی از پروژه مذکور در داخل محدوده ذخیره‌گاه قرار دارد، اگرچه روزنامه همدلی تلاش کرد برای پیگیری بیشتر با معاونت حفاظت و امور اراضی سازمان‌ها جنگل‌ها گفت‌وگو کند، اما علی‌رغم برقراری ارتباط این معاونت پاسخگو نبود. 
حالا به‌نظر می‌رسد با وجود افتتاح بخشی از پروژه مذکور همچنان موارد بسیاری وجود دارد که مدیران سیب لند و مسئولین مرتبط با صدور مجوز و دستگاه‌های نظارتی مانند قوه قضائیه باید به آن پاسخ دهند تا ابعاد پنهان این پروژه گردشگری مشخص شود.

 واکنش به حضور روحانیون در افتتاح پروژه‌های مسئله‌دار

اگر چه افتتاح این پروژه بزرگ ظاهرا در سکوت خبری و بدون پوشش رسانه‌ای انجام شد، اما آن چیزی که این موضوع را رسانه‌ای کرد، حضور روحانیون حاضر در این افتتاح بود. به ویژه کسی که بیشتر از همه مورد واکنش موافق و مخالف قرار گرفت، حجت الاسلام علیرضا پناهیان بوده است.
 روحانی میانسالی که در چندسال اخیر به عنوان سخنران تجمعات نیروهای ارزشی در فضای عمومی مطرح شده است. کاربران فضای مجازی مخالف با اشاره به برخی ارتباطات رسانه‌ای شده پناهیان با بعضی چهره‌های متهم به مفاسد، از وی خواستند که درباره ارتباطش با این پروژه نیز توضیحاتی دهد. برخی نیز خواستار دوری وی از افراد و پروژه‌های مشکوک شدند.  تماس‌های مکرر خبرنگار همدلی با شماره تلفنی که از حجت‌الاسلام پناهیان در اختیار داشت، برای درج توضیحات وی در این گزارش، به ارتباط منجر نشد.
 در این میان البته بعضی کاربران نیز این موضوع را در جهت تخریب این روحانی دانستند. ضمن آنکه این موضوع مسبوق به سابقه است. در فروردین سال 98 بود که خبری منتشر شد مبنی بر حضور آیت‌الله کاظم صدیقی امام‌جمعه موقت تهران در مراسم افتتاح مسجد بازار بزرگ ایرانیان (ایران مال) موضوعی که با مخالفت گسترده در فضای رسانه‌ای و اجتماعی روبه‌رو شد و کمی بعد اعلام شد که امام‌جمعه موقت تهران برای حضور در این افتتاح برنامه‌ای ندارد. این واکنش‌ها از آن رو ابراز می‌شود که برخی حضور روحانیون مشهور در افتتاح یا کلنگ زنی این پروژه‌ها را ترفند مالکان برای موجه، قانونی و مشروع جلوه دادن و در نهایت «تطهیر» فعالیت‌های اقتصادی مسئله‌دار خود می‌دانند.