سینمای ممنوعه

همدلی| ستاره قاسمی: در سال‌های اخیر، چندین کارگردان برجسته سینمای ایران با مشکلاتی برای اکران آثارشان مواجه شده‌اند. این مشکلات بیشتر به دلیل محتوای فیلم‌هایشان و همچنین جنجال‌هایی بوده که پیرامون آن‌ها به وجود آمده است.. سعید روستایی، کارگردان جوان و موفق ایرانی که پیش از این با فیلم «ابد و یک روز» و «متری شیش و نیم» شناخته شده بود، با آخرین اثر خود یعنی «برادران لیلا» با مشکلات زیادی روبه‌رو شد. این فیلم که به مسائل اجتماعی و اقتصادی جامعه ایران پرداخت و به‌ویژه مسائل مربوط به جوانان را به تصویر کشید، با واکنش‌های مختلفی از سوی نهادهای نظارتی مواجه شد. این فیلم در ابتدا با مشکلات ممیزی مواجه شد و باعث شد هیچ‌گاه مجوز نمایش عمومی دریافت نکند.
این فیلم به دلیل برخی مسائل اجتماعی و سیاسی مطرح‌شده در آن، از جمله نقدهای تلویحی به وضعیت اقتصادی و اجتماعی ایران، از سوی برخی مقامات دولتی مورد اعتراض قرار گرفت. این اعتراض‌ها به نوعی باعث شد فیلم نتواند مجوز نمایش دریافت کند و حتی در جشنواره‌هایی مانند جشنواره فیلم فجر که معمولا پذیرای آثار سینمایی با موضوعات مختلف است، حضور نداشته باشد.
سعید روستایی پس از این مشکلات به رسانه‌ها اعلام کرد که امیدوار است سینما به عنوان یک وسیله برای بیان آزادانه‌تر مسائل اجتماعی عمل کند. رائد فریدزاده، رئیس سازمان سینمایی ایران، در اظهار نظری جدید به امکان بررسی فیلم‌های روستایی در جشنواره فیلم فجر اشاره و ابراز امیدواری کرد جشنواره امسال به‌ویژه برای فیلم‌های رنگارنگ و متنوع، به عرصه‌ای برای بروز استعدادهای مختلف تبدیل شود.
حمید نعمت‌الله، یکی دیگر از کارگردان‌های شناخته‌شده سینمای ایران که با آثار پرفروش و مطرحی چون «بی‌پولی» و «شعله‌ور» به شهرت رسید، با فیلمی به نام «قاتل و وحشی» با مشکلات زیادی مواجه شد. یکی از نکات مهم در این فیلم که باعث جنجال شد، بازیگر زنی است که در آن موهای خود را تراشیده و به نظر برخی مقامات نظارتی، این اقدام در تضاد با اصول فرهنگی و دینی بوده است.
به‌دنبال این اعتراض‌ها، فیلم «قاتل و وحشی» نتواست مجوز اکران عمومی دریافت کند و در نتیجه، از حضور در جشنواره‌های سینمایی نیز محروم شد. حتی حضور فیلم در جشنواره‌های خارجی نیز با چالش‌هایی مواجه شده بود، چرا که طبق گزارش‌های برخی رسانه‌ها، موضع‌گیری‌های مقامات سینمایی نسبت به این فیلم به‌ویژه به دلیل مسائل مربوط به جنسیت و تصویر بازیگر زن در آن، باعث ایجاد محدودیت‌های بیشتری شد.
در پاسخ به این مشکلات، رئیس سازمان سینمایی ایران در گفت‌وگویی با خبرنگاران، اظهار امیدواری کرد فیلم‌های همه کارگردانانی که ثبت نام کرده‌اند با بررسی هیأت انتخاب در جشنواره فیلم فجر حضور یابند. این اظهار نظر فریدزاده نشان‌دهنده احتمال رفع محدودیت‌ها برای برخی از آثار جنجالی است، اگرچه هنوز شرایط خاص این فیلم‌ها و فیلمسازان به‌طور کامل روشن نشده است.
جشنواره رنگارنگ!
رئیس سازمان سینمایی ایران در واکنش به این مسائل، در جشنواره «سینماحقیقت» اعلام کرد هر فیلمی که ثبت نام کند، تحت بررسی هیأت انتخاب قرار خواهد گرفت و امیدوار است جشنواره فیلم فجر امسال به جشنواره‌ای متنوع و رنگارنگ تبدیل شود. او همچنین به اهمیت سینمای مستند و آثار هنری اشاره و ابراز امیدواری کرد فیلم‌های سینمایی با موضوعات مختلف در جشنواره‌ها حضور داشته باشند. این اظهارات فریدزاده، اگرچه به نظر مثبت می‌آید، اما در واقعیت همچنان فیلم‌هایی چون «برادران لیلا» و «قاتل و وحشی» که به‌ویژه به مسائل اجتماعی حساس پرداخته‌اند، با چالش‌های جدی مواجه هستند و هنوز معلوم نیست که این آثار بتوانند به راحتی مجوز نمایش عمومی را دریافت کنند.
مشکل کارگردان‌های ممنوع‌الکار در ایران، از جمله سعید روستایی و حمید نعمت‌الله، به‌ویژه در ارتباط با فیلم‌های جدیدشان «برادران لیلا» و «قاتل و وحشی»، نشان‌دهنده چالش‌های موجود در عرصه سینمای ایران است. این مشکلات به مسائل مختلف اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ارتباط دارند و نهادهای نظارتی سینما برای ممیزی این آثار، حساسیت بالایی دارند. در این وضعیت، تنها زمان نشان خواهد داد که آیا کارگردانانی مانند روستایی و نعمت‌الله توانسته‌اند از محدودیت‌های موجود عبور کرده و فیلم‌هایشان مجوز اکران پیدا کند یا خیر.
در حالی که مشکلات موجود برای کارگردان‌هایی مانند روستایی و نعمت‌الله در روند اکران فیلم‌هایشان هنوز ادامه دارد، تحلیلگران سینما بر این باور هستند که این چالش‌ها بخش عمده‌ای از وضعیت سینمای ایران در آینده نزدیک خواهند بود. برخی اعتقاد دارند فیلمسازانی که به موضوعات اجتماعی و سیاسی حساس می‌پردازند، بیشتر از دیگران با مشکلات مواجه خواهند شد، اما این روند ممکن است در بلندمدت تغییر کند. چالش‌های موجود برای این کارگردان‌ها تنها به ممیزی محدود نمی‌شود، بلکه شامل محدودیت‌های تبلیغاتی و حضور در جشنواره‌ها نیز می‌شود. به طور خاص، سعید روستایی که پیش از این با فیلم‌های موفق خود به شهرت رسیده بود، به‌ویژه پس از جنجال‌های «برادران لیلا»، در موضعی دشوار قرار گرفته است. با این حال، توجه رسانه‌ها و علاقه‌مندان به سینما همچنان به آثار او باقی مانده و احتمالا برای فیلم‌های آتی او نیز موجی از توجهات داخلی و خارجی ایجاد خواهد شد.
حمید نعمت‌الله نیز در شرایط مشابهی قرار دارد، اما این کارگردان به دلیل تاریخچه‌ای که در سینمای ایران دارد و موفقیت‌های گذشته‌اش، ممکن است از حمایت‌های بیشتری برخوردار شود. با این وجود، فیلم‌هایی مانند «قاتل و وحشی» که به دلیل محتوای خاص خود با مشکلات نظارتی مواجه شده‌اند، ممکن است همچنان به‌عنوان نماد سینمای ایران در مواجهه با محدودیت‌ها شناخته شوند.
پاسخ به نقدهای اجتماعی و سیاسی در سینمای ایران
مهم‌ترین مسئله‌ای که در مواجهه با سینمای اجتماعی و سیاسی ایران در نظر گرفته می‌شود، واکنش‌های شدید نهادهای نظارتی به هر نوع نقد از درون جامعه است. سینما در ایران به عنوان ابزاری برای بیان مسائل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی شناخته می‌شود، اما در عین حال، دست‌اندرکاران سینما مجبور به رعایت برخی محدودیت‌ها هستند.
برای فیلمسازانی مانند روستایی و نعمت‌الله که همواره در آثار خود به مسائلی چون فقر، فساد، نابرابری‌های اجتماعی و مسائل خانوادگی پرداخته‌اند، حضور در جشنواره‌های مهمی چون جشنواره فیلم فجر به آزمونی سخت تبدیل شده است. بسیاری از فیلم‌هایی که این کارگردان‌ها ساخته‌اند به موضوعاتی پرداخته‌اند که باعث ایجاد چالش‌هایی در زمینه ممیزی شده است. این فیلمسازان هرچند در برخی مواقع موفق به دریافت مجوز برای نمایش عمومی آثار خود نشده‌اند، اما همواره به‌عنوان هنرمندانی شناخته شده‌اند که توانسته‌اند از ظرفیت‌های سینما برای طرح مسائل اجتماعی بهره‌برداری کنند، بنابراین، فیلم‌هایشان در درازمدت ممکن است برای سینمای ایران اهمیت ویژه‌ای پیدا کنند.
نقش سازمان سینمایی در روند اکران آثار
سازمان سینمایی که تحت ریاست رائد فریدزاده قرار دارد، نقش بسیار مهمی در فرایند اکران و نظارت بر فیلم‌ها ایفا می‌کند. فریدزاده با بیان اینکه هیأت‌های انتخاب فیلم‌های جشنواره فیلم فجر می‌توانند آثار مختلف را مورد بررسی قرار دهند، به نوعی اشاره به تغییرات احتمالی در روند ممیزی و نمایش آثار سینمایی کرد. البته می‌توان صحبت‌های او را به فرار از پاسخگویی و انداختن توپ به زمین هیأت انتخاب نیز تفسیر کرد. اگرچه امید به حضور آثار کارگردانانی چون روستایی و نعمت‌الله در جشنواره فیلم فجر وجود دارد، اما واقعیت این است که هم‌نان محدودیت‌ها و چالش‌ها برای اکران فیلم‌ها وجود دارد. این امر نشان می‌دهد سازمان سینمایی ایران با چالش‌هایی برای ایجاد فضای بازتر در عرصه سینما روبه‌رو بوده و نیازمند بازنگری در برخی سیاست‌های خود در جهت تسهیل و تسریع در روند اکران و نمایش فیلم‌ها است.وضعیت کارگردان‌های ممنوع‌الکار در ایران نشان‌دهنده یکی از چالش‌های بزرگ سینمای ایران است که به دلیل سیاست‌های محدودکننده و نظارتی دچار بحران‌هایی شده است. البته سینمای ایران همیشه با این چالش‌ها مواجه بوده است و بعید به نظر می‌رسد در آینده نزدیک این وضعیت تغییر چندانی داشته باشد. چگونگی کنار آمدن با این چالش‌ها و نحوه برخورد نهادهای نظارتی با آثار جنجالی در آینده می‌تواند بر شکل‌گیری سینمای ایران در دهه‌های آتی تأثیرگذار باشد.