هزینه‌های ایران در سوریه

همدلی|  با خروج بشار اسد از سوریه و انفعال ارتش این کشور مخالفان مسلح حکومت اسد که پیش از این یک هم بخت خود را برای گرفتن حکومت و برکناری بشار اسد آزموده بودند، این بار موفق شدند که پایتخت را تصرف کنند. کاری که حدود 10 سال پیش هم با پشتیبانی مالی و تسلیحاتی برخی کشورهای دیگر می خواستند به انجام برسانند و نتوانستند. این نتواستن نیز چند دلیل داشت که یکی از دلایل مهم و شاید اولین آن‌ها حمایت همه جانبه ایران از بشار اسد بود.
به دلیل وجود حرم دو تن از اهل بیت پیامبر در سوریه ( یعنی حضرت زینب و حضرت رقیه) مردم ایران از قرن‌ها پیش به این سرزمین رفت و آمد و ارادت داشتند. همان چیزی که باعث شد تلاش ایران برای حفظ اسد رنگ و بوی مذهبی بگیرد. به همان دلیل کشته شدن رزمندگان ایران در مبارزه با مخالفان سلفی وتکفیری حکومت بشار اسد، به شهادت در دفاع از حرم اهل بیت نیز تفسیر می‌شد. موضعی که باعث شد بخش‌هایی از مردم ایران و حتی شیعیان افغانستان، داوطلبانه به جنگ این گروه‌ها بروند و موضوع «شهدای حرم» به سرفصلی در تاریخ جمهوری اسلامی تبدیل شد. ماجرایی که در نهایت آن روزها به نفع بشار اسد نیز تمام شد و بقای او را تا همین چند روز پیش تضمین کرد.
 دفاع از حرم یا کمک به اسد؟
حضور ایران در سوریه، هزینه‌های مادی، تسلیحاتی و انسانی ایران در این ماجرا سبب برود برخی صف‌آرایی‌ها در داخل ایران نیز شد. برخی مخالفان حضور ایران در سوریه این همه هزینه را خلاف منافع ملی می دانستند. در برابر موافقان معتقد بودند که اگر در سوریه نجنگیم، باید قید حرم اهل بیت و مقدسات شیعیان را بزنیم ضمن اینکه کم کم باید در مزهای خودمان به جنگ تکفیری‌ها برویم. از آن سو برخی مخالفان این اقدامات معتقد بودند که هزینه‌های ایران بیشتر برای حفظ قدرت بشار اسد است. این گروه سخنان سردار سردار نوعی اقدم فرمانده قرارگاه حضرت زینب در سوریه را شاهد می‌آوردند که ایران برای حفظ اسد وارد سوربه شد. این سردار سپاه در گفت و گو با ایرنا با اشاره به عملکرد ایران در بحران منطقه، ماجرای دستور رهبر انقلاب به حاج قاسم سلیمانی درباره رئیس جمهور سوریه را این گونه روایت کرد: «...کل دنیا می گوید که اسد باید برود و تجربه‌های دنیال را به رخ می‌کشند. چرا برود؟ چون آمریکا اراده کرده که اسد برود. چون آمریکا اراده کرد صدام برود، رفت. سرهنگ قذافی لیبی برود، رفت. حالا اراده کرده اسد برود، می‌رود. اردوغان پیام داده‌بود خودتان را خراب نکنید. رهبر انقلاب فرمودند آمریکا غلط می‌کند، قاسم بلند شو برو، اسد باید بماند. باید بماند.»
او افزد.:« یک رابطه‌ای در ابلاغ و اجرای فرمان وجود دارد، آقا می‌داند که کی صحبت می کند.آقا می‌داند که در این فرمان او غیرممکن‌ها را ممکن می‌کند. می‌رود؛ یا فرمان را اجرا می کند یا خودش نمی‌آید.»
مخالفان حضور ایران در سویه به جز منابع مالی وتسلیحاتی به شهادت تعداد زیادی از فرزندان کشور و نیروهای نظامی در این سال‌ها و همچنین مشکلات سیاسی و اقتصادی که بر اثر این حمایت‌ها بین ایران و برخی کشورهای دیگر منطقه و خارج از منطقه رخ داده، اشاره می کنند.
فرار اسد و تشدید ماجرا
فرار بشار اسد در روزهای اخیر و تصرف سوریه به دست مخالفان اسد، البته این مباحث را تشدید کرده است. مخالفان می گویند که این همه هزینه ایران در باد رفت. در روزهای گذشته مخالفان حضور ایران در سوریه با ارائه برخی ارقام واعداد از  سوخت شدن هزینه‌های میلیاردی ایران در سوریه سخن می گفتند.
هزینه‌های مادی حضور ایران به روایت مخالفان
در روزهای گذشته این گروه با ارایه برخی ارقام از 30، 50 و حتی 80 میلیارد هرینه‌کرد ایران در جنگ با مخالفان حکومت اسد سخن می‌گفتند و آن را با برخی هزینه‌های داخلی مقایسه می‌کردند تا تصویر بهتری از این وضعیت اراده بدهند. اما واقعا ایران چقدر هزینه کرد؟ اگرچه بودجه‌های نظامی در هر کشوری محرمانه محسوب می‌شود و ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست اما طی روزهای اخیر یکی از کسانی که از موضع یک صاحب نظر درباره این هزینه‌ها سخن گفت، حشمت‌الله فلاحت‌پیشه رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی مجلس بود. او از 30 کیلیارد دلار سخن می گوید. البته این امار را این روزها ارائه نکرده بلکه پیشی از این هم در سال 99 و هم در سال 1402 درباره این ارقام سخن گفت. این نماینده پیشین مجلس در سال 1399 به سفرش به سوریه اشاره کرد و گفت: «زمانی که به سوریه رفتم عده‌ای گفتند هزینه درست کردم! ولی باز هم تکرار می‌کنم ما شاید 20 تا 30 میلیارد دلار به سوریه پول دادیم و باید از سوریه پس بگیریم. پول این ملت آنجا هزینه شده است.»
او یک سال پیش و در جریان سفر سید ابراهیم رئیسی به سوریه نیز این موضع را ابراز کرد.  فلاحت‌پیشه در مصاحبه با تجارت‌نیوز گفت: «امیدوارم در سفر آقای رئیسی به دمشق تکلیف بدهی تقریبی 30 میلیارد دلاری سوریه به ایران مشخص شود.» فلاحت پیشه درباره میزان دقیق این بدهی گفت: « در طول جنگ سوریه تا سال 1395 کمک‌های زیادی به این کشور کرد که تا 15 میلیارد دلار برآورد شده است.»
وی افزود: «بخشی از این کمک‌ها بعد از جنگ و کارهای فنی و مهندسی و صادرات انرژی بود که 10 تا 15 میلیارد دلار برآورد شده است، اما آمار شفافی از میزان هزینه‌ ایران در سوریه اعلام نمی‌شود.»
هرینه‌های انسانی به روایت موافقان
اگر حشمت الله فلاحت پیشه، چنانکه در چند سال اخیر نشان داده منتقد سیاست‌های خارجه نظام ارزیابی می‌شود ومواضع او درباره سوریه از این منظر بیان شده است، اما سخنان یک نماینده کنونی مجلس موضعی مخالف با فلاحت‌پیشه دارد، در این باره نیز در این خصوص قابل ملاحظه است. به ویژه که او از هزینه‌های انسانی ایران در این زمینه سخن می‌گوید. محمدمنان رئیسی که در انتخابات اخیر رئیس ستاد انتخاباتی سعید جلیلی در استان قم بوده است، نیز پس از فرار بشار اسد مواضع مشابهی اتخاذ کرد.
به نوشته سایت دیده‌بان ایران این نماینده قم در مجلس شورای اسلامی در واکنش به تحولات سوریه و سقوط دولت بشار اسد نوشت: «اینکه بعد از تقدیم حدود ۶۰۰۰ شهید مدافع حرم و صرف میلیاردها تومان هزینه، طی فقط یک هفته سوریه را دو دستی تقدیم تکفیری‌ها کردیم اگر غضب الهی نیست پس چیست؟»
وی افزود: «حدود دو هفته قبل، در حاشیه مراسمی، ملاقاتی بسیار کوتاه با یکی از بلندپایه‌ترین مقامات نظامی کشور داشتم. به ایشان عرض کردم که پس این وعده صادق ۳ چه شد؟! لبخندی زدند و گفتند که بزنیم که نیم ساعت بعدش دوباره اسرائیل ما را بزند تا بعدش مردم مطالبه وعده صادق ۴ را بکنند؟! از پاسخ ایشان چنان متعجب شدم که تا چند روز در حیرت به سر می‌بردم. حالا هم که دو هفته از آن زمان گذشته است دائما این سوال در ذهن حقیر موج می‌زند که مگر آقا همین چهل روز پیش نفرمود که “بایستی خطای محاسباتی رژیم صهیونیستی به هم بخورد”. اینکه سوریه را بعد از این همه خون، یک هفته‌ای تقدیمشان کردیم در راستای به هم خوردن خطای محاسباتی اسرائیلی‌ها بوده؟! ظاهرا برخی از عزیزان ما فرمایش آقا را سر و ته فهمیده‌اند و تصمیمشان این بوده که جوری عمل کنیم که خطای محاسباتی خود ما به هم بخورد!»
درباره شهدای حرم البته آمار رسمی جدیدی وجود ندارد. در سال 1395 حجت الاسلام سیدمحمدعلی شهیدی؛ نماینده ولی فقیه در بنیاد شهید درباره امار این شهدا گفت: «هم اکنون ۲۱۰۰ شهید مدافع حرم داریم که راه شهدا همچنان مفتوح است.» یک سال بعد نیز برخی از منابع خبری به نقل از رئیس بنیاد شهید، اعلام کردند که ایران حدود 2500 شهید مدافع حرم دارد. در یک جستجوی اینترنتی آمار دیگری از شهدای مدافع حرم به دست نیامد تا این که نماینده قم این تعداد را 6000 نفر اعلام کرده است.
هزینه‌کرد در سوریه یک موضوع حاکمیتی است
این موضوع روز گذشته به نشست خبری سخنگوی دولت نیز کشیده شد. فاطمه مهاجرانی در خصوص تکلیف بدهی‌های سوریه به ایران گفت: «در خصوص هزینه‌کردهای دولت‌ها در سوریه باید بگویم که این موضوع فراتر از دولت‌هاست و در مجموعه‌های حاکمیتی تصویب می‌شود. همه هزینه‌کردهای دولت با برنامه‌ریزی انجام شده است. ما تحولات سوریه را به‌طور جدی رصد می‌کنیم و هزینه‌کردها در این کشور نیز با نظر مجموعه تصمیمات حاکمیتی بوده است.»