«شاملو» در ظرف زمان

۲۴سال از درگذشت احمد شاملو یکی ازمهم‌ترین شاعران نیمایی و بنیانگذار شعر سپید می‌گذرد و با وجود تاثیر زیادی که بر روی شاعران معاصر دارد هنوز درباره شخصیت و شعر او اظهارنظرهای متفاوت و متناقضی وجود دارد که به طور کلی اگر چه شاید تا حدودی این موارد طبیعی به نظر بیاید اما اگر کمی دقت کنیم درمی‌یابیم که در این اظهارنظرهای متناقض گاه مواردی بیان می‌شود که فضای شعر و زندگی او را به چالش می‌کشد. در میان این نظرات بیشتر از همه در این چند ساله مواضع سیاسی و اجتماعی او و گاه موضع خاص او درباره شعر فردوسی و شاهنامه همچنان مورد انتقاد شدید مخالفان قرار گرفته و به دنبال آن حمله به شخصیت این شاعر شکل تازه‌ای به خود گرفته است که نشان از تغییر فضای اجتماعی در نزد مخاطبان آثار ادبی و دوستداران شعر معاصر فارسی دارد. اگر عنصر زمان را به‌عنوان یکی از عناصر اصلی در رابطه با محبوبیت و خواندنی بودن شعر شاعران درنظر بگیریم تا حدودی می‌شود این نظرات و انتقادات را امری معمول درنظر گرفت و آن‌ها را در راستای تغییر ذایقه ها و متناسب با شرایط به حساب آورد، چرا که هر اثر و حتی شخصیت ادبی مثل هر موضوع دیگری در زمان‌های مختلف دستخوش مهر و کم مهری قرار می‌گیرد و شاملو هم از این قاعده مستثنا نیست؛ چرا که در همین صد سال اخیر گاه فضاهایی به وجود آمده که شاعران محبوب کلاسیک ما هم مورد انتقادات شدید واقع شده‌اند اما با گذشت روزگار باز هم محبوبیت آن‌ها کمتر نشد و همچنان خواندنی و پر مخاطب هستند. درباره شاملو و شاعرانی از این جنس، موضوع تا حدودی به سلیقه تازه و متغیر مخاطبان برمی‌گردد، ولی بیشتر موارد از سر تغییر فضای کلی و ذهنی نسلی است که آنها را مقصر خیلی از مشکلات امروز می‌دانند و این را به ندانم کاری آن‌ها و عدم شناختشان از فضای سیاسی و اجتماعی ای که در آن بالیدند و شناخته شدند ربط می‌دهند؛ بعلاوه افراد دیگری از میان نسل‌های گوناگون که به ضدیت با خیلی از باورها و علایق قبلی خودشان برخاسته اند و هر چیزی را با جو به وجود آمده موجود می‌سنجند. البته این را هم باید اضافه کرد که آثار شاعران و نویسندگان مختلف به خصوص در دوران پرحاشیه صد سال اخیر به خاطر فضاهای خاص اجتماعی و هیجانی قابلیت این را دارند که به انواع مختلف مورد انتقاد قرار بگیرند و این موضوع عجیبی نیست. اثر ادبی یا هنری به این خاطر که معمولا در موقعیت مشخص و با رویکردی مربوط به فضای غالب خودش به وجود آمده نمی‌تواند خالی از اشکال برای مخاطبانی باشد که در موقعیت و شرایط دیگری با آن روبه‌رو می‌شوند‌. آثار ماندگار کلاسیک و نوابغ این حوزه‌ها استثناهایی هستند که آن قدر توانایی و شگفت انگیزی دارند که هیچ زمان و موقعیتی نتواند آنها را حذف کند. در فرهنگ ما به خصوص همیشه اینطور است که ما گاه از هنرمندان قدیس می‌سازیم و گاه با نفرت برگرفته از عقاید خاص، نویسندگان و شاعران را مورد حمله قرار می‌دهیم.