شاید وقتی دیگر!

همدلی| علی نامجو_ سارا حیدرنژاد| در طول چند هفته گذشته و با راه افتادن کارزار انتخابات ریاست جمهوری در دوره چهاردهم تعداد زیادی از چهره‌های نامدار و البته گمنام برای حضور در این رقابت نام‌نویسی کردند. در ادامه، شورای نگهبان نام 6 تن از ثبت‌نام‌کننده‌ها را به عنوان نامزدهای تایید‌صلاحیت‌شده برای حضور در این رقابت‌ها اعلام کرد. از آغاز تبلیغات نامزدهای نهایی تا امروز که بیش از سه هفته از آن می‌گذرد تا همین حالا که آخرین مناظره دو نامزد باقی‌مانده در کورس رقابت یعنی دکتر مسعود پزشکیان و دکتر سعید جلیلی عملا بی‌نواترین حوزه در ارائه برنامه و حتی سخن گفتن از اهمیتش در این مجال، حوزه فرهنگ و هنر بوده است.
البته هر آدم عاقلی در  شرایط کنونی کشور، اهمیت مسائل اقتصادی را در مقایسه با بقیه حوزه‌ها خواهد فهمید اما مگر همین فرهنگ و هنر نیست که باید بسترسازی کند تا اقتصادمان اصلاح شود؟، جامعه ایرانی به جای تلاش برای نابودی یکدیگر، دست به دست هم داده و راه وحدت را برگزینند؟، سیاستمداران و سیاست‌ورزان از حدود نیم قرن تجربه مملکت‌داری بعد از انقلاب اسلامی درس بگیرند و به جای دو قطبی‌سازی، با هم نه در حد شعار و ردیف کردن کلمات از معنای واقعی تهی که به شکل عملی متحد شوند؟ و در نهایت همین فرهنگ و هنر بتواند مصرع «هنر نزد ایرانیان است و بس» را نه فقط در حوزه هنر که در زمینه فرهنگ و اقتصاد و سیاست و جامعه در داخل و خارج از کشور عیان کند. مگر همین حوزه فرهنگ و هنر نیست که به ما می‌آموزاند و بازآموزیمان می‌کند تا اندیشه و سخن و رفتار نیک تولید کنیم و بکوشیم برای آن روزی که با سینه‌ای ستبر و قامتی افراشته نام ایران را در هر نقطه از این جهان به زبان بیاوریم؟ از اهمیت فرهنگ و هنر هر چه بگوییم شاید نتوان حق مطلب را ادا کرد اما به نظر می‌رسد این حوزه در این دوره و درست همچون ادوار گذشته انتخابات گوناگون در ایران بناست سر بریده شود. چرا؟ چون احتمالا آقایان با خودشان می‌گویند شکم گرسنه که به فکر کتاب و کنسرت و سینما نیست. این سخن البته می‌تواند درباره درصدی جزئی از جامعه ایران که فقر مطلق را این روزها با تمام پوست و استخوان خویش لمس می‌کنند، صدق کند اما تا خودسازی در عرصه فرهنگ و هنر پیش روی تک‌تک ما ملت ایران قرار نگیرد، هیچ‌گاه نمی‌شود انتظار ساختن این وطن را از کسی داشت. صرف نظر از کمیت به کارگیری تعابیر گوناگون که مراد نهایی‌اش فرهنگ و هنر باشد، در این گزارش به بررسی نگاه دو نامزد باقیمانده در کارزار انتخاباتی ریاست جمهوری در دوره چهاردهم پرداخته‌ایم.
 مسعود پزشکیان و سعید جلیلی به عنوان دو نامزد انتخابات ریاست جمهوری تا امروز برنامه‌هایشان را در حوزه‌های مختلف پیش روی ملت قرار داده‌اند؛ یک بررسی دقیق آماری اما در طول این چند هفته نشان می‌دهد هیچ یک از این دو کاندیدای رئیس جمهوری اسلامی ایران، فرهنگ و هنر را اولویت قطعی این روزهای ایران نمی‌دانند.
نه فقط برآیند سخنان این دو در طول سفرهای استانی آنان و مناظره‌های غیرفرهنگی که نگاهی اجمالی به مواضع این دو در میزگردهای فرهنگی ترتیب داده شده در مجموعه برنامه‌های انتخاباتی تلویزیونی هم نشان داد سخنان آنان درباره حوزه فرهنگ و هنر در خوش‌بینانه‌ترین حالت ممکن به صورت تیتروار و در قامتی خرد به زبان آمد.
البته آقایان جلیلی و پزشکیان در این میزگردها پاسخگوی پرسش‌هایی با مرز مشترک میان حوزه جامعه و فرهنگ بودند امام کمتر به بخش دوم این تعبیر یعنی هنر اشاره‌ای کردند.  از آنان در فهرست حداقلی خود در حوزه فرهنگ و هنر مواضع‌شان را درباره راهکارهای فرهنگی مواجهه و ساخت فیلم و سریال با هدف جلوگیری از سیاه‌نمایی، حقوق معنوی رسانه‌های تصویری، پیوست فرهنگ به طرح‌های توسعه‌ای، ترویج کتابخوانی، حمایت از نویسندگان و... به زبان آوردند که البته تا حدی فرمایشی و بایدی بود که به نظر میرسد در ساحت اجرا حتی برای لحظه ای هم به آن فکر نشده است.
از سوی دیگر در مناظره‌های فرهنگی بخش زیادی از پرسش‌ها ارتباطی دقیق با حوزه فرهنگ و به‌خصوص هنر نداشت و همین موضوع سبب شد حتی در دو مناظره فرهنگی، نامزدها به بیان نظراتشان در حوزه‌هایی نظیر حجاب، مسائل زنان، اینترنت و فیلترشکن، اعتراضات ۱۴۰۱ و... بپردازند.
نکته قابل توجه این است که حتی در همان اعلام مواضع حداقلی نیز بیشتر به بُعد فرهنگ پرداخته شد و هنر به کلی از یادها رفت. آنچنان که تنها اعلام مواضع نامزدها در کل عالم هنر فقط و فقط به «سینما» محدود شد و حتی نامی از موسیقی، تئاتر، نقاشی، مجسمه‌سازی، مد و لباس، دیپلماسی فرهنگی، میراث فرهنگی و... آورده نشد؛ البته نباید از یاد برد که به ویژه دکتر پزشکیان به مقوله کتاب و البته رسانه نگاهی جدی داشت و ریزبینانه این دو حوزه را مورد توجه قرار داد.  
با توجه به برگزاری میزگردهای تخصصی فرهنگی و دو مناظره در این حوزه، سخنان دو نامزد انتخابات ریاست جمهوری در زمینه فرهنگ و هنر صرفا در حد کلی‌گویی و طرح مسئله باقی‌ ماند و هیچ یک از آنان راهکاری عیان برای برون‌رفت از چالش‌هایی که خودشان به آنها اشاره می‌کردند، نداشتند. این بی‌توجهی به ارائه راهکار به جای طرح مساله، حتی دستمایه نقد و گاهی شوخی کاربران در فضای مجازی نیز قرار می‌گیرد چرا که به اعتقاد آنها نامزدها تنها مشکلاتی را که همه از آن مطلع هستند، مطرح می‌کنند و خودشان هم با وجود مسئولیت‌های مختلفی که تاکنون داشته‌اند، به عنوان منتقد وضع موجود سخن می‌گویند!به نوشقل از ایسنا، از سوی دیگر با وجود اینکه به جز یک میزگرد فرهنگی که عملا بخش‌های قابل توجهی از آن برای هر دو کاندید صرف پاسخ‌دهی به موضوعات دیگر شد، در اولین مناظره فرهنگی که ۶ نامزد در آن حاضر بودند و همچنین مناظره شب گذشته (اولین مناظره رو در رو) که تحت عنوان مناظره فرهنگی برگزار می‌شد، عملا حرفی از مشکلات و برنامه‌های فرهنگ و هنر به میان نیامد و همچنان مهم‌ترین موضوعات مورد بحث، مسائل اقتصادی و سیاسی باقی ماند.
البته به این نکته هم باید اشاره کرد که «فرهنگ» مقوله‌ای بسیار گسترده‌ است که می‌توان موضوعات بسیاری را ذیل آن تعریف کرد؛ تاجایی که حتی «فرهنگِ گفت‌وگو کردن» نیز به عنوان یک مقوله فرهنگی بارها در اظهارنظرهای دو نامزد انتخابات مورد تاکید قرار گرفته است.
در ادامه به بررسی مواضع دو نامزد انتخابات ریاست جمهوری در زمینه‌های سینما، کلیات فرهنگی، ممیزی و سانسور، کتاب و رسانه می‌پردازیم. هرچند در موارد زیادی موضوع تنها در حد طرح مشکل باقی‌مانده و برنامه مشخصی برای رفع‌ آن ارائه نشده است.
پزشکیان و کاهش تصدی‌گری دولت در فرهنگ
موضع مشخص مسعود پزشکیان درمورد سینما پذیرش و بیان مشکلاتی است که به اعتقاد او لازم است با برداشتن موانع برطرف شود. او در مناظره فرهنگی به فیلم‌های ایرانی که آنها را زیرزمینی یا فاقد مجوزهای لازم بوده‌اند اما در فستیوال‌های خارجی به نمایش درآمده‌اند، اشاره کرده و گفته است: «باید موانعی را که باعث می‌شود هنرمندان ما در زیرزمین‌ها کار کنند یا اینکه به طرق مختلفی که قانونی نیستند عمل کنند شناسایی شود و بتوانیم از حضور این عزیزان استفاده کنیم.»
او اعلام کرده است: «اگر مردم به من رای دادند در دولت آینده قطعاً به حوزه فیلم، فیلم‌سازی و هنر و سینما کمک می‌کنیم تا تقویت شوند و موانع پیش روی هنرمندان، کارگردانان و هنرپیشه‌ها برداشته شود. نگذاریم اتفاقی بیفتد که تعدادی از این‌ها ممنوع‌الخروج شوند یا اینکه تعدادی از آن‌ها از کشور خارج شوند.»
پزشکیان بر لزوم کاهش تصدی‌گری دولتی در حوزه فرهنگی تاکید می‌کند و معتقد است: «دولت فقط باید سیاست‌گذاری و نظارت کند و اختیار را به خانه‌های سینما، تئاتر و جاهایی که کارشناس هستند، بدهد تا آنها در این خصوص فعالیت کنند.»
این نامزد انتخابات ریاست جمهوری با انتقاد از آنچه که «دولتی شدن فرهنگ» خوانده، ممنوع‌الخروج شدن و یا مهاجرت هنرمندان و کارگردانان و بازیگران را حاصل نگاه امنیتی به فرهنگ دانست اما در عین حال با وجود اینکه تاکید کرد کار باید از طریق متخصصان پیش‌ برود، اما راهکار مشخصی برای برون‌رفت از این شرایط ارائه نکرد.
پزشکیان در بخش دیگری به احکام قانون برنامه هفتم در خصوص ساخت آثار فاخر توسط صدا و سیما اشاره و بر تامین منابع این کار تاکید کرده است؛ چرا که به اعتقاد او این سریال‌ها راهکاری برای نمایش تاریخ و افتخارات ایران به سایر کشورهاست.
جلیلی و نقشه کلان برای فرهنگ
در همین زمینه سعید جلیلی دشمنان را در تلاش برای مانع‌تراشی برای تولیدات فرهنگی از جمله در زمینه سینما دانسته و گفته است: «همانقدر که آمریکا سعی می‌کند مانع پیشرفت هسته‌ای شود و از برخی صنایع ما جلوگیری کند، حتما در زمینه‌های هنری هم این تلاش را دارد. تلاش آمریکا با ساخت «آرگو»، «۳۰۰» یا «بدون دخترم هرگز» علیه ایران بود و تمام ملت را هدف قرار دادند ولی چون از این زیرساخت‌ها نتوانسته است جلوگیری کند، امروز می‌خواهد نرم افزار، یعنی امیدبخشی و موفقیت‌های را هدف قرار دهد.»
این نامزد انتخابات ریاست جمهوری معتقد است که زیرساخت خوبی برای تولیدات فرهنگی از جمله در حوزه سینما داریم و تاکید کرده است: «باید نقشه کلان داشته باشیم یعنی اگر در هر سال ۱۰۰ فیلم می‌سازیم باید مشخص شود در این فیلم‌ها چه سهمی برای کودکان، روستا، طنز یا تاریخ و مفاخر قرار داده شده است.»
جلیلی همچنین بخش دیگری از دغدغه‌های خود در زمینه سینما را معطوف به کارکنان این صنعت کرده و گفته است: «۳۵ صنف داریم که در صنعت سینما مشغول هستند و از سال ۱۳۶۸ شغل کارکنان صنعت سینما در ذیل شغل صیادان فصلی جنوب در وزارت کار ثبت شده است که این لطمه جدی به صنعت است و آن‌ها ردیف مشخص قانونی ندارد.» البته او مشخصا راهکاری در این زمینه اعلام نکرده است که در زمینه رفع این مشکلات صنفی قرار است چه برنامه‌ای داشته باشد.
این نامزد انتخابات ریاست جمهوری همچنین تاکید کرده است که ساخت فیلم سینمایی با موضوع زندگی قهرمانان کشور مغفول مانده است و دولت باید بتواند در این زمینه به درستی ایفای نقش کند تا هم تهدیدها را به فرصت تبدیل کرده و هم راهی برای وحدت فرهنگی میان کشورها پیدا کند.
خصوصی‌سازی یا دولتی کردن فرهنگ و هنر؟
سعید جلیلی با تاکید بر اینکه شخص رئیس جمهور باید مصرف‌کننده کالای فرهنگی باشد تا بتواند در تخصیص بودجه‌های فرهنگی دقت نظر کافی داشته باشد تا ثمره هر پروژه فرهنگی مشخص باشد، گفته است: «بودجه فرهنگی نباید به میز و صندلی و ستادهای چاق و چله تزریق شود بلکه باید در آثار فرهنگی خود را نشان دهد.»
او دولت را در عرصه فرهنگ موظف به نقش آفرینی می‌داند و تاکید می‌کند: «دولت باید زمینه را برای نقش آفرینی جامعه هم فراهم کند تا مردم با توجه به توانمندی خود در این عرصه ورود کنند.»
مسعود پزشکیان نیز در حوزه کلیات مرتبط با فرهنگ و هنر برخلاف رقیب خود معتقد است دولت نباید مداخله‌گری کند و صرفا می‌تواند سیاست‌گذار باشد و گفته است: «دولت باید کار را به سازمان‌ها و نهادهای بخش خصوصی بسپارد.»
ممیزی نباید سلیقه‌ای باشد
در حوزه ممیزی که یکی از موضوعات پربحث برای اهالی فرهنگ و هنر است، تنها مسعود پزشکیان جملاتی را عنوان کرده است.
او ضمن اینکه تاکید کرده اجازه مداخله سایر دستگاه‌ها را در حوزه تخصصی فرهنگ نمی‌دهد، گفته است: «ممیزی باید شفاف و مطابق قانون صورت بگیرد و به هیچ وجه نباید سلیقه‌ای اعمال شود. من ممیزی‌هایی را که به صورت سلیقه‌ای انجام می‌شود، رد می‌کنم و اجازه آنها را نمی‌دهم.»
پزشکیان، کتاب و انتقاد از گرانی آن
در حوزه نشر و کتاب مسعود پزشکیان میزان مطالعه در جامعه را نشانه‌ای برای کاهش مشکلات اجتماعی، جرم و جنایت، فساد و... دانسته و تاکید کرده است: «باید شکل و ساختار اجتماعی طوری شکل بگیرد که مردم بتوانند از امکانات فرهنگی استفاده کنند.»
او همچنین با انتقاد نسبت به موضوع گرانی کتاب گفته است: «در این زمینه اگر نتوانیم به گونه‌ای مدیریت کنیم که قدرت خرید اهالی کتاب فراهم باشد، طبیعتاً استفاده از کتاب کاهش پیدا می‌کند اما اگر بخواهیم مسیر را درست کنیم اصولاً باید از مدارس شروع کنیم. در مدارس باید به صورت فردی و تیمی و با تشویق‌ها و عناوین مختلف اعم از درسی و اعتقادی مباحثی را طراحی و روش‌هایی را تعیین کنیم که کتابخوانی در سنین پایین و در مدارس شکل بگیرد.»
در زمینه نشر و کتاب، سعید جلیلی اظهارنظری نکرده است که بتوان به آن اشاره کرد.
جلیلی، انیمیشن و بیان ظرفیت‌های آن
در حوزه بازی‌های رایانه‌ای سعید جلیلی تاکید می‌کند که ایران فرصت‌های بسیار خوبی در این زمینه دارد و گفته است: «در بازی‌های رایانه‌ای، ۳۴ میلیون بازی کننده داریم که هزاران میلیارد تومان چرخه مالی آن است که این فرصت برای ما است».
او درباره حوزه انیمیشن نیز به بیان تولیدات و موفقیت‌های محدودِ فعلی اشاره و تاکید کرد و گفت که انیمیشن ایرانی می‌تواند در بازار جهانی جایگاه خود را پیدا کند. او ادامه داد: «در انیمیشن تولیداتی مثل «بچه زرنگ»، «پسر دلفینی» و «فیل‌شاه» را داریم که می‌تواند بازار جهانی پیدا کند».
جلیلی همچنین می‌گوید که ایران از لوکیشن‌های سینمایی مانند کوه‌های مریخی برخوردار است که درصورت شناسایی درست، می‌تواند اثرات خیلی خوبی داشته باشد.
در زمینه بازی‌های رایانه‌ای و انیمیشن، مسعود پزشکیان اظهارنظری نکرده است که بتوان به آن اشاره کرد.