سه‌ ضلعی قالیباف، جلیلی و پزشکیان

همدلی| دلاور احسانی: در شرایطی که دیروز اسامی نهایی نهایی تایید صلاحیت‌شدگان اعلام شد، صف‌بندی گروه‌های سیاسی مقابل یکدیگر به یک آرایش نسبتا شفاف‌تری رسیده است. اصولگرایان با گزینه‌های تقریبا غیر دولتی بیشترین نمایندگان را دارند. اصلاح‌طلبان اما حالا با یک گزینه و میانه‌روها با گزینه‌های مشترک در صحنه حضور دارند. اصلاح‌طلبان در نقطه مشترک طیف میانه‌رو با توجه به رای‌گیری درون‌گروهی باید پشت پزشکیان، تنها گزینه خود بایستند. این که کدام گزینه‌ شانس بیشتری برای حضور در تبلیغات و مناظره‌های انتخاباتی را دارد؟ هنوز مشخص نیست و یا لااقل درحال حاضر نمی‌توان با صراحت در این‌باره سخن گفت. اما شاخص‌‌ترین افراد جریان‌های سیاسی که می‌توانند درپی تایید صلاحیت در انتخابات موثر باشند را مورد بررسی قرار می‌دهیم. اگرچه پرداختن به مواضع دگر داوطلبان شاخص که از سوی شورای نگهبان رد صلاحیت شدند نیز خالی از فایده نیست.
تلاش ناکام لاریجانی برای صید رای طبقه متوسط
شوک اولیه این انتخابات که چندان غیرمنتظره به نظر نمی‌رسید را رد صلاحیت علی لاریجانی به انتخابات وارد کرد. او را یک اصولگرای فرهیخته می‌شناسند  که بیش از همه کاندیداهای این دوره، آماده به نظر می‌رسید. لاریجانی که بعد از رد صلاحیت در انتخابات 1400 با نقشه مسیریاب اسنپ این گمانه را ایجاد کرد چراغ سبز حضور گرفته، در اولین برخورد انتخاباتی با طیف تندروی خودی‌ها جنجال آفرید و با بیان جمله‌ای درباره اینکه باید از روش‌های منسوخ ارتفاع بگیریم حامیان راه رئیسی را به واکنش واداشت، اما این تب زودگذر مانند ابرهای تابستانی به سرعت محو شد!
 رد صلاحیت لاریجانی از دو منظر قابل توجه بود: نخست اینکه تکلیف اصولگرایان را تعیین کرد و خیال قالیباف و پزشکیان  را راحت. همپوشانی رای لاریجانی، قالیباف و حتی پزشکیان موضوعی بود که می‌توانست معادلات را به نفع جلیلی عوض کند. ترکیب نهایی اما بدون لاریجانی معنای تازه‌ای دارد: قالیباف، جلیلی، پزشکیان؛ سه ضلعی متزلزلی که مشارکت قشر متوسط جامعه، ممکن است تندروها را از دایره سیاست کاملا حذف کند.
اولین گمانه‌ها بعد از اعلام رسمی تایید صلاحیت‌ها بر این است که رقابت دور دومی میان پزشکیان و قالیباف یک گزینه محتمل خواهد بود. البته مناظره‌ها و طیف بندی سیاسی روحانی، خاتمی و احزاب منتقد در این میانه با توجه به شرایط اجتماعی بعد از نارضایتی‌های سال 1401 از یکسو و محدود شدن مناظرات و بستن فضای نقد شرایط موجود از سوی دیگر، موجب خواهد شد آنها در چالش با سبد رای بالقوه‌ای که داشته‌اند دچار مشکل شوند. این نکته‌ای است که تندروها درباره عبور مردم از اصلاح‌طلبان زمزمه کرده‌اند و به نتیجه رسیدن آن را یک پیروزی بزرگ برای خود تلقی می‌کنند.
سکوت قالیباف؛ بازی در قدرت
“محمدباقر قالیباف” گزینه‌ای که بعد از تصاحب ریاست مجلس، همه حدس‌ها بر نیامدنش بود، بعد از مراسم سالگرد رحلت امام خمینی(ره) ثبت‌نام کرد. ورود ناگهانی او به انتخابات بعد از گزینه جلیلی و لاریجانی، نظرها را به این سو برد که با توصیه پا به رقابت‌ها گذاشته و شانس او برای ریاست‌جمهوری دوره چهاردهم بیش از گذشته است. اگر چنین هم نباشد، شیوه آمدنش در سکوت و شوکی که در فضای سیاسی ساخت، این گمانه‌ها را تقویت کرد. او که با حضور در این دوره رکورد جدیدی را ثبت کرده و نامش بالای نام “محسن رضایی” در تعداد دفعات نامزدی انتخابات ریاست‌جمهوری آمده، دولت خود را استمرار مقدماتی دانسته که برای بهبود شرایط اقتصادی و توسعه کشوردر مجلس پایه‌گذاری کرده است.
موضع‌گیری‌های قالیباف بعد از حادثه بالگرد و تعاریف او از رئیس‌جمهور فقید در حالیکه در قامت رئیس مجلس، میز سیاست را گاهی به سمت خود چرخانده و نقدهای کم و بیش گزنده‌ای درباره اداره کشور و شرایط حکمرانی داشته، احتمالا دست او را برای نقد وضعیت موجود خواهد بست. با این حال ورود ناگهانی به این عرصه و حرکت چراغ خاموش او، همانگونه که جلوس بر کرسی ریاست مجلس را نصیب خود کرد، ممکن است فتح قله ریاست قوه مجریه را میسر کند. البته سردار خلبان قالیباف، پرواز راحتی تا مقصد ندارد، چنانکه رقابت درون گروهی اصولگرایان رنگ واقعیت بگیرد، او را از انتقادهای بخش تندروی منتهی‌الیه راست در امان نخواهد گذاشت. شاید به همین دلیل بود که در اولین توئیت انتخاباتی‌ خود نوشت: «دستاورد ماندگار شهید رئیسی در فضای سیاسی کشور، اخلاق مداری و عدم تخریب رقبا است. با طعنه و کنایه، این دستاورد بزرگ را کمرنگ نکنیم.»
محمدباقر قالیباف بر خلاف جلیلی به بازی پشت پرده، بیش از رقابت در ملاء عام اعتقاد دارد. حضور کمرنگ او در فضای مجازی اگر مانع ایجاد چالش با تندورهاست، خلاء اعلام مواضع روشن و سیاست‌هایش برای دولت آینده را به رخ می‌کشد. البته اعلام او برای پیگیری بسترهایی که برای اداره کشور گذاشته، با اساس مناظره‌ها درباره برنامه هفتم در صدا و سیما همخوانی دارد. از سوی دیگر بسته شدن فضای باز نقد در فضای مجازی و محدود شدن منتقدانش او را با خیال راحت‌تری به پشت میز مناظره خواهد نشاند.
*جلیلی، آشناترین ناشناخته
«سعید جلیلی» همانقدر ناشناخته است که آشناست. مردی که زیاد دیکته ننوشته تا غلط‌های او را بگیرند، اما همیشه با دولت درسایه‌اش منبع تندترین نظریات در حوزه سیاست خارجی و داخلی بوده است. نامه‌های 200 صفحه‌ای و برنامه‌های پر حجم او برای اداره کشور، نادیده‌هایی است که هوادارانش از آن بسیار یاد می‌کنند. افزایش سطح غنی‌سازی، خروج از ان.پی.تی و ساخت کشور، پشت درهای بسته مفاهیمی است که از روند اظهارات او دریافت می‌شود.
بسیاری دو قطبی لاریجانی- جلیلی را یک چالش هیجان‌انگیز برای انتخابات آینده می‌دانستند که با ورود قالیباف و همپوشانی رای آنها شکل‌گیری چنین دوگانه‌ای را فعلا منتفی می‌کرد. او که عنوان «شهید زنده» دارد، خود را ادامه راه رئیسی و تدوام دولت سیزدم می‌داند. البته تمرکزگرایی بیش از حد او و تفکرات رادیکالش حتی در جریان اصولگرایی و بخشی از قدرت نیز مورد نقد بوده، تا جایی که برخی گفته‌اند اصولگرایان میانه‌رو و سنتی از حضورش در انتخابات اصلا رضایت ندارند. برخی معتقدند دوگانه قالیباف و جلیلی گزینه نهایی رقابت‌های این دوره خواهد بود که در دور دوم با پیروزی قالیباف به پایان می‎‌رسد. این سناریوی کسل کننده البته یک مشکل بزرگ به همراه دارد، مشارکت حداقلی. همان چیزی که تندروها دوست دارند، اما این بار ممکن است پایان تلخی را برایشان رقم بزند.
*پزشکیان سوار بر موج حمایت اسفندماه
“مسعود پزشکیان” را با عدم احراز صلاحیت ابتدایی در مجلس دوازدهم بیشتر می‌شناسند، موضوعی که حتی روزنامه‌های اصولگرا را در دفاع از او به واکنش واداشت و در نهایت با تایید صلاحیت نهایی، وارد مجلس دوازدهم شد. حضور او در انتخابات ریاست‌جمهوری و پررنگ شدن چهره او در میان اصلاح‌طلبان مصادف شده با جریان خبری اسفندماه سال گذشته و حکایت پاکدستی و پرهیزش از زد و بند در میان مدیران و نمایندگان مجلس.
او که اصرار زیادی بر برنامه‌محور بودن اداره کشور و نظارت بر عملکرد روسای جمهور و نمایندگان دارد، معتقد است؛ دور باطل مدیریت در کشور هیچ‌گاه بر پایه  عملیاتی کردن برنامه‌های توسعه حرکت نکرده. حضور او در میان سه چهره متخب اصلاح‌طلبان نشان می‌دهد شانس او برای جلب مشارکت گروهی از مردم به ویژه همشهریان و مدافعانش زیاد است.  پزشکیان که با نگاهی تخصص‌گرا و اداره کشور با شایسته‌سالاری سعی می‌کند در میان اصلاح‌طلبان شاخص باشد، از سوی اصولگرایان هم مورد حمله و نقد جدی قرار نمی‌گیرد. این مزیت یک عیب دارد، اینکه رای‌آوری او در بخش مورد نظر اصلاح‌طلب و میانه‌رو، خاکستری و مبهم است. بعد از رد صلاحیت جهانگیری اما شانس او برای یک رقابت جدی با طیف اصولگرا افزایش یافته است.
آنچه که پزشکیان را در میان همه نامزدهای ریاست‌جمهوری برجسته می‌کند، صداقت و سادگی در بیان نظراتی است که بوی سیاست محض نمی‌دهد. نقدهای منصفانه در بزنگاه‌های سیاسی از او چهره‌ای محترم ساخته که در میان همشهریانش بیش از اکثریت خاموش برجسته به نظر می‌رسد. حضور او در کنار گزینه‌های اصلی تایید صلاحیت شده برای برای منتقدان وضع موجود، یک غنیمت است.
سکوت در جبهه دولت، بعد از نامه به شورای نگهبان
دولتی‌ها که با 5‌گزینه اعلام حضور کرده بودند، یکی-یکی از فضای رقابت خارج شده‌اند. “اسماعیلی” وزیر ارشاد بعد از نشر نامه محرمانه که از آن به عنوان مشورت مومنانه به شورای نگهبان یاد شد، در صورت  تایید هم رمقی برای رقابت نداشت. “داوود منظور” شنبه (پریروز) انصرافش را اعلام کرد. “صولت مرتضوی” ، “بذرپاش” رد صلاحیت شدند و “قاضی‌زاده هاشمی” تنها گزینه‌های جدی دولت خواهد بود که احتمالا در کنار سعید جلیلی و زاکانی  به دفاع از عملکرد دولت و اصرار بر ادامه راه خواهند پرداخت. انشقاق در درون دولت بعد از نیامدن مخبر به رقابت انتخاباتی و افشای نامه محرمانه هیئت دولت بیش از هماهنگی آنها برای ادامه مسیر به چشم می‌خورد. مشکلات اقتصادی و سیاست خارجی فعلی احتمالا سد بزرگی پیش‌روی این طیف خواهد بود. سکوت روزهای گذشته دولتی‌ها بعد از نامه مومنانه به شورای نگهبان نشان می‌دهد این خبط در آستانه انتخابات نه تنها با هشدارهایی همراه شده، بلکه مدافعان دولت را در سکوت فرو برده است.
پورمحمدی به جای لاریجانی؟
“مصطفی پورمحمدی” که برخی او را بدیل لاریجانی در انتخابات فرض می‌کنند، کارنامه چندان پررنگی در افکار عمومی ندارد. او گفته من صرفا از دور دستی بر آتش نداشته‌ام و بی‌خبر از ظرفیت‌های این سرزمین نیستم و به توان برجسته جوانان و زنان کشورم و همچنین هوش مصنوعی باور عمیق دارم. نگرانی‌های مردم را نباید نادیده گرفت. یقین دارم می‌توانستیم در شرایطی بسیار بهتر از این باشیم؛ از این رو اندوهگینم. این وزیر دادگستری اسبق نام دولت چهاردهم را «دولت‌قرار» و اولویت‌های آن عدالت، ثروت و قدرت گذاشته است. دیروز «احمد زیدآبادی» بعد از تایید صلاحیت‌ها نوشت: «رد صلاحیت علی لاریجانی به رغم تأکید رهبری بر تضییع حقش در دوره قبل، بسیار عجیب است، اما فردی که می‌تواند نقشی مشابه لاریجانی را حتی قدرتمندتر و مؤثرتر از او بازی کند، مصطفی پورمحمدی است. اگر آقای پورمحمدی از قدرت بیانش در مناظرات انتخاباتی به خوبی استفاده کند، چه بسا یکی از طرفین مرحله دوم انتخابات او باشد.»