آزمونی به‌رنگ تردید

همدلی| حمیدرضا‌خالدی: امسال امتحانات نهایی دانش‌آموزان پایه‌های دهم، یازدهم و دوازدهم در شرایطی در حال برگزاری است که برای اولین بار، دانش‌آموزان پایه نهم نیز در دروس علوم، ریاضی و ادبیات در امتحانات هماهنگ کشوری شرکت می‌کنند.
در همین راستا، روز یکشنبه ۶ خرداد، امتحانات هماهنگ کشوری پایه نهم برای درس علوم برگزار شد. اما دشواری سؤالات ارائه شده نه تنها دانش‌آموزان، بلکه معلمان را نیز شوکه کرد.
سطح دشواری سؤالات علوم تا حدی بود که برخی معلمان از شوکه شدن دانش‌آموزان در حین جلسه امتحان سخن می‌گویند.
دل پر درد معلمان
به‌نظر می‌رسد عملکرد ضعیف دانش‌آموزان ایرانی در آزمون‌های بین‌المللی تیمز و پرلز و نمرات پایین دانش‌آموزان در امتحانات نهایی در بازه زمانی ۵ سال اخیر، مسئولان وزارت آموزش و پرورش را بر آن داشته تا با تغییر رویکرد و طراحی امتحانات هماهنگ در پایان هر دوره تحصیلی، سطح علمی دانش‌آموزان را محک بزنند.
از سوی دیگر، برگزاری امتحانات نهایی در سه پایه دوره متوسطه دوم، دانش‌آموزان پایه نهم را نیز درگیر کرده است و آن‌ها برای آشنایی با سؤالات امتحانات نهایی پایه دهم، سطح دشوارتری از سؤالات را در امتحانات هماهنگ کشوری پایه نهم تجربه می‌کنند.
(م – ر) از جمله معلمان درس علوم در یکی از مدارس تهران است که نسبت به طراحی دشوار سؤالات امتحانات هماهنگ کشوری علوم پایه نهم انتقاد دارد و می‌گوید: امسال برای نخستین بار امتحان درس علوم به صورت کشوری برگزار شد. به نظر می‌رسد برای سنجش سطح علمی دانش‌آموزان و وضعیت آموزش در کشور دروس علوم، ریاضی و ادبیات پایه نهم را به صورت کشوری برگزار کردند.
وی ادامه می‌دهد: پیش از امسال اغلب معلمان نمونه سوالات امتحانات نهایی استانی را با دانش‌آموزان تمرین می‌کردند و برای معلمان مشخص بود که سوالات طراحی شده شامل سطوح دانش، آگاهی و تحلیل است و سطح سوالات عمدتاً ساده و متوسط و تعداد سوالات مفهومی محدود بود.
این معلم علوم پایه نهم با اشاره به طراحی سوالات بسیار دشوار که بر خلاف عرف مرسوم طراحی سوالات بود، می‌گوید: وقتی معلم به دانش‌آموزان می‌گوید که سوالات امتحانات به فلان شکل طراحی می‌شود طبیعتاً آن‌ها مطالعه خود را بر این اساس قرار می‌دهند اما در امتحانات علوم با تعداد زیادی از سوالات تحلیلی مواجه شدند در حالیکه آموزش‌های ارایه شده در مدارس هم دانش‌آموزان را برای پاسخگویی به سوالات تحلیلی آماده نمی‌کند.
به گفته وی تصحیح برگه‌‌های امتحانی نشان می‌دهد که سطح سوالات بالاتر از سطح کتاب درسی است و این سبب شده تا دانش‌آموزان نتوانند به سؤالات پاسخ دهند. وی می‌افزاید: این در حالی  است که ارایه سوالات دشوار و تحلیلی در امتحانات باید درصدبندی باشد و نمی‌توان به هر میزان که طراحان تمایل داشتند سوالات دشوار در امتحانات ارائه کرد.
گفته بودیم!
با این وجود رئیس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت وزارت آموزش و پرورش گفته است: بسیاری از معلمان هنوز با این روش آشنا نیستند در حالیکه به معلمان پایه نهم اطلاع رسانی شده بود طراحی سوالات امتحانات هماهنگ کشوری بدین شیوه است از سوی دیگر دانش‌آموزان پایه نهم با شیوه طراحی سوالات امتحانات نهایی در پایه دهم آشنا می‌شوند.
زارعی در پاسخ به این پرسش که معلمان علوم پایه نهم می‌گویند، نمونه سوالات برای آشنایی آن‌ها با شیوه طراحی سوالات در اختیارشان قرار نگرفته بود، می‌گوید: دوره آموزشی آشنایی با آزمون‌های عملکردی برگزار شد همچنین در بخشنامه‌ای برای معلمان تشریح کردیم که آزمون عملکردی چگونه است.
وی ادامه می‌دهد: معلمان آموزش دیده‌اند تا مبتنی بر شایستگی تدریس کنند و ارزشیابی مستمر هم باید بر همین اساس باشد اما اشکال کار این است که این روش به فراموشی سپرده شده و اکنون تلاش می‌کنیم اهداف برنامه درسی مبنا قرار بگیرد.
همچنین رئیس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت وزارت آموزش و پرورش در پاسخ به این پرسش که آیا سوالات تحلیل هم می‌شوند تا اگر سوالی دارای اشکال بود، شناسایی و حذف شود؟ می‌گوید: سال گذشته در امتحانات نهایی پایه دوازدهم تمام سوالات را تحلیل کردیم و نتایج تحلیل را امسال در اختیار طراحان سوالات امتحانات نهایی قرار دادیم همچنین گروه‌های آموزشی، سوالات طراحی شده را بررسی می‌کنند و اگر تشخیص داده شود سوالی اشکال دارد در راهنمای تصحیح ذکر خواهد شد.
اما شاید جالب ترین بخش سخنان زارعی قسمت پایانی آن باشد که گفته است؛ تشخیص میزان دشواری سوالات فعلاً امکان پذیر نیست و نمی‌توان براساس نظرات افراد مدعی شد که سوالات دشوار است، پس از اعلام نتایج امتحانات هماهنگ کشوری پایه نهم می‌توانیم درباره دشواری سوالات اظهارنظر کنیم.
والدین عصبانی
یکی از دانش‌آموزانی  که می‌توان گفت در مدرسه‌ای درس می‌خواند که سطح علمی بسیار بالایی دارد می‌گوید: سطح سوالات به ویژه در دروس عمومی بسیار بالا تر از حد عادی بوده و دلیلش برای این سخن، تناقضی است که در نمرات خود دیده است. برای مثال نمره درس زیست شناسی او 5/18 اما نمره درس بهداشت و سلامتش 14 شده است.
از سویی مادر یکی از دانش آموزان معتقد است که اینگونه آزمون‌ها تاثیر بدی روی روحیه دانش آموزان دارد و می‌تواند باعث شود تا بقیه امتحاناتشان را هم خراب کنند. وی در این زمینه به همدلی می‌گوید: چرا یک نفررا  پیدا نمی‌کنید که درست و استاندارد سوال طرح کند ؟ همه ی معلمان علوم هم شاکی بودند .روحیه تضعیف شده دختر من و بسیاری دیگر از دانش آموزان را چه کسی پاسخ می‌دهد؟ وقتی چهره گریانش را دیدم جا خوردم .همیشه نمراتش عالی و درسش عالی بود تعجب کردم با این حال با شک وتردید به حرفاش گوش میدادم تا اینکه دیدم صدای همه اولیا و معلمان ومسئولین مدرسه و حتی آموزش پرورش در آمده است!
وی اضافه می‌کند: واقعا در آموزش پرورش چه خبراست!؟ میخواهند برای کلاس نهم هم یک کنکور جداگانه راه بیندازند !!؟ طراحان سوال پیش خودشان فکر کردن اینجور نامفهوم سوال دادن نشان دهنده سواد هوش بالای آنها است !!؟ چرا با عاقبت و روحیه بچه‌ها بازی می‌شود ! این نمرات در انتخاب رشته آنها تاثیر گذاراست.
یکی دیگر از والدین این دانش آموزان نیز معتقد است: کسیکه سوال امتحان متمرکز را طرح می‌کند باید متوجه باشد که تمام مدارس کشور که در یک سطح نیستند. اصلا شیوه ارائه درس توسط معلم متفاوت است. ان چیزی که در یک مدرسه بالا شهر تهران بوسیله معلم ارائه می‌شود در خیلی از مدارس دور افتاده شاید بگونه‌‌‌‌ای دیگر مطرح شود. آنوقت طرف در تهران نشسته و برای همه نسخه می‌پیچد !!
آزمونی بدون هدف
محمد رضا نیک‌نژادی، کارشناس آموزشی اما معتقد است که برگزاری چنین آزمون‌‌‌هایی را می‌توان از دو منظر بررسی کرد. وی در گفت و گو با «همدلی» می‌گوید: استدلال آموزش و پرورش در طراحی سوالات علوم پایه نهم امسال این است که مدعی اند می‌خواهند سطح یادگیری واقعی دانش آموزان را بسنجند. این مساله، نکته مثبت و خوبی است. اما مشکل از جایی آغاز می‌شود که سیستم آموزشی ما با این شیوه بیگانه است. یعنی هم دانش آموز و هم معلم ما، سالهاست که براساس یک رویه روتین، به استقبال امتحانات می‌روند. یعنی مثلا سهم سوالات مربوط به «آزمایش »‌ها 4 نمره است و یا حل مسایل عددی 6 تا 8 نمره دارد و 2 نمره هم به سوالات تعریفی اختصاص پیدا می‌کند. یعنی همه چیز در چارچوب مشخصی انجام می‌شود. معلم‌ها نیز در همین چارچوب به بچه‌ها آموزش می‌دهند و با آنها کار می‌کنند. برای همین وقتی یکدفعه می‌آیند و سوالاتی مفهومی و براساس خلاقیت سنجی را – آنهم در آزمون نهایی- مطرح می‌کنند به طور طبیعی دانش آموزان و معلم‌ها به خاطر آماده نبودن، نمی‌توانند  از پس آن برآیند. برای همین می‌گویند سولاات سخت بوده است!
وی با ذکر اینکه اگر آموزش و پرورش واقعا به دنبال بالا بردن سطح کیفی آموزش‌‌های خود است، باید از دوران ابتدایی رویه آموزشی خود را تغییر دهد می‌گوید: این در حالی است که دانش آموزان ایرانی در دو مقطع چهارم دبستان و دبیرستانی که به ترتیب به سنجش کیفیت درک و فهم دانش آموزان برگزار می‌شود رتبه 48 یا 49 را در بین 57 کشور جهان کسب کرده اند. یعنی در این دو آزمون تحلیلی و مفهومی که اولی در مورد درک مطلب و املاء دانش آموزان ابتدایی و دومی در مورد ارزیابی دانش آموزان دبیرستانی در درس علوم است، دانش آموزان ایرانی تقریبا کف نمرات را کسب کرده اند! این مساله مهر تاییدی است بر اینکه دانش آموزان ما براساس روش‌‌های مفهومی آموزش نمی‌بینند. ولی حالا ما می‌خواهیم با این شیوه، آنها را ارزیابی کنیم!
این کارشناس آموزشی ادامه می‌دهد: اگر قرار است آزمون‌ها براساس روش‌‌های مفهومی برگزار شود ابتدا باید بستر و زیر ساخت‌‌های آن در سیستم آموزشی ما فراهم شود. به نظرم الان بخصوص با وجود فضای مجازی بهترین فرصت است که این زیر ساخت‌ها ایجاد شود. ولی در حال حاضر به معلم و والدین عملا گفته شده که سوالات دانش آموزان در چارچوب همین کتاب‌‌های درسی و کمک درسی است و شما باید در همین مسیر حرکت کنید.
نیک نژادی در خصوص ادعای رئیس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت وزارت آموزش و پرورش که گفته معلم‌ها از مدتها قبل و از طریق دوره‌‌های توجیهی که برایشان برگزار شده در جریان مفهمومی برگزار شدن این امتحانات بوده اند می‌گوید: این کلاس‌‌های توجیهی از سالها قبل دایر بوده است اما چند سالی است که تعداد آنها بسیار کم شده است. اگر هم برگزار شود از آنجاییکه دستاورد و خروجی خاصی برای معلم‌ها ندارد، اکثر یا در آنها شرکت نمی‌کنند یا اگر هم شرکت کنند به خاطر آن است که برگه ارزیابی اشان مخدوش نشود و مهر و امضا داشته باشد. برای همین اگر هم چنین ادعایی صحت داشته باشد عملا نتیجه‌‌‌‌ای نداشته است.
به گفته وی آنهایی که چنین ادعاهایی را مطرح می‌کنند یا صادق نیستند و یا به نوعی مرتبط با مافیای آموزش هستند.
حالا باید منتظر ماند و دید که آیا در ادامه امتحانات باقی مانده نیز بار دیگر شاهد برگزاری چنین آزمون‌‌‌هایی خواهیم بود یا فقط همین یکبار بوده است؟! سوالی که پاسخ به آن می‌تواند معنای قابل تاملی را داشته باشد.