بارورسازی؛ راهکار یا چالش؟

همدلی|گروه اجتماعی: درحالیکه گروهی از کارشناسان معتقدند که بارورسازی ابرها می‌تواند پایانی باشد بر سناریوی خشکسالی در ایران اما گروهی دیگر با رد این این ادعا مدعی اند که بارور سازی حداقل در مورد کشورما، نسخه خوبی برای مقابله با کم آبی و خشکسالی نیست. با این حال گفته می‌شود که دولت   سازمان جدیدی را برای این منظور تاسیس کرده است!
معاون علمی فناوری و اقتصاد دانش بنیان رئیس جمهور بیان کرد: فناوری فعلی بارورسازی ابرها یک تکنولوژی قدیمی است که سال‌های سال استفاده می‌شده و شامل فناوری یونیزاسازیون جو (فناوری تبدیل مولکول‌‌های ماده تشکیل دهنده ابر به یون‌‌های مثبت و منفی برای بارورسازی) می‌شود و اخیرا در حال توسعه یافتن است و کشورهای دنیا در بحث مهندسی اقلیم در حال کار کردن هستند؛ بنابراین اینکه بعضا گفته می‌شود امکان مهندسی اقلیم وجود ندارد، یک اشتباه راهبردی است. قطعا چنین فناوری‌ای وجود دارد اما اینکه شدت و ضعف اثرگذاری آن چه میزان باشد، یک بحث دیگر است. وی تأکید کرد: معتقدم با یک برنامه سالانه ۵۰۰ میلیارد تومانی طبق محاسباتی که ما در معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رئیس جمهور داشته‌ایم، طی یک برنامه ریزی ۵ ساله امکان افزایش بارندگی تا حد بسیار خوب و معقولی با روش بارورسازی ابرها وجود دارد ما فرصت‌‌های بارشی خوبی داریم که می‌توان از آن استفاده کرد.
دهقانی فیروزآبادی اذعان کرد: خوشبختانه در کشور فلرها و مواد اولیه بارورسازی ابرها با فناوری کاملا بومی و کیفیت بالا وجود دارد که بسیار بالاتر از محصولات خارجی است؛ فلرهای بارش‌زایی که در آزمانیشگاه‌‌های کشورهای خارجی آزمون و تست و قابلیت‌‌های آنها تأیید شده است؛ همچنین امکانات و وسایل پروازی و ژانراتورهای ثابت در کشور را هم داریم. به گفته معاون رئیس جمهور، فقط یک عزم جدی نیاز است تا بحث بارور سازی ابرها در یک برنامه جدی ۵ ساله اجرا شود، من تعهد می‌دهم طی ۵ سال کمتر از ۳ هزار میلیارد تومان هزینه دارد ولی آثار و برکات آن بسیار بالاتر از این میزان هزینه‌کرد خواهد بود.
تکنیک‌های بارورسازی ابر‌ها اگرچه به ۷۵ سال قبل باز می‌گردد، اما امروزه، با کاهش شدید منابع آبی و کاهش ابر‌های باران زا، محققان در حال توسعه یک تکنیک انقلابی برای بارور کردن ابر‌ها برای تولید باران بیشتر، به روش‌های پاک‌تر و کم‌هزینه‌تر هستند.
ایران نیز در چند ماه گذشته با کاهش شدید نرخ بارش مواجه شده که در پی آن مقامات سازمان هواشناسی از بارور کردن ابر‌ها خبر داده بودند. اما رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا با تاکید براینکه تاثیرگذاری بارورسازی ابر‌ها فقط برای وسعت‌های کوچک و در یک بازه زمانی مشخص تایید شده است، گفت: این روش برای کشوری وسیع همچون ایران اجرایی و عملی نیست.
تاریخچه
وینسنت جی شیفر، شیمیدان و هواشناس آمریکایی، اولین آزمایش بارورسازی ابر‌ها را در سال ۱۹۴۶ انجام داد. در این آزمایش مهم، شفر چند کیلو یخ خشک خرد شده را در یک ابر در کوه‌های آدیرونداک نیویورک انداخت. بلافاصله یک سال بعد، در سال ۱۹۴۷ این پروژه به عنوان همکاری بین جنرال الکتریک و ارتش ایالات متحده به عنوان اولین تلاش علم برای اصلاح یک طوفان مطرح شد. در استرالیا، سازمان تحقیقات علمی و صنعتی مشترک المنافع (CSIRO) کارآزمایی‌های بزرگی را بین سال‌های ۱۹۴۷ و اوایل دهه ۱۹۶۰ انجام داد.
در این آزمایش‌ها، دانشمندان با استفاده از ژنراتور‌های یدید نقره در زمین و هوا و … یخ خشک را بالای ابر‌های کومولوس ریختند. ارتش ایالات متحده اواخر دهه ۱۹۶۰ و اوایل دهه ۱۹۷۰ آزمایش‌های بیشتری برای بارورسازی ابر‌ها انجام داد. هدف استفاده از اصلاح آب و هوا به عنوان یک سلاح جنگی بود. به تازگی نیز در اواخر نوامبر ۲۰۲۳، دولت دهلی تصمیم گرفت برای مقابله با آلودگی هوا در پایتخت، باران مصنوعی ناشی از باروری ابر‌ها را ادامه دهد. طرح این بود که ترکیبی از یدید پتاسیم، یدید نقره و یخ خشک را از طریق هواپیما روی ابر‌ها اسپری کنند.شیوه نوین بارورسازی ابر‌ها.
دیگر تجارب
مقامات مالزی برای مقابله با آلودگی هوا ناشی از صد‌ها آتش سوزی در کشور همسایه اندونزی، مجموعه‌ای از اقدامات از جمله باروری ابر‌ها و بستن مدارس را تدارک دیدند که تاحدی کارساز بود. در هند نیز دانشمندان برای اولین بار ابر‌ها را برای ایجاد باران شدید در برخی مناطق دهلی نو بارور کردند تا با حجم شدید آلودگی مقابله کنند. دولت نیز امارات چند بار برای مقابله با چالش کم آبی در این کشور این روش را به کار برده است و از این نظر امارات به عنوان یکی از کشور‌های پیشگام در منطقه خلیج فارس در استفاده از فناوری بارورسازی ابر‌ها شناخته می‌شود. پیش‌بینی‌های دانشمندان نشان می‌دهد طرح‌های بارورسازی ابر‌ها می‌تواند میزان بارندگی را در محیط‌های خشک‌تر ۳۰ تا ۳۵ درصد و در محیط‌های مرطوب‌تر ۱۰ تا ۱۵ درصد افزایش دهد.
پر از ابهام
باوجود قدمت این روش، بارورسازی ابر‌ها موضوعی بحث برانگیز است. در حالی که طرفداران آن به مطالعاتی اشاره می‌کنند که نشان می‌دهند در نتیجه این روش بارندگی ۱۰ تا ۱۵ درصد افزایش داشته است، اما مخالفانی هم دارد که خطراتی که همراه با آن است، مانند آسیب به ایمنی و محیط زیست، اشاره می‌کنند. رسیدن به انتهای بحث مستلزم مطالعه دقیق این پدیده است. هدف اولیه از بارورسازی ابر‌ها در سطح جهانی، افزایش بارش برف زمستانی و برف کوهستانی است و در نتیجه تامین آب طبیعی موجود برای جوامع در مناطق اطراف. برای ارزیابی اثربخشی این رویکرد، دانشمندان مطالعات متعددی را در مورد تأثیر بارورسازی ابر‌ها انجام داده‌اند. در حالی که پروژه‌های مختلف نتایج متفاوتی را به همراه دارند، موارد متعددی از موفقیت قابل توجه وجود دارد. برای نشان دادن این موضوع، پروژه‌های بلندمدت بارورسازی ابر‌ها بر فراز کوه‌های نوادا و سایر نقاط جهان، افزایش ۱۰ درصدی یا بیشتر برف در مناطق هدف را در سال نشان داده‌اند.
شاید آلاینده
باروری ابر‌ها با خطر آلودگی همراه است که می‌تواند ناشی از سوء استفاده از یدید نقره و سایر مواد شیمیایی باشد. آن‌ها پتانسیل ایجاد یک واکنش زنجیره‌ای از آلودگی محیط زیست را دارند که پیامد‌های مضر آن بر اکوسیستم و سلامت ما تأثیر می‌گذارد. کاهش این خطرات مستلزم تلاش‌های استراتژیک و ساختاری است که اغلب از نظر مالی غیرقابل دفاع می‌شود. از سوی دیگر بارورسازی ابر اغلب با انتقال باران از یک مکان به مکان دیگر همراه است که می‌تواند به معنای محرومیت از باران یا خشکسالی در یک منطقه باشد در حالی که باران در منطقه دیگر رخ می‌دهد.همچنین شاید بد نباشد که بدانید، باوجود استفاده بیش از ۷۵ سال در حال حاضر، بارورسازی ابری فاقد شواهد تجربی کافی است، به خصوص در مقایسه با حجم و مقیاس مطالعاتی که در سایر تکنیک‌های مهندسی مربوط به انرژی خورشیدی یا حذف کربن انجام شده است. به طور کلی، نیاز به مطالعه جامع وجود دارد. مطالعات باید فراتر از ارزیابی اثربخشی آن فراتر رود و نه تنها به تأثیر فوری آن نگاه کند.
از نگاه دولتی‌ها
در این میان مسئولان اما اظهار نظرهای مختلفی در مورد بارورسازی ابرها داشته و دارند0علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط‌زیست با ذکر اینکه در شرایط بسیار اضطرار، بارورسازی ابر‌ها گزینه‌ای است که می‌توان در سطح محدود انجام داد می‌گوید: از نظر علمی بارورسازی ابر‌ها یک گزینه است، اما بسیار گران‌قیمت است و صرفۀ اقتصادی ندارد.جلال محمودزاده عضو کمیسیون کشاورزی مجلس نبز در مورد تشکیل سازمانی برای بارور سازی ابرها،گفته؛ بارورسازی ابر‌ها نیازمند اعتبارات بسیاری است که متاسفانه این مسئله در برنامه ریزی دو وزارتخانه جهاد کشاورزی و نیرو به صورت ویژه دیده نشده از طرفی در لایحه بودجه سال آینده مورد بی مهری واقع شده است.
نماینده مردم در مجلس یازدهم در ادامه تاکید کرد: اگر چنین سازمان و نهادی شکل بگیرد حلال رفع مشکل بی آبی کشور نخواهد بود، بلکه تنها بخشی از مشکلات بی آبی کشور را برطرف خواهد کرد.با تمام این تفاصیل به نظر می‌رسد دولت پرونده ویژه ای را برای بارورسازی ابرها باز کرده باشد کمااینکه رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی نیز درباره بارورسازی‌ابرها نیز خبر از تاسیس سازمانی جدید در وزارت نیرو برای بارورسازی ابرها تشکیل شده است. سازمانی با نام «بهره‌برداری فناورانه از آب‌های جوی» .احد وظیفه با بیان اینکه بارورسازی ابرها موضوعی مناقشه برانگیز در هواشناسی است به همدلی می‌گوید: این سیستم‌ها تغییرپذیری درونی بسیار زیادی دارند. از دهه ۱۹۴۰ اقداماتی در جهت بارورسازی ابرها صورت گرفته است ولی به دلیل اینکه آشکارسازی اثر انسان بر روی ابرها بسیار سخت و چالش برانگیز است هنوز بعد از گذشت این سال‌ها توافقی بر روی آن وجود ندارد.
وی با اشاره به اینکه برخی معتقد هستند که این باران بدون بارورسازی هم می‌بارد می‌گوید: شرکت‌هایی که این کار را انجام می‌دهند اعتقاد دارند که این باران به خاطر فعالیت آن‌ها است. آن‌ها معتقد هستند طول زمان بارش یا حتی شدت بارش را افزایش داده‌اند. به علت تغییرپذیری طبیعی ابر حتی اگر بارورسازی هم صورت نگیرد امکان دارد در یک منطقه ۲ نوع بارش صورت بگیرد که ناشی از متغییر بودن سیستم‌های جوی است.
وی همچنین با ذکر اینکه توافقی بر روی این موضوع که بارورسازی موثر است یا نه انجام نشده است تصریح می‌کند: البته در آزمایشگاه یک سری فضای محدود ایجاد می‌کنند و شرایط را مهیا کرده که این باعث ابرناک شدن فضا در محیط آزمایشگاه می‌شود، ولی عده‌ای معتقد هستند شرایط طبیعت مطابق آزمایشگاه نیست. در آزمایش به صورت مصنوعی رطوبت وارد می‌کنید و مقدار فشار، باد و اثر توپوگرافی را ایجاد کرده و اصلاً مشابه شرایط واقعی در طبیعت نیست.وی گفت: مطابق گزارش سازمان جهانی هواشناسی نزدیک به ۶۰ کشور این کار را انجام می‌دهند و اکثریت به صورت تحقیقاتی است و بعضی‌ها هم مدعی عملیاتی بودن هستند. به طور مثال امارات متحده عربی در فصل گرم سال که ابرها را با ذرات نمک بارورسازی می‌کند و مدعی هستند که موفق بوده است. اما سازمان جهانی هواشناسی این مسئله را به طور کامل قبول ندارند و زیر سوال بردند.رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی در نهایت اینگونه نتیجه می‌گیرد که بارورسازی روشی برای برطرف کردن خشکسالی محسوب نمی‌شود و نمی‌تواند خشکسالی در منطقه‌ای را برطرف کند. حداکثر ابزاری در حعبه ابزار مدیریت منابع آب است