واکنش ارزی به اخبار

همدلی| مه‌لقا جلالی:  احتمال تشدید جنگ در منطقه که با کشته شدن 3 سرباز آمریکایی قوت بیشتری گرفت، بازار ایران را به شدت دچار تلاطم کرد؛ به‌گونه‌ای که قیمت سکه، ارز و خودرو در روز گذشته افزایش و در مقابل بازار سرمایه به رنگ قرمز نشست.هر چند مقامات رسمی ایران و آمریکا موضوع نقش‌آفرینی ایران در حملات اخیر که به کشته شدن سه سرباز آمریکایی منجر شد را رد کرده‌اند، با این حال بازار به این موضوع واکنش منفی نشان داد و با خروج نزدیک به 1500 میلیارد تومان از بازار سرمایه که به احتمال فراوان در بازارهای موازی چون سکه و ارز پناه خواهند گرفت، نشان داد که موضوع افزایش تنش‌ها در منطقه را جدی گرفته است. با این حال این سوال مطرح است که آیا فقط عوامل روانی در افزایش حدوداً 10درصدی قیمت ارز در یک ماه گذشته موثر بوده‌اند یا بازارساز و به عبارتی بانک مرکزی از این فرصت استفاده کرده و با افزایش تدریجی قیمت ارز، قصد دارد که در ماه‌های پایانی، مخارج دولت را از این راه تامین کند یا اینکه اساساً ناتوانی دولت در اداره اقتصاد کشور و ناترازی‌های گسترده، باعث شده که نرخ دلار در این مقطع زمانی، دوباره آماده اوج‌گیری شود؟
1. سابقه تاریخی در ماهیگیری از آب گل‌آلود
نیمه دوم سال گذشته قیمت ارز با جهش نسبتا از 26هزار تومان در فروردین ماه به حدود 33هزار تومان در پایان بهار 1401 رسید. در فصل گرم تابستان اما بازار دلار چندان گرم نبود ولی با آغاز پاییز، روند رشد شدید قیمت ارز در کشور آغاز شد که نهایتا به کانال 60هزار تومانی وارد شد و در پایان سال، به قیمت 50هزار تومان رسید که نشان از رشد حدوداً 100درصدی قیمت دلار در یک سال داشت. این موضوع البته باعث شد که در دی ماه سال گذشته، صالح‌آبادی از ریاست کل بانک مرکزی استعفا دهد و فرزین به جای او بنشیند. همان موقع، بسیاری از کارشناسان با انتقاد از عملکرد دولت، به این موضوع اشاره کردند که عرضه حدود 90درصد ارز کشور در دست دولت و بانک مرکزی است و قطعا این افزایش 100درصدی ناشی از تمایل بازارساز برای افزایش قیمت ارز بوده با این حال مقامات دولتی، این موضوع را رد کردند و در اظهاراتی عجیب، مقصر این تلاطمات را ناآرامی‌های کشور در پاییز سال گذشته خواندند.در همین زمینه، اسفند سال پیش، ابراهیم رئیسی در دیدار با نمایندگان ولی‌فقیه و ائمه جمعه مراکز استان‌ها، افزایش قیمت ارز را بی‌ارتباط با مولفه‌های اقتصادی خواند و گفت: قیمت ارز تا آبان ماه افزایش بسیار اندکی داشت اما حالا سوال اینجاست که با این وجود، جهش یکباره قیمت چگونه به وجود آمد؟! رئیسی اظهار داشت: این اتفاق علل مختلفی می‌تواند داشته باشد که مهم‌ترین آن حاصل نقش‌آفرینی دست‌های بیگانه است. دشمن وقتی دید سدهایی که مقابل پیشرفت ملت ایران ایجاد کرده بود در حال شکستن هستند، ابتدا بلوا و اغتشاش خیابانی به راه انداخت و وقتی با آگاهی و بصیرت مردمی در این فتنه نیز ناکام ماند، تلاش کرد با افزایش بی‌اعتمادی و ایجاد نارضایتی و کشاندن آن به سفره مردم اهداف خود را دنبال کند. وی با اشاره به افزایش قیمت ارز حتی در روزهای تعطیل که هیچ کسب و کار و تجارتی جریان ندارد، افزود: معلوم می‌شود که جهش‌های ناگهانی قیمت ارتباطی به مولفه‌های بازار و تجارت ندارد و صرفا نتیجه انتظار تورمی و تلاش برای ایجاد تلاطم و التهاب در عرصه اقتصاد است که از خارج کشور ایجاد می‌شود و متاسفانه برخی نیز در داخل در آتش آن می‌دمند.
2. عملکرد شبهه‌آمیز دولت در ماه‌های اخیر
«فرزین» رئیس کل بانک مرکزی ایران، فروردین ماه امسال و در یک نشست خبری اعلام کرد: نرخ بازار آزاد (دلار) را قبول نداریم. این نرخ صرفا براساس انتظارات تورمی ناشی از اخبار منفی شکل می‌گیرد و به هیچ وجه با واقعیات اقتصاد ما همخوانی ندارد. این موضوع البته چند ماه بعد از این اظهارات، دوباره توسط فرزین تکرار شد.
با آغاز تنش‌ها در منطقه پس از حمله هفتم اکتبر حماس به اسرائیل، بازار ارز در ایران دستخوش ناآرامی‌هایی شد به‌گونه‌ای که قیمت دلار در بازار که پیش از آن در بازه 48 تا 50 هزار تومان در حال نوسان بود، به بالای 50هزار تومان رسید. این موضوع البته به بازار ارز منحصر نماند و قیمت طلا و سکه را هم به تبع خود بالا کشید به‌گونه‌ای که سکه تمام به بالای 30 میلیون تومان رسید. بازارساز یا همان بانک مرکزی وقتی حباب در بازار سکه تمام و ربع به حدود 5 میلیون تومان رسید از طرح خود برای ضرب سکه‌های بدون تاریخ و عرضه آن در بازار خبر داد. همچنین بانک مرکزی اعلام کرد که با هدف جلوگیری از افزایش حباب طلا در کشور، به حراج شمش‌های یک کیلویی طلا در مرکز مبادله خواهد پرداخت تا نوسانات کاذب موجود در بازار را کنترل کند.در آخرین مرحله از حراج شمش‌های یک کیلویی به تاریخ یکشنبه هشتم بهمن ماه، 79 شمش طلا به قیمت میانگین 3 میلیارد و 635 میلیون تومان مورد معامله قرار گرفت. با توجه به قیمت اونس در جهانی در همان روز، بانک مرکزی مبنای قیمت‌گذاری شمش را برابر 51هزار تومان برای هر دلار قرار داده که نشان می‌دهد نه فقط به وعده‌های قبلی درباره قبول نداشتن قیمت دلار بازار آزاد، پایبند نیست، بلکه با افزایش قیمت دلار که باعث گران‌تر شدن شمش‌های طلای عرضه شده می‌شود، سود بیشتری کسب خواهد کرد.
3. رفع مسئولیت از دولت و گران کردن تدریجی دلار
حال بد نیست به اظهارات اخیر «احسان خاندوزی» وزیر اقتصاد درباره افزایش قیمت ارز در ماه‌های گذشته نگاهی بیاندازیم. وی هجدهم دی ماه سال گذشته و برخلاف رئیسی با انداختن تقصیرات افزایش قیمت دلار به گردن رئیس سابق بانک مرکزی در یک برنامه تلویزیونی گفت: در آبان ماه اشتباهاتی در بانک مرکزی و افزایش تقاضای درهم امارات انجام شد که بر تنور افزایش قیمت ارز دمید و با تعویض مدیریت بانک مرکزی این رویه اصلاح شد.با این حال، یک سال و 8 روز پس از این اظهارات، این بار خاندوزی در توجیه دلایل افزایش قیمت ارز، با رد تاثیر سیاست‌های اقتصادی دولت در این باره گفت: بخش عمده نوسانات ارزی روزهای اخیر ناشی از تحولات نظامی منطقه است، به ویژه پس از حمله به یمن نااطمینانی‌هایی در کشورهای منطقه ازجمله ایران ایجاد کرد که با فروکش کردن این التهابات، شاهد بازگشت آرامش به بازار هستیم.
ریشه اصلی  در ناترازی‌های تجاری است
در همین زمینه یک کارشناس اقتصادی می‌گوید: نرخ ارز یک متغیر معلول است و در هر کشوری هر اتفاقی که رخ دهد خروجی آن اتفاقات، خودش را در شاخص‌های حیاتی مانند تورم، رشد اقتصادی و... نشان خواهد داد. وقتی درباره نرخ ارز صحبت می‌کنیم باید عوامل پشت صحنه که موجبات بی‌ثباتی در بازر ارز می‌شود را ردیابی و جست‌وجو کنیم.«وحید شقاقی» شهری در گفت‌وگو با ایلنا با اشاره به ریشه‌های بی‌ثباتی نرخ ارز در ایران گفت: مهمترین ریشه‌های بی‌ثباتی‌های ارزی به بحث ناترازی‌های تجاری ایران برمی‌گردد و عامل دیگر ناترازی‌ها در حساب سرمایه است. همچنین سومین عامل، تورم حاکم در اقتصاد ایران است چون ارز و تورم بر یکدیگر اثرگذار هستند. البته تورم ریشه‌های دیگری هم دارد که مهمترین آن ناترازی‌های اقتصاد کلان بوده و اثر هر ناترازی ازجمله ناترازی‌های انرژی، آب، صندوق‌های بازنشستگی، بانک و... را در کسری بودجه می‌بینیم. وی تاکید کرد: در اقتصادی که تورم‌های بالای 40درصد دارد، در حالی‌که میانگین جهانی نرخ تورم کمتر از 5درصد است، قطعا این فاصله نرخ تورم به نحوی خود را در نرخ ارز نشان می‌دهد.شقاقی‌شهری ادامه داد: در بحث حساب سرمایه با این روند مواجه هستیم. در حالی‌که ورود سرمایه نداریم، شاهد خروج سرمایه از کشور هستیم و هر چه خروج سرمایه تشدید می‌شود، فشار بر بازارساز ارز بیشتر می‌شود. همچنین در کنار خروج سرمایه به دلیل مهاجرت، تمایل ایرانی‌ها برای دریافت خدمات در خارج از کشور و گردشگری و... با موضوع قاچاق هم مواجه هستیم که اقتصاد زیرزمینی محسوب می‌شود و نیاز به منابع به ارزی دارد.
کسری 10میلیارد دلاری تراز بازرگانی طی 9 ماه گذشته
این کارشناس اقتصادی با اشاره به ناترازی‌های تجاری در اقتصاد ایران، اظهار داشت: وقتی نفت را کنار می‌گذاریم، ناترازی‌های تجاری برجسته‌تر می‌شود طوری‌که در 9 ماه امسال شاهد حدود 10 میلیارد دلار کسری در تجاری غیرنفتی بودیم. هرچند این کسری با درآمد نفتی پوشش داده می‌شود اما این روند افزایش نرخ ارز، نااطمینانی آینده را پیش‌خور و به ما گوشزد می‌کند که در آینده اگر تحریم‌های نفتی شدت بگیرد، شدت ناترازی غیر نفتی هم افزایش پیدا می‌کند و این نااطمینانی‌ها هم خود را در افزایش نرخ دلار نشان می‌دهند.وی افزود:‌ بخشی از این ناترازی‌های تجاری‌ها به این برمی‌گردد که بخش واقعی اقتصاد ایران عملکرد مناسبی ندارد و از این رو نمی‌تواند تولیدات باکیفیت رقابتی صادرات‌محور داشته باشد. از طرف دیگر اقتصاد 85 میلیون نفری نیاز به واردات دارد و امکان کاهش بیش از حد واردات وجود ندارد، از همین روی این ناترازی تجاری به نحوی خود را در ضعف بخش واقعی اقتصاد ایران نشان می‌دهد.شقاقی‌شهری با بیان اینکه‌ تمام این موضوعات در نرخ ارز اثرگذار است و دلیل افزایش بیش از 6 هزار تومانی نرخ دلار در روزهای اخیر به تشدید ریسک‌های اقتصادی برمی‌گردد، تاکید کرد: هر چه به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا نزدیک شویم این ریسک‌ها بیشتر می‌شود. باید توجه داشت ترامپ در دومین ایالت هم پیروز شد و پیشتاز است و دموکرات‌ها هم درباره پیروزی ترامپ اعلام نگرانی کرده‌اند.
وی گفت: نتایج نشان می‌دهد هر چه به انتخابات آمریکا نزدیک شویم نرخ دلار در ایران بیشتر می‌شود و دلیل آن راهبرد جمهوری‌خواهان است. ما در ایران و دوره گذشته ریاست جمهوری ترامپ زخم‌خورده این راهبرد بودیم. از تبعات کمپین فشار بزرگ که ترامپ آن را شروع کرد، کاهش فروش نفت ایران کمتر از 300هزار بشکه در روز بود، چراکه تحریم‌های شدیدی برای ایران اعمال شد. الان هم ترامپ از هر تریبونی در سخنرانی‌ها درباره ایران و اعمال تحریم‌های فلج‌کننده علیه ایران و تشدید فشار اقتصادی حرف می‌زند و اینکه بایدن امتیازات نفتی به ایران داده‌ و این اظهارات نشان می‌دهد ذهنیت ترامپ همچنان در ادامه کمپین فشار بزرگ علیه ایران است.این کارشناس اقتصادی اظهار داشت: این موضوعات بر نرخ ارز اثرگذار است چراکه نرخ ارز آینده را هم پیش‌خور می‌کند. مردم به دلیل نگرانی از آینده و برای حفظ قدرت خرید نسبت به تبدیل ریال به دلار و طلا و هر دارایی دیگر که در برابر تورم سال آینده مقاوم باشد، اقدام می‌کنند.وی ادامه داد: از سوی دیگر رویکردی که قرار بود تاب‌آوری اقتصاد را بیشتر کند، رها شد و بحث اقتصاد مقاومتی به اجرا نرسید و الان هم هیچ تفکری در دولت برای اینکه درکی از تلاطمات آینده داشته باشند و ضربه‌گیر باشد، وجود ندارد.این کارشناس اقتصادی درباره این ادعای دولت مبنی بر اینکه تنها دلیل افزایش نرخ ارز تنش‌های اخیر است وگرنه در 8 ماه اول امسال نرخ دلار ثبات مانده بود، تاکید کرد: نکته این است که در 8 ماه گذشته تمام اخبار مثبت پمپاژ شد و حجم این اخبار بسیار زیاد بود. امسال را با تنش‌زدایی بین کشورمان با عربستان شروع کردیم و به پیمان‌های شانگهای و بریکس و آزادسازی منابع ارزی ایران در کره‌جنوبی و عراق رسیدیم. چند بار هم موضوع مذکرات هسته‌ای پیش آمد ولی همه اخبار مثبت، کار شد و انتظارات تورمی تا حدودی فروکش کرد.شقاقی‌شهری گفت: اما این آرامش قبل از طوفان بود چراکه اقتصاد ایران بعد از التهاباتی که در 5 سال گذشته تجربه کرد در ریاست جمهوری بایدن وارد دوره تنفس شد اما همواره انتخابات امریکا جزو موارد کلیدی بوده و این موضوع از بابت ضعف و شدت تحریم‌ها اهمیت دارد و خروجی انتخابات ایران برای ایران تشدید تحریم‌هاست.