تنش ایران و امریکا روی گسل‌های فعال

همدلی|  امید کوشا: سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا می‌گوید به دنبال جنگ با ایران نیستیم؛ نمی‌خواهیم دامنه درگیری در خاورمیانه را گسترش دهیم. «جان‌کربی» سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا با بیان اینکه هنوز در حال بررسی گزینه‌هایی برای پاسخ حمله هستیم، گفته: «گروه کتائب حزب‌الله مورد حمایت ایران پشت حمله دیروز در اردن است.ما نمی‌خواهیم این حملات غیرقابل قبول ادامه یابد و آنچه را که باید برای حفاظت از منافع امنیت ملی خود انجام خواهیم داد. ما به دنبال جنگ با ایران نیستیم و نمی‌خواهیم دامنه درگیری در خاورمیانه را گسترش دهیم.» اما فرمانده پیشین ناوگان پنجم دریایی آمریکا مدعی است پاسخ ایالات متحده به کشته شدن سه سرباز در اردن ممکن است حمله به خاک ایران باشد، نکته‌ای که سناتورهای آمریکایی از ابتدای انتشار اخبار این حادثه به بایدن تجویز می‌کنند. کاخ سفید بلافاصله بعد از حملات جلسه مشورتی امنیت ملی برگزار کرد، جلسه‌ای که تا لحظه تنظیم این گزارش منجر به واکنش مشخصی نشده و خبری از برآیند تصمیم آمریکا در مواجهه با این اتفاق به بیرون درز نکرده است. همزمان برخی منابع آمریکایی گفته‌اند که حمایت ایران از نیروهایی که به پایگاه آمریکا در اردن حمله کرده‌اند، لزوماً به این معنا نیست که حمله از طرف تهران انجام شده است. نکته‌ای که در واکنش ایران نیز وجود داشته است. نمایندگی ایران در سازمان ملل و سخنگوی وزارت خارجه گفته‌اند: ایران هیچ ارتباطی با حملات علیه نیرو‌های آمریکایی در اردن و کشته شدن سه نظامی آمریکایی ندارد.»
سنتکام در بیانیه‌ای اعلام کرد: «پایگاه آمریکایی هدف قرار گرفته در شمال شرقی اردن قرار دارد و هنگام حمله ۲۵۰ سرباز در آن حضور داشته است. همچنین به طور کلی این پایگاه میزبان حدود ۳۵۰ سرباز پیاده نظام و نیروی هوایی برای انجام مأموریت‌های پشتیبانی است.» به گفته فرماندهی مرکزی آمریکا در منطقه، حمله به پایگاه پشتیبانی لجستیکی در برج ۲۲ شبکه دفاعی اردن رخ داد که بر اثر این حمله، ۳ سرباز کشته و ۳۴ نفر زخمی شدند که حال ۸ نفر از زخمی‌ها وخیم است. سنتکام گفته است که ۸ سرباز مجروح که حال وخیمی داشتند، برای دریافت مراقبت‌های بهداشتی و درمانی پیشرفته از اردن خارج شدند. در همین حال اسرائیل فرصت تنش‌ها را به تهدید علیه مواضع نیروهای مقاومت در سوریه تبدیل کرد و بلافاصله بعد از بالا گرفتن تنش‌ها منطقه « سیده زینب» در جنوب دمشق را هدف قرار داد. دیروز حوالی ظهر شبکه العربیه این خبر را منتشر و ادعا کرد که این حمله به مقر سپاه پاسداران در سوریه انجام شده است. اسکای نیوز نیز هدف این حمله را نیروهای تحت حمایت ایران دانست. البته سفیر ایران در سوریه، خبر تسنیم مبنی بر حمله به پایگاه مستشاری ایران در سوریه را بلافاصله تکذیب کرد.
اتفاقات دو روز گذشته در منطقه نشان می‌دهد افزایش حملات به پایگاه‌های نظامی آمریکا و کشتی‌های عبوری در دریای سرخ نه تنها به واسطه تلاش برای استفاده از ابزارهای میانجیگرانه فروکش نکرد، که در حال تبدیل شدن به یک بحران بزرگ در خاورمیانه است، بحرانی که همه کارشناسان حوزه سیاست بین‌الملل نقطه انفجار آن را درگیری و رویارویی مستقیم ایران و آمریکا می‌دانند. گرچه این هدف بزرگ و از پیش تعیین شده اسرائیل اغلب مورد بحث در رسانه‌های خارجی بوده و بازی باز و میدان مشخصی را به ایران و آمریکا نشان داده است، اما به نظر می‌رسد تغییر فاز استراتژی اسرائیل با ترورهای متحرک به اهداف مشخص و تنش‌زا توانسته به التهاب‌ها و فعال شدن گسل‌های باز میان ایران و آمریکا دامن بزند. سیاست اسرائیل تا انتخابات آینده آمریکا که با گرم نگه داشتن آسیب‌های هفتم اکتبر و ادامه تنش‌ تا حد جنگ می‌خواهد جمهوری‌خواهان را در آمریکا دوپینگ کند در کنار ناگزیرهای ایران برای پاسخ به افکار عمومی در داخل بیانگر ادامه بحرانی است که هر لحظه ممکن است به نقطه جوش برسد. هدف قرار گرفتن مقر آمریکایی‌ها در اردن و کشته شدن سه سرباز آمریکایی دقیقا روی خط بحران حرکت کرده است.
وضعیت آشفته بایدن در داخل
«علی بیگدلی» کارشناس مسائل بین‌الملل معتقد است: «در میان آمریکایی‌ها کشته شدن سرباز در افکارعمومی از اهمیت زیادی برخوردار است و در آستانه انتخابات بایدن را در عمل انجام شده‌ای قرار می‌دهد که باید تصمیم مهمی بگیرد. قبل از این حادثه هم وضعیت بایدن در درون آمریکا آشفته بود. این اتفاق در اردن شرایط دموکرات‌های حامی رئیس جمهور را در تزلزل سیاسی خاص قرار داد. » وی همچنین به گزینه‌های پیش‌روی آمریکا در شرایط فعلی اشاره می‌کند و می‌افزاید:« بایدن و تیم او در وضعیتی هستند که باید دو گزینه مهم را همزمان ارزیابی کنند. حمله مقطعی به منشاء حملات مانند آنچه که در دریای سرخ اتفاق افتاد و حمله به خاک ایران که برای آنها هزینه‌های زیادی به دنبال خواهد داشت.»
بیگدلی معتقد است آمریکا در حال ارزیابی منبع حملات و گزینه‌هاست و در روزهای آینده ممکن است به یک تصمیم نهایی برسد. وی تصریح می‌کند: « هنوز هم بعید است که جنگ با ایران را انتخاب کند. چراکه این رفتار آمریکا ممکن است شرایط را بسیار سخت و غیرقابل کنترل کند. هر اقدامی علیه ایران زبانه‌های آتش و التهاب موجود را در حد بی‌سابقه‌ای گسترش خواهد داد. شاید آمریکایی‌ها از طریق دیپلماسی مخفی که با ایران دارند و سنجشی که از وضعیت سیاسی فعلی دارند در آستانه انتخابات دست به حملات بسیار گسترده‌ای نزنند.»
آمریکا؛ ناگزیر به واکنش
بیگدلی با اشاره به نیاز داخلی بایدن برای اتخاذ یک واکنش و فشارهای سنگین داخلی نیز معتقد است: « آمریکا ناگزیر به واکنش است، اما حد و اندازه آن را باید بسنجد. ممکن است تصمیم آمریکا بر حملات گسترده در سوریه و عراق باشد و از این طریق واکنش نشان دهد.»
وی همچنین به واکنش ایران و رد هرگونه دخالت در حمله به پایگاه‌های آمریکایی اشاره می‌کند و می‌گوید: « تحرکات اخیر ایران در قبال حوادث تروریستی کرمان و ترورهایی که انجام شده را باید در دایره پاسخ دادن به انتظارات داخلی تحلیل کرد. ایران در آستانه انتخابات نمی‌خواهد منفعل باشد تا بتواند فضای داخلی را کنترل و اعتبار امنیتی و سیاسی خود را حفظ کند. درباره بایدن هم موضوع به همین شکل خواهد بود. بایدن در آستانه انتخابات - با توجه به اهمیتی افکارعمومی برای سربازان قائل هستند-  نمی‌تواند بدون واکنش باشد. این موضوع حتما در سیاست داخلی آمریکا به واسطه فشارهایی که بر بایدن و همراهانش وجود دارد اثرگذار خواهد بود. آمریکا بارها اعلام کرده که کشته شدن سربازانش خط قرمز است و تا جایی که این اتفاق نیفتد امکان مدارا و خویشتنداری وجود دارد. با همه این اوصاف هزینه و فایده داخلی و خارجی برای آمریکا این دریافت را در حال حاضر و قبل از انجام اقدام نظامی آمریکا ایجاد می‌کند که حمله مستقیم به ایران از سوی آمریکا احتمالا بعید است.»
*میانجی‌ها ناموفق بودند
این در حالی است که در هفته‌های گذشته و افزایش تنش در دریای سرخ خبرهای غیررسمی زیادی از طرف خبرگزاری‌های آمریکایی منتشر شد مبنی بر اینکه ایالات متحده در تماس‌هایی با طرف چینی از آنها خواسته است ایران را وادار به کنترل حوثی‌ها و نیروهای نیابتی در منطقه کند. اما این ادعاها از سوی ایران رد شد. و طرف‌های چینی نیز اظهارنظر روشنی در این باره نداشتند. گرچه چین با افزایش تنش در دریای سرخ چندین بار موضع رسمی خود را بر پایه ضرورت تامین امنیت کشتیرانی و ممانعت از اختلال در حمل و نقل دریایی اعلام داشته اما به نظر می‌رسد این نگرانی‌ها تاثیر چندانی در برآیند حوادث روزمره دریای سرخ نداشته است.
بیگدلی در این باره می‌گوید: « وزارت امور خارجه و آقای امیرعبداللهیان هرگونه دخالت ایران و اثرگذاری بر حوثی‌ها را کتمان کرده است. چین هم به نظر می‌رسد که در این اتفاق سیاست روشن و قاطعی ندارد. چین با اینکه 20 درصد از نیازهای انرژی خود را از دریای سرخ تامین می‌کند و صادرات خود را به  کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا از این مسیر انجام می‌دهد، هنوز واکنش روشنی نشان نداده.
 شواهد نشان داد که چینی‌ها ایران را در این باره تحت فشار قرار نداده‌اند و از سوی دیگر حوزه تاثیر ایران بر حوثی‌ها نیز کاملا مشخص نیست. مجموع این موارد بیانگر این است که منطقه در آستانه بحران گسترده و جدیدی است که اگر بر مدار مدارا و خویشتنداری به پیش نرود حتما دچار مشکلات بزرگتری خواهد شد. مسئولان ما اگر سیاست خویشتنداری را در دستور کار نداشته باشند و به سوی سیاست‌های انتقام جویانه حرکت کنند، حتما مسیر اشتباهی را خواهند رفت که آینده قابل پیش‌بینی نخواهد داشت. شرایط بسیار حساسی وجود دارد که با یک محاسبه غلط وارد جنگی ناخواسته و زیان‌آور خواهیم شد. »
انتخابات و افزایش تنش‌های خارجی
درباره احتمال درگیری‌های مستقیم و شرایطی که ممکن است تنش‌ها روی گسل‌های بزرگتری فعال شود تحلیل‌های دیگری هم وجود دارد که مستقیما به انتخابات در آمریکا و ایران مرتبط است. از سویی بایدن در مواجهه با ترامپ که این روزها به شکل معناداری در نظرسنجی‌ها پیشتاز نشان می‌دهد، دموکرات‌ها را بیش از گذشته به پاسخگویی در داخل و تحرکات دیپلماتیک و نظامی واداشته است.  از سوی دیگر به نظر می‌رسد ایران نیز در آستانه انتخابات نیم نگاهی به استفاده از قدرت نطامی دارد تا افکارعمومی را (در بخش‌هایی که رای سنتی انتخابات را شکل می‌دهند)  فعال نگه دارد. این دو احساس نیاز در داخل ایران و آمریکا شاید نقطه تلاقی افزایش تحرکات نظامی اخیر باشد. این موضوع با استراتژی بایدن در عرصه سیاست خارجی همانقدر ناهمگون است که شاید در آستانه انتخابات او را وادار به تغییر استراتژی کند. از سوی دیگر این مخاطره برای ایالات متحده و دموکرات‌ها وجود دارد که فشارهای جنگ‌طلبانه آنها را در مسیر بدتر شدن اوضاع اقتصادی در ماه‌های باقیمانده تا انتخابات قرار دهد. شرایط سخت بایدن در این مسیر ممکن است او را به تصمیم‌های ناگهانی‌تر برساند، تصمیم‌هایی که ترامپ درباره آن معتقد است اگر او رئیس‌جمهور آمریکا بود هیچگاه ایالات متحده در وضعیت سخت فعلی و تصمیم‌گیری برای چگونگی پاسخ قرار نمی‌گرفت.
بیگدلی با اشاره به شرایط داخلی آمریکا و جدی شدن حضور ترامپ و اختلافات موجود در دو حزب مطرح ایالات متحده شرایط را اینگونه ارزیابی می‌کند: « سیاست خارجی در آمریکا حتما بر انتخابات و رفتارهای انتخاباتی اثرگذار است. اما این همه ماجرا نیست.اختلافات در جمهوری‌حواهان و دموکرات‌ها به شکل مرسوم وجود دارد. «میت رامنی» در حزب جمهوری‌خواه به صراحت اعلام کرده که به ترامپ رای نخواهد داد و سندرز هم در طیف تند دموکرات همین مسئله را درباره بایدن تکرار کرده است. با اینکه در آمریکا حدود 10- 11 حزب فعالیت می‌کنند اما این دو حزب تاثیر زیادی بر نتایج انتخابات دارند. از سوی دیگر لیبرترین‌ها تمایلات سازمانی با جمهوری‌خواهان دارند اما در همه موارد هم‌رای جمهوری‌خواهان نیستند.آنها به دلیل گریز از قانونگذاری و با هر نوع قانونگذاری مخالفند همیشه اختلافات ساختاری دارند اما از جمهوری‌خواهان حمایت می‌کنند. اما آنها در بزنگاه‌های سیاسی تاثیر خود را نشان می‌دهند. با این تعدد گرایش‌ها در ایالات متحده، تشخیص و پیش‌بینی آنچه که در انتخابات رخ خواهد داد، کمی دشوار است. جامعه آمریکا کاملا دو قطبی شده است. این دو قطبی باعث شده تاثیر بین‌المللی آمریکا کاهش یابد و از همین زاویه در داخل نیز دچار نوعی بلاتکلیفی باشد. »
وی می‌افزاید: « در اغلب انتخابات دنیا می‌بینید که کاملا عقل حاکم نیست، بلکه نوعی احساسات جریان دارد که دریک مقطع بروز و ظهور می‌یابد. علم سیاست هم به این موضوع اشاره دارد که رای دادن همیشه مبتنی بر عقلانیت سیاسی نیست و بیشتر بر پایه کشش‌ها و کنش‌های سیاسی است. بنابراین انتخابات آمریکا را در شرایط فعلی اصلا قابل پیش‌بینی نیست که بخواهیم نشانه‌های فعلی از وضعیت موجود حزب دموکرات و جمهوری‌خواه را دستمایه تحلیل قطعی کنیم. البته حتما سیاست خارجی بایدن در زمان باقیمانده به انتخابات، در آینده سیاسی او و همراهانش تاثیرگذار است.»