اعدام «ثقة‌‎الاسلام» و تعدادی دیگر از مردم به دست قوای روسی در تبریز

 در دهمین روز از دی ماه 1290، چند تن از عالمان و بزرگان تبریز به دست قوای اجنبی روس در میدان مشق تبریز (دانشسرای کنونی) به دار آویخته شدند.«میرزا علی تبریزی»، عالم دینی، نویسنده و مبارز مشروطه‌خواه تبریزی بود که تحصیلات دینی را در تبریز به پایان رساند و سپس در عتبات نزد اساتیدی چون «زین العابدین مازندرانی» به ادامه تحصیل پرداخت، پس از بازگشت به ایران و فوت پدرش در ۱۳۱۹،مظفرالدین شاه به پیشنهاد «محمدعلی میرزا» ولیعهد، لقب «ثقةالاسلام» به او داد و او رسما ریاست شیخیه تبریز را بر عهده گرفت. یک پژوهشگر تاریخ، در این‌باره می‎گوید: شهید ثقة‌الاسلام، از علمای مجتهد تبریز و سرآمد مشروطه خواهان بود.علما در مواجهه با نهضت مشروطه به دو طیف مخالف و موافق، تقسیم می‌شدند که ثقة‎الاسلام از علمای موافق بود.«کریم میمنت‌نژاد» با اشاره به ماجرای به توپ بستن مجلس توسط محمدعلی شاه، بیان می‎کند: پس از صدور فرمان مشروطیت در سال 1285 توسط مظفرالدین شاه، افرادی از صنف‎های مختلف به‌عنوان نماینده مجلس اجازه ورود به مجلس را پیدا کردند، این مجلس تا پیش از بیماری و از دنیا رفتن مظفرالدین شاه، پابرجا بود، اما با سرکار آمدن محمدعلی میرزا و به دستور او، به توپ بسته شد که شهادت و جراحت تعدادی از نمایندگان مجلس را به دنبال داشت.وی ادامه می‌دهد: پس از این واقعه، مشروطه‌خواهان در واکنش به اقدامات محمدعلی شاه و به توپ بستن مجلس و به سرکردگی تقة‌الاسلام، ستارخان و باقرخان و اسلحه به دست، اعتراض کردند و تبریز 11ماه توسط قوای دولتی محاصره شد. به دنبال تسلیم نشدن مشروطه خواهان، دولت وقت از قوای دولت روس کمک خواست و این گونه بود که تبریز در 23آذر 1290، توسط روس‌ها محاصره شد.وی می‌گوید: روس‎ها از همان بدو ورود، شروع به بدرفتاری با مردم تبریز کردند و با افزایش فشار قوای روس، 40تن از مجاهدان به سمت دولت عثمانی رفتند، اما ثقة‌الاسلام با وجود فشارها، قرار را بر فرار ترجیح داد و معتقد بود مجتهد باید سنبل شجاعت باشد، حتی اگر ماندن به قیمت جانش تمام شود، می‎ماند.
این تبریز پژوه با بیان این‌که دی ماه 1290، یکی از ماه‎های خونین تبریز بود، ادامه می‎دهد: از همان اول دی که مصادف با اول محرم 1330 قمری بود، قوای روس شروع به دستگیری و اعدام بزرگان و مجاهدان مشروطه در تبریز کرد، به این ترتیب که اول به سراغ فرد رفته و او را دستگیر کرده و به کنسولگری روس و باغ باغشمال تبریز که محل اتراق قشون روس بود، می‌بردند و بعد به نوبت در کوچه‎های تبریز به دار می‎آویختند.این مورخ می‌گوید: قوای روس، 54نفر از بزرگان تبریز را در طول یک ماه، اعدام کردند و اعدام‎ها در روز دهم دی ماه 1290 مصادف با دهم ماه محرم، به اوج خود رسید و ثقة‌الاسلام  نیز در چنین روزی در میدان مشق تبریز، مقابل چشمان عزادارن حسینی و درست در ظهر عاشورا به داری آویخته شد که با پرچم روسیه تزئین شده بود.میمنت نژاد ادامه می‌دهد: یک روز قبل از اعدام، از ثقة‌الاسلام خواسته بودند تا برای در امان ماندن و ختم قائله، پای نامه‎ای را که در آن نوشته شده بود که حضور قوای روس در تبریز به خواست مردم بوده است را امضا کند، اما او با امتناع از این کار، مهرش را هم شکسته بود که مبادا پای نامه را با آن مهر بزنند. او می‌گوید: در چنین روزی دو تن از پسران «علی موسیو» به نام‎های حسن و غدیر هم اعدام شدند که غدیر 16ساله و کوچک‎ترین قربانی اعدام‌های قوای روس در تبریز بود و گفته می‌شود که غدیر قبل از این که سالدات روس طناب دار را به گردن او بیندازد، با سر دادن شعار«یاشاسین ایران، یاشاسین آذربایجان و مشروطه» خودش اقدام به این کار می‎کند.این پژوهشگر بیان می‎کند: اعدام‎ها تا چند روز پس از به دار آویخته شدن ثقة‌الاسلام هم ادامه داشت و در 18دی‌ماه همان سال، یوسف خان حکم آبادی که از معاونان ستارخان و خان محله حکم آباد تبریز بود را مقابل چشمان مردم، دو شقه کردند، این جنایت به قدری وقیح بوده است که«براوز»در کتابی از این واقعه به عنوان «حکومت وحشت در تبریز»، یاد کرده است. وی تأکید می‌کند: شهید ثقة‌الاسلام، نه تنها عالم و مجتهد بود، بلکه نویسنده فقهی و تاریخی نیز بود که کتاب «تاریخ املکه شریف تبریز»از آثار معروف او بشمار می‎آید.