رکوردی که فردوس شکست

همدلی| تئاتر ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با سپری کردن بیش از ۴ دهه پا به قرنی تازه گذاشت؛ در این عمر سپری‌شده، آثار مختلفی با موضوعاتی متنوع از دفاع مقدسی، دینی، کمدی، اجتماعی و … تولید و در سالن‌های تئاتر به صحنه رفتند. برخی از این آثار بسیار جریان ساز بودند و برخی آثار خاطره‌انگیز و پرمخاطب.
شاید خالی از لطف نباشد مروری داشته باشیم بر آثاری که طی دهه‌های ۶۰، ۷۰، ۸۰ و ۹۰ تولید و اجرا شدند، روندی که این آثار برای تمرین و تولید طی کردند، گروهی که در تولید و اجرای اثر حضور داشتند و دیدن تصاویر این اجراها اعم از عکس یا فیلم. زنده‌یاد فردوس کاویانی بازیگر فقید تئاتر، سینما و تلویزیون ایران ازجمله چهره‌هایی بود که طی ۴ دهه گذشته حضوری تأثیرگذار در عرصه هنرهای نمایشی ایران داشت؛ چهره‌ای که بر صحنه تئاتر درخشید و نقش‌آفرینی‌هایی به‌یادماندنی از خود به‌جای گذاشت.
او بیشترین حضور خود بر صحنه تئاتر را با ایفای نقش در آثار زنده‌یاد اکبر رادی و با کارگردانی هادی مرزبان تجربه کرد.
زنده‌یاد کاویانی ۹ مهر ۱۴۰۲ چشم از جهان فروبست. به همین دلیل در شصت و چهارمین گام از مرور «چهار دهه خاطرات صحنه» طی گفت‌وگویی با هادی مرزبان به‌مرور حضور، شخصیت و ویژگی‌های زنده‌یاد فردوس کاویانی می‌پردازیم. هادی مرزبان چهره شناخته‌شده کارگردانی تئاتر ایران است که طی ۴ دهه گذشته آثار متعددی را روی صحنه برده است. او به‌عنوان چهره‌ای شناخته می‌شود که به‌صورت مستمر آثار زنده‌یاد اکبر رادی را روی صحنه برده است.
مرزبان علاوه بر همکاری صمیمانه و مستمر با زنده‌یاد رادی، با زنده‌یاد فردوس کاویانی نیز همکاری داشته و این بازیگر فقید در اکثر آثار مرزبان به ایفای نقش پرداخته است.
مرزبان درباره شروع همکاری خود با زنده‌یاد فردوس کاویانی در تئاتر، به مهر گفت: سال ۱۳۶۳ اولین کار اکبر رادی را روی صحنه بردم. در آن زمان رسم بود که در اداره تئاتر اعلان می‌دادیم که قرار است فلان نمایش را کار کنیم و بچه‌هایی که تمایل به همکاری داشتند اسم می‌نوشتند. فردوس کاویانی همیشه اولین نفری بود که اعلام آمادگی می‌کرد. در آن زمان نمایش «پلکان» را که اولین نمایشنامه زنده‌یاد رادی نیز بود با حضور فردوس کاویانی روی صحنه بردیم.او درباره دیگر همکاری‌های خود با زنده‌یاد کاویانی، افزود: سپس در سال ۱۳۶۷ نمایش «آهسته با گل سرخ» و پس‌ازآن در سال ۱۳۶۹ نمایش «هاملت با سالاد فصل» را اجرا کردیم. در «هاملت با سالاد فصل» حمید جبلی نقش پرفسور را داشت و مجید مظفری نیز در نمایش ایفای نقش می‌کرد. در آن اجرا فردوس کاویانی هم نقش خیلی خوبی داشت که بسیار حساس بود. در سال ۱۳۷۶ «آمیزقلمدون» و سال ۱۳۷۷ «شب روی سنگفرش خیس» را کار کردم و با فردوس کاویانی همکاری داشتم.این کارگردان تئاتر یادآور شد: اکبر رادی می‌گفت که «آقای مرزبان، فردوس کاویانی هم جزو خانواده آثار من شده است». آخرین اجرای «تانگوی تخم‌مرغ داغ» آخرین اجرایی بود که در زمان حیات اکبر رادی روی صحنه رفت و ایشان گفت که «یک ربع قرن است که من و مرزبان در کنار هم به‌خوبی کار می‌کنیم و اختلافی نداریم»، که البته با شوخی گفت «اختلاف‌سلیقه هم که داشته باشیم ۵ دقیقه‌ای حل می‌شود».
مرزبان بابیان اینکه با اجرای دوباره «تانگوی تخم‌مرغ داغ» سی‌امین سال کار با اکبر رادی را جشن گرفته ولی رادی دیگر در میان آن‌ها نبوده است، افزود: زمان اجرای «تانگوی تخم‌مرغ داغ» اوایل بیماری فردوس کاویانی بود و وقتی به او پیشنهاد بازی دادم اول گفت نمی‌توانم ولی با اصرار من و اینکه نقش کوچکی برایش در نظر دارم، پذیرفت که در اجرا حضور داشته باشد و برای آن نقش کوچک هم بسیار درخشان ظاهر شد.
او متذکر شد: بازیگران امروز بیشتر می‌خواهند زمانی که در فیلم یا سریال بازی نمی‌کنند در تئاتر حضور داشته باشند اما فردوس کاویانی از همان ابتدای همکاری‌مان همیشه با من تماس می‌گرفت و می‌گفت که قصد بستن قرارداد بازی در فیلم یا سریالی را دارد و می‌پرسید اگر قرار است نمایشی را روی صحنه ببرم، پیشنهاد بازی در فیلم یا سریال را نپذیرد. همیشه تئاتر را ترجیح می‌داد.کارگردان نمایش‌های «پلکان» و «شب روی سنگفرش خیس» از زنده‌یاد فردوس کاویانی در بازیگری به‌عنوان استانیسلاوسکی بازیگری یاد کرد و توضیح داد: اگر روی صحنه کوچک‌ترین چیزی جابه‌جا می‌شد به هم می‌ریخت. همه‌چیز باید همان می‌بود که در صحنه پیش می‌رفت. همیشه قبل از شروع کار تمرین‌های مختلف ازجمله بدن و بیان را انجام می‌داد. تئاتر علمی را موبه‌مو اجرا می‌کرد. در سر کار هیچ‌گاه با فردوس کاویانی مشکلی نداشتم.
مرزبان ادامه داد: گاهی برخی دوستان بازیگر پیشنهادهایی می‌دهند که شکل دخالت در کار کارگردان را دارد ولی فردوس چنین رفتاری نداشت. بسیار منظم بود و همیشه سروقت در سالن حضور پیدا می‌کرد و به بهترین شکل ممکن تمرین و روی صحنه می‌رفت.او به ذکر خاطره‌ای از تمرین نمایش «شب روی سنگفرش خیس» پرداخت و گفت: یادم است در دومین باری که نمایش «شب روی سنگفرش خیس» را روی صحنه بردیم، بازیگری در گروه حضور داشت که دیالوگ‌ها را خیلی دیر حفظ می‌کرد و به همین خاطر در تمرین‌ها عین دیالوگ‌ها را نمی‌گفت. در یکی از تمرین‌ها فردوس کاویانی گفت «این‌گونه پیش برویم به رادی خیانت می‌کنیم»، این جمله به آن بازیگر برخورد و واکنش نامناسبی به فردوس نشان داد. این در حالی بود که فردوس هیچ منظور بدی نداشت و صادقانه درباره روند کارمان نظر داده بود. جالب این است که بعداً فردوس کاویانی از آن بازیگر عذرخواهی کرد درصورتی‌که او هیچ تقصیری نداشت.کارگردان نمایش «تانگوی تخم‌مرغ داغ» تأکید کرد: فردوس بی‌نظیر بود و گاهی به شوخی به او می‌گفتم این‌قدر خوب نباش، در این جامعه نمی‌شود این‌قدر خوب بود. اتفاقاتی افتاد که همین خوبی‌اش باعث مظلومیتش شد. حیف که خیلی‌ها فردوس کاویانی را نشناختند. فردوس در خوبی رکورد شکست و خیلی شفاف و زلال بود. من یک‌بار هم از این آدم دروغ نشنیدم.
مرزبان یادآور شد: ۳ دهه با فردوس کاویانی همکاری خیلی نزدیک داشتیم و اگر در کاری از من حضور نداشت بی‌دلیل نبود و درگیر پروژه‌ دیگری بود. حتی در آخرین نمایشی که اجرا کردم بازهم با او تماس گرفتم تا دعوت کنم در کار حضور داشته باشد ولی گفت دیگر توانایی کار کردن ندارد. پیش‌تر اگر در کاری از من حضور نداشت شب اول اجرا به تماشای نمایش می‌نشست و در پایان اجرا کتابی به من هدیه می‌داد. او با اشاره به غرور شخصی خاص زنده‌یاد فردوس کاویانی، اظهار کرد: خیلی از دوستان می‌گفتند که برویم فردوس کاویانی را ببینیم ولی می‌گفت دوست ندارد در آن وضعیت جسمی دیده شود. احمد مسجدجامعی زمانی با من تماس گرفت و خواست تا هماهنگ کنم تا به دیدار فردوس کاویانی برود ولی فردوس گفت باوجوداینکه ایشان را دوست دارم، آمادگی این دیدار را ندارم و از ایشان عذرخواهی کن. غرور شخصی‌اش اجازه نمی‌داد با آن وضعیت جسمی دیده شود. دوستانی بودند که می‌خواستند هدایایی برای او ببرند ولی به من می‌گفت که به این چیزها نیاز ندارم و این در حالی بود که شاید در شرایط سختی به سر می‌برد.
این کارگردان تئاتر بابیان اینکه فردوس کاویانی کارگردانی را هم دوست داشت، تصریح کرد: به نظر من فردوس یک بازیگر شاهکار بود. شده بود که از کم بودن تمرین‌ها گله کند اما هیچ‌گاه از زیاد بودن تمرین‌ها گله نمی‌کرد. خیلی همراه بود. من شانس این را داشتم که با اکثر بزرگان بازیگری سینما و تئاتر همچون علی نصیریان، جمشید مشایخی، خسرو شکیبایی، امین تارخ، پرویز پرستویی و حمید جبلی کار کنم؛ این هنرمندان با تمام هنری که داشتند وقتی به سالن تمرین می‌آمدند مثل یک کودک گوش به فرمان کارگردان بودند و فردوس کاویانی نیز همین‌طور بود. البته راجع به نقش تحقیق و مطالعه و حتی کارگردان را سؤال‌پیچ می‌کرد تا کار به بهترین نحو ممکن پیش برود.
مرزبان بابیان اینکه خاطرات زیادی از فردوس کاویانی دارد، تأکید کرد: کاویانی واقعاً از آن‌ شخصیت‌هایی است که هیچ‌وقت نمی‌میرد و جایش برای ما خیلی خالی است.