سونامی مشکلات روانشناختی

همدلی| «حدود ۳۰ درصد مردم در معرض ابتلا به نوعی از اختلالات روانی هستند» اینها بخش هایی از سخنان رئیس انجمن روانپزشکان ایران به مناسبت10 اکتبر روز جهانی سلامت روان و آغاز هفته سلامت روان در جامعه است.   
 مطالعات در دنیا نشان می‌دهد در کشورهای با درآمد متوسط ۷۵ درصد افراد دارای اختلال روانی مانند افسردگی و اضطراب از خدمات درمانی استفاده نمی‌کنند. این میزان یک رقم جهانی است و در ایران نیز بین ۶۶ تا ۷۵ درصد افراد دارای اختلال روانی برای درمان به روانپزشکان، روانشناسان و متخصصان سلامت روان مراجعه نمی‌کنند.
از سویی در ایران به ازای هر ۴۵ هزار نفر یک روانپزشک وجود دارد. این میزان البته در کشور توزیع مناسبی ندارد و میزان توزیع روانپزشک در برخی مناطق کشور از این میزان کمتر و در برخی جاها بیشتر است. در این مورد یک استاندارد جهانی وجود ندارد و میزان دسترسی مردم در کشورهای مختلف به روانپزشک و روانشناس متفاوت است.
وحید شریعت رئیس انجمن علمی روانپزشکان ایران با بیان اینکه اضطراب ۳۳ درصد و افسردگی بیش از ۲۰ درصد در جامعه شیوع یافته، گفته است که بر اساس مطالعات کشوری، شیوع اختلالات روانی در استان تهران۳۷ درصد بوده که دلایل مختلف در بروز آن نقش دارد. این در حالی است که میانگین جهانی ۱۲.۵ این آمار درصد است. بنابراین ایرانی‌ها بیش از ۲ برابر میانگین جهانی اختلال روانشناختی دارند.
به گفته وی برای سلامت روان مهمترین عوامل، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی هستند و در حیطه وظایف وزارت بهداشت نیست؛ اشتغال و مسکن و سرمایه اجتماعی مهمترین مولفه‌ها برای افزایش امید و نشاط در جامعه می‌شود و در ارتقای سلامت روان بسیار موثر هستند.این آمار زمانی معنای بیشتری پیدا می کند که بدانیم بسیاری از هموطنان از بیماری های روانی خود مطلع نیستند. در تایید این نظریه غلامرضا حاجتی دبیر اجرایی سی و نهمین کنگره روانپزشکی ایران گفته است؛ طی پیمایشی که صورت گرفته مشخص شده که ۶۰ درصد ایرانی‌ها از وجود اختلال روان خود اطلاع نداشتند.
به وسعت ۸ به یک
حمید پیروی، نایب رئیس جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی و مشاور بهداشت روان دانشگاه علوم پزشکی ایران در این زمینه آمار قابل تامل تری را ارئه می کند. وی می گوید: «براساس اطلاعات گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۲۲ ، در جهان ۹۷۰ میلیون نفر با اختلال روانی زندگی می‌کنند، یعنی از هر هشت نفر یک نفر. اختلالات اضطرابی و افسردگی شایع‌ترین آنهاست.به بیانی اگر جمعیت جهان را هشت میلیارد نفر در نظر بگیریم، به نظر می‌رسد حدود ۱۲.۵ تا ۱۳ درصد از جمعیت جهان اختلال روان دارند.»
او ادامه داد: «آمارهای جهانی نشان می‌دهد که برای مثال تنها ۲۹ درصد از افراد مبتلا به روان‌پریشی و تنها یک سوم از افراد مبتلا به افسردگی، مراقبت‌های رسمی سلامت روان را دریافت می‌کنند.»
بیشترین خطر متوجه کدام طیف است؟
به گفته متخصصان مجموعه متنوعی از عوامل فردی، خانوادگی، اجتماعی و ساختاری ممکن است برای محافظت یا تضعیف سلامت روان ترکیب شوند. اگرچه اکثر مردم انعطاف‌پذیر هستند، اما افرادی که در معرض شرایط نامطلوب از جمله فقر، خشونت، ناتوانی و نابرابری هستند، در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
به بیان ساده همچنین عوامل محافظتی و خطر شامل عوامل روانشناختی و بیولوژیکی فردی مانند مهارت‌های عاطفی و همچنین ژنتیک است.
اما سیستم بهداشت ایران تا چه حد می تواند پاسخگوی این حجم از بیماری های روانی باشد. سوالی که پیروی در پاسخ به آن می گوید:«سیستم‌های بهداشتی هنوز به اندازه کافی به نیازهای افراد مبتلا به اختلالات روانی پاسخ نداده‌اند و به میزان قابل توجهی در کمبود منابع قرار دارند. شکاف بین نیاز به درمان و ارائه آن در سراسر جهان گسترده است و هنگام ارائه اغلب از نظر کیفیت ضعیف است.»
فقط ۲درصد
این درحالی است که در اکثر کشورهای جهان، مشاوران و روانشناسان نقش مهی در کمک به تشخیص قابلیت ها و توانایی هایی افراد و بخصوص جوانان دارند. از مشاوران تحصیلی تا مشاوران مشاغل و مشاوران ازدواج و خانوادگی و .... با این وجود به نظر می رسد این رویه در ایران چندان جا نیافتاده باشد کمااینکه رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور نیز ضمن هشدار در این زمینه با بیان اینکه ارتقای سطح سواد سلامت روانی، آموزش و مشاوره پیش از ازدواج بر اساس الگوهای اسلامی و ایرانی باید در دستور کار ما قرار گیرد، گفت؛ درصدی از خانواده‌ها مشاوره پیش از ازدواج می‌گیرند اما این امر کفایت نمی‌کند. این درصد خیلی کم و شاید ۲ تا ۳ درصد و در خوشبینانه‌ترین حالت ۱۰ درصد است.    
علی فتحی آشتیانی نیز با تایید سخنان شریعت با بیان اینکه ما در کشورمان دچار سونامی مشکلات روانشناختی هستیم، درباره لزوم اقداماتی برای پیشگیری اولیه و ثانویه در این زمینه می گوید: اولویت دادن به خانواده‌ به عنوان بنیادی‌ترین نهاد اجتماعی، یکی از مسائل مهم است چراکه فروپاشی خانواده می‌تواند مسائلی ایجاد کند. ما در مرحله گذار از سنت به مدرنیته و پست مدرن هستیم؛ اگر در گذشته شب نشینی بین خانواده‌ها وجود داشت، امروز هر کسی در گوشه‌ای در اتاق خود است. آداب و سنن محلی و ملی خود را کنار گذاشتیم.
آینده روانی
دکتر روح الله منتصری، مشاور و روانشناس معتقد است که عواملی چون بالا رفتن سطح استرس و فشارهای روانی و همچنین بحران‌های اجتماعی که در سال‌های اخیر با آن روبرو بوده‌ایم باعث شده تا به همان نسبت فشارهای روانی نیز بین شهروندان افزایش پیدا کند.
وی در گفت و گو با «همدلی» مشکلات اقتصادی را یکی دیگر از شاخصه‌های موثر در افزایش اختلال های روانی ذکر می کند و  می‌گوید: از سویی خانواده ها به خاطر مشکلات اقتصادی این روزهای جامعه، بیشتر درگیر کارکردن چند شیفته و مداوم هستند و همین امر باعث می‌شود تا کمتر به فرزندان و مشکلات آنها توجه داشته باشند و در نهایت این امر عاملی می‌شود برای بروز مشکلات متعدد روانی در بین نوجوانان و جوانان که البته در اکثر موارد نیز به خاطر اینکه شناسایی نمی‌شود، والدین در صدد درمان آنها نیز برنمی‌آیند.
اما چرا درصد بسیار ناچیزی از جمعیت کشور برای درمان اختلالات روانی خود به روانشناسان و مشاوران مراجعه می‌کنند؟ سوالی که دکتر منتصری در پاسخ به آن می‌گوید: دلیل آن ساده است. چون هزینه‌های درمانی روانشناسی در کشور ما بالاست و از سویی گرانی و تورم باعث شده تا مراجعه به روانپزشک در اولویت درمانی خانواده ها نباشد. از سویی خدمات روانشناسی تحت پوشش‌های بیمه‌ای نیست که خود این امر تاثیر بسزایی در کاهش مراجعان دارد.
وی البته تاکید می کند: خوشبختانه خدمات تخصصی مشاوره در کشور ما پیشرفت خوبی داشته و الان متخصصان خوبی در حوزه های مختلف آموزشی، درمانی، خانوادگی و.... داریم اما مشکل اینجاست که این متخصصان مراجعه کنندگان زیادی ندارند. در نتیجه بسیاری از این متخصصان که مطب یا کلینیکی دارند بعد از مدتی به خاطر بالا بودن هزینه ها و نبود مشتری مجبور به تعطیلی آن می شوند!.
 این روانشناس درپاسخ به این سوال که اگر با همین رویه پیش برویم چه آینده ای در انتظار سلامت روان جامعه ماست؟ می گوید: قطعا اگر بخواهیم با همین دست فرمان جلو برویم، در آینده ای نزدیک و نه چندان دورجامعه ما از لحاظ آسیب های روانی و عاطفی با آسیب هایی جدی مواجه خواهد شد که شاید حتی کشور را با بحران و چالش هایی جدی مواجه کند. کمااینکه همین الان نیز افزایش آمار طلاق و خودکشی و.... نشانه هایی از همین چالش هاستاو در ادامه تأکید می‌کند: گفت‌وگوی هدفمند روان‌شناختی با مردم باید به‌طور سراسری از طریق مراکز خدمات روان‌شناسی و مشاوره در رسانه‌ها شروع شود. مجلس و دولت در کوتاه‌ترین زمان ممکن بحث بیمه‌های پایه و تکمیلی که در قانون برنامه ششم توسعه‌بند «ج» ماده (102) مبنی‌بر استفاده همگانی خصوصاً خانواده‌ها از بیمه‌های پایه و تکمیلی اجرایی کنند تا تمام اقشار کم درآمد در معرض خطر بتوانند از خدمات روان‌شناسی و مشاوره استفاده کنند.