قانونی برای تنبیه هنرمندان

همدلی| نشست بررسی لایحه برنامه هفتم توسعه فرهنگی اقتصادی که در مجلس به شکل فشرده در حال تصویب است، در سالن حافظ خانه اندیشمندان علوم انسانی با حضور محمدمهدی عسگرپور، دبیر انجمن صنفی شرکت‌های نمایش ویدیویی برخط، مدیرعامل خانه هنرمندان و رئیس هیئت‌مدیره خانه سینما و مهدی کوهیان تهیه‌کننده، حقوق‌دان و به دبیری وحید آگاه برگزار شد.در این جلسه درباره بخشی از این لایحه صحبت شد که به دورنمای پنج‌ساله فرهنگ، هنر و رسانه کشور می‌پردازد.وحید آگاه در ابتدای نشست با این توضیح که پیش‌ازاین در دولت‌ قبلی تلاش شده بود جایگزینی برای برنامه‌های توسعه گذاشته شود، یادآور شد که همچنان تنظیم این برنامه‌ها ادامه دارد.او با اشاره به اینکه تمرکز روی مواد ۷۵ تا ۷۸ برنامه توسعه هفتم است، گفت: «در مورد برنامه‌های توسعه باید به این نکته توجه داشت که باوجودآنکه افق را به ما نشان می‌دهد اما اصلاح آن سخت‌تر از قوانین عادی است. برنامه کنونی هم در زمینه ساختاری اصلاحاتی انجام داده، هم در زمینه جرم و مجازات و تخلف و هم در مورد حریم خصوصی ایرانیان و هم نگاهی که به عرصه فرهنگ و رسانه دارد.»
*برنامه‌ای حاصل مجموعه‌ای مجهولات و ندانستن‌ها
عسگرپور سخنان خود را درباره برنامه هفتم چنین آغاز کرد: «صحبت درباره این برنامه هم سخت است و هم راحت. راحت ازاین‌جهت که می‌توانیم بگوییم گویی دوستانی که در تصویب این متن حضور داشتند نمی‌دانند کجا زندگی می‌کنند. به نظر من این برنامه حاصل مجموعه‌ای از مجهولات و ندانستن‌ها است. این موضوع می‌توانست شکل دیگری هم داشته باشد که آن را با اشاره به بندی توضیح می‌دهم. قانون بهبود مستمر محیط کسب‌وکار که در اسفند ۱۳۹۰ ابلاغ شده است. در ماده ۲ گفته می‌شود که دولت مکلف است که در مورد بررسی محیط کسب‌وکار برای اصلاح و تدوین آیین‌نامه‌ها نظر کتبی اتاق‌ها و آن دسته از تشکل‌های ذی‌ربطی را که عضو اتاق‌ها نیستند اعم از کارفرمایی و کارگری را درخواست و بررسی کنند. این اتفاق از سال ۱۳۹۰ که ابلاغ شده تا الآن که من در جریان هستم عمل نشده است. گویی ما دستگاهی داریم که قانون می‌گذارد و دولت هم عمل نمی‌کند و اگر نهاد صنفی راجع به همین موضوع اظهارنظر کند، انگار اظهارنظر سیاسی کرده است. اگر همین یک ماده در طول این ۱۲ سال اجرا شده بود، الآن ما برنامه توسعه دیگری مواجه می‌شدیم.»او ادامه داد: «آن‌قدر متن برنامه توسعه هفتم دارای نکات عجیب و دور از انتظار بود که قطعاً می‌خواستم بدانم نویسندگان این برنامه به وضعیت مملکت چطور فکر کردند؟ یک ساختار کاملاً سنتی در این متن وجود دارد و آن اینکه بنا را بر این گذاشته که نهادهای عامل نهادهای حاکمیتی همچون ارشاد و صداوسیما و سازمان تبلیغات و مواردی ازاین‌دست هستند. همان چیزهایی که همیشه به شکل سنتی بودند. حالا در این برنامه این‌ها همه ساختار را بر عهده گرفته‌اند و همه تکالیف باید بر عهده این‌ها گذاشته شود. روح کلی متن دقیقاً این است. و نکته این است که اگر در برنامه‌های قبل گفته می‌شد باید ۱۰ فیلم در حوزه دفاع مقدس بسازید امسال باید بگوییم ۲۰ فیلم بسازیم.»
*واگذاری مسئولیت‌ها به نهادهای سنتی با ساختار غلط
مدیرعامل خانه هنرمندان گفت: «نکته‌ای که جای آن در این برنامه خالی است مواردی چون فراهم کردن زمینه رشد نهادهای صنفی یا مواردی ازاین‌دست است. نکاتی که بتواند ریشه‌ای باشد و به کمک فرهنگ و هنر بیاید. بنابراین باید بگویم یک مجموعه تکالیف در این برنامه وجود دارد که همه به نهادهای سنتی که دارای ساختار غلط هستند واگذار می‌شود. مثال باید بزنم نهادهایی مثل سازمان صداوسیما یا سازمان تبلیغات و غیره که دارای ساختار غلط هستند و باید اصلاح شوند مسئولیت را بر عهده می‌گیرند. درعین‌حال مسئولیت‌های جدید هم بر عهده همین نهادها گذاشته می‌شود. این روح کلی برنامه هفتم در حوزه فرهنگ و هنر است.»
او در ادامه به بعضی از موارد موجود در برنامه هفتم اشاره کرد و گفت: «بحث مرجعیت رسانه‌ای یک بحث جدید است که استراتژیست‌ها فکر می‌کنند و می‌گویند مرجعیت رسانه‌ای ما بر عهده کدام گروه است. در حوزه فضای مجازی چیزی حدود ۹۰ و چند درصد بر عهده پلتفرم‌های خارجی است و ما در مورد هفت هشت درصد داخلی صحبت می‌کنیم. ما تشنه این هستیم که ببینیم این مرجعیت رسانه‌ای در برنامه هفتم چطور تعریف شده است؟ دوستان این را خیلی ساده کرده‌اند، صداوسیمای جمهوری اسلامی.
حالا پیش‌ازاین بودجه کمی از نظر نویسندگان برنامه داشته و حالا باید پول بیشتری به آن داده شود. مثلاً نوشته شده ۲۰ فیلم ارزشی باید ساخته شود. باید در اینجا توجه شود که متن موردنظر ما قانون است و در قانون از کلمه «ارزشی» استفاده شده است. زمان نوشتن قانون باید از مفاهیم و کلماتی استفاده شود که معنی آن روشن و برای همه دارای یک تعبیر باشد. آنان باید سینمای ارزشی یا فاخر را ازنظر حقوقی معنی کنند. در این برنامه به‌کرات از چنین تعابیری استفاده شده است.»عسگرپور سخنان خود را چنین ادامه داد: «کسی نسبت به فضای فرهنگ و هنر و البته حقوق آشنا باشد وقتی این متن را می‌خواند عصبی می‌شود، زیرا عجیب است که این‌ها چطور با این حجم از ندانستن برنامه را نوشته‌اند. من مایلم آن کارشناسان را پیدا کنم و از آنان بپرسم که چطور سه سال بعد را دیده‌اند؟ واقعاً تصور کرده‌اند سه چهار سال بعد فیلم‌سازی نگاتیو است و یک ناظر وجود دارد. همین‌جا ما می‌توانیم یک فیلم بسازیم و تدوین کنیم و برای یک جشنواره آپلود کنیم. اصلاً این بُعد از تکنولوژی، گویی برای نویسندگان این متن روشن نیست.»
مدیرعامل خانه هنرمندان گفت: «یکی دیگر از اشکالات عمده این برنامه این است که اصلاً دوستان فراموش کرده‌اند حوزه فرهنگ و هنر چیزی غیر از فیلم را شامل می‌شود. در برنامه هفتم توسعه، تجسمی و موسیقی و غیره اصلاً وجود ندارد.»
*حوزه پویانمایی و تمرکز برنامه روی افزایش فعالان
دبیر انجمن صنفی شرکت‌های نمایش ویدیویی برخط گفت: «در همین برنامه نرخ رشد فعال برای موسسه فرهنگی هنری چندمنظوره در نظر گرفته‌اند. سؤال این است آیا آنان می‌دانند تاکنون به چند صد موسسه چندمنظوره مجوز داده شده است؟ در ۱۰ سال گذشته در کشور ایران چهارصد و خرده‌ای مجوز وی‌اودی داده شده است. نتیجه این‌همه مجوز تقویت نظارت امنیتی روی این‌ها بوده و لاغیر.»او ادامه داد: «یکی دیگر از نکات توجه ویژه روی حوزه پویانمایی است به‌این‌ترتیب که همواره روی افزایش آن تأکید شده، گویی مشکل ما نیروی انسانی در حوزه پویانمایی است. این در حالی است که صنف پویانمایی عضو خانه سینما صدها عضو و صنف دیگر آنان بالای هزار نفر عضو دارد. این را باید بگویم که تعدادی از دوستان ما در این حوزه با والت دیزنی هم کار می‌کنند و خیلی‌ها از این موضوع خبر ندارند. بعد کسانی که برنامه را می‌نویسند گویی روی آنتن صداوسیما نگاه می‌کنند و می‌بینند چیزی نیست پس می‌گویند باید نیروهای انسانی پویانمایی را اضافه کنند. نمی‌دانند مشکل از جای دیگری است.»عسگرپور بخشی از برنامه را چنین خواند: «به منظور بازسازی انقلابی ساختار فرهنگی کشور» و ادامه داد: «پرسش من این است که این بازسازی انقلابی چه معنایی دارد؟ یعنی سرعت باید بالاتر برود؟ گروهی باید حذف شوند؟ با خلوص نیت باید کار کنند تا اسمش انقلابی شود. یک مدت که مدیریت ژاپنی معنای مدیریت انقلابی داشت.»این کارگردان سینما با اشاره به بخشی از متن برنامه توسعه که به ترویج و نشر سیره عملی امام خمینی(ره) اشاره دارد گفت: «چندین سال از انقلاب ما گذشته و همچنان چنین بندی در برنامه توسعه وجود دارد. معنی آن چیست؟ تاکنون چنین رویکردی وجود نداشته و حالا باید این روش پیش گرفته شود؟»
عسگرپور درباره سازمان صداوسیما گفت: «بر اساس شنیده‌ها از کسانی که داخل خود سازمان هستند میانگین تماشاگران برنامه‌های نمایشی حدود ۱۰ درصد شده است و این در حالی است که همین چند سال قبل حدود ۶۰ درصد بود. البته این افت فقط به صداوسیما ربط ندارد، این امری جهانی است که با آمدن پلتفرم‌های جدید مخاطبان تلویزیون تغییر کرده‌اند. اما این حجم از تغییر در مورد صداوسیما دیده می‌شود نه میانگین کلی تلویزیونی‌های جهانی. بر اساس برنامه توسعه هفتم نهادهای اجرایی نسبت به عقد قرارداد برای پویش‌های رسانه‌ای با صداوسیما موظف شده‌اند، احتمالاً با این تصور که مخاطب تلویزیون بالا برود و یا پیش‌فرض دیگر این است که هیچ رسانه فراگیر دیگری وجود ندارد و باید هر چیزی هست اینجا قرار دهیم.»او اشاره کرد که برخی از این بندها در لایحه دولت نبوده و در کمیسیون تلفیق مجلس به برنامه اضافه شده است.
*سرنوشتی که پیش روی وی‌اودی‌ها خواهد بود
عسگرپور از بندی یاد کرد که در آن نوشته شده: «صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران مکلف است که پنجره مربوط به بارگذاری صوت و تصویر فراگیر در حوزه خود را حداکثر ظرف شش ماه بعد از اجرایی شدن این قانون ایجاد کند. تمام رسانه‌های ناشرمحور دارای مجوز از سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی مکلف‌اند در حیطه تنظیم‌گری صداوسیما را از طریق این پنجره واحد بر روی سکوی خود بارگذاری کنند.»
او ادامه داد: «این به آن معناست که هر نوع رسانه دیگری که در حوزه صوت و تصویر فراگیر کار می‌کنند باید پنجره واحد آنان در صداوسیما تعریف شود. یعنی صداوسیما شبکه‌های مختلف دارد، ازجمله این‌ها. همان‌قدر که خود صداوسیما موفق بوده این‌ها هم می‌توانند موفق باشند. موفقیت صداوسیما را هم به‌سادگی از میزان مخاطب می‌توان دریافت. همه‌چیز را هم نمی‌توان گردن دشمن انداخت و در مقابل کاهش مخاطب صداوسیما اینستاگرام و غیره را فیلتر کرد. همه‌چیز بسته می‌شود و حتی دروازه‌بان را هم از دروازه دور می‌کنند تا صداوسیما توپ را گل کند، اما در عوض توپ را در میان تماشاچی‌ها پرتاب می‌کند.»او سخنان خود را در این بخش از برنامه چنین پایان داد: «در برنامه اصلاً دیده نشده که همین وی‌اودی‌ها که موردبحث بوده‌اند دو سال آینده چه وضعیتی خواهند داشت. ما امروز در مورد این صحبت می‌کنیم که باید صداوسیما تقویت شود، ارشاد امکان ممیزی بیشتر داشته باشد تا بتواند اهداف مجموعه استراتژیست‌های مملکت را پیگیری کند و روی آن ساختارهای معیوب و ناکارآمد قبلی باری که گفته شد، ریخته شده است. تمام امیدواری من این بود که در برنامه هفتم به تغییر ساختار فکر شود. رسانه‌های نوین آمده‌اند، تا کجا می‌توان با بگیروببند پیش رفت. متأسفانه هیچ‌چیز در این موردها در برنامه دیده نمی‌شود.»
*وی‌اودی‌ها زیرمجموعه صداوسیما می‌شوند؟
آگاه در ادامه نشست به چند نکته برجسته موجود در برنامه توسعه اشاره کرد و گفت: «چند تیتر کلی در متن وجود دارد، یکی اینکه عجیب به فکر بازسازی ساختار انقلابی افتاده‌ایم به‌گونه‌ای که چنین به نظر می‌رسد در سال‌های قبل یکی ساختار غیرانقلابی وجود داشته و باید درست شود. آنچه ما در دانشکده حقوق از انقلاب می‌فهمیم کاهش در حد حذف بروکراسی است، تأمین حقوق و آزادی‌های فرهنگی اجتماعی، سیاسی مردم و حکومت قانون و مشارکت‌پذیری با نگاه به اصل ۴۴ قانون اساسی. اما چیزی که در این برنامه به چشم می‌خورد تقریباً تضعیف بخش خصوصی است. به‌عنوان نمونه در مورد بحث وی‌اودی‌ها و نکته‌ای که در این برنامه آمده عملاً ما شاهد خواهیم بود که همه آن چهارصد و خرده‌ای وی‌اودی تبدیل به پرسنل و زیرمجموعه صداوسیما شوند و وقتی این در برنامه بیاید دیگر کسی نمی‌تواند با آن مقابله کند.»
او ادامه داد: «از سوی دیگر در موردبحث تخلفات هنرمندان توقع می‌رود صنف رسیدگی را انجام دهد. اما در بند «پ» ماده ۷۵ آمده که وزارت فرهنگ باید آیین‌نامه‌ای اجرایی بنویسد و اهالی فرهنگ و هنر و رسانه، تبیه، لغو مجوز و تعلیق شوند. این‌ها چیزی است که دادگاه می‌خواهد، اصل قانونی بودن جرم و مجازات دارد. این را می‌توان نتیجه وقایع سال گذشته دانست که پیش‌ازاین قانونی نبوده که بر اساس آن بتوانند مقابله‌ای این‌چنینی صورت بگیرد و حالا چنین چیزی گذاشته شده تا بر اساس قانون پیش برود. فارغ از بحث جرم و مجازات، وقتی می‌گوییم وزارت ارشاد بتواند مجازات را انجام دهد یعنی اینکه هنرمندان کارمند آنان هستند.»
*هر زمان تصمیم گرفتند می‌توانند هنرمندان را ممنوع‌‎الفعالیت کنند
مهدی کوهیان حقوق‌دان و تهیه‌کننده سینما با اشاره به بحثی که از سوی آگاه مطرح شد، تأکید کرد از سال گذشته تاکنون تنها در مورد یکی دو مورد از هنرمندان بحث ممنوع‌الفعالیتی مطرح بوده است که البته هنوز هم قطعی نشده است و ادامه داد: «ممنوع‌الفعالیت شدن اهالی رسانه و هنرمندان با همین دادگاه‌های کشورمان و با همین شکلی که کار می‌کنند درنهایت به دلیل اصل قانونی بودن جرم و مجازت و استقلال نهاد قضایی محقق نمی‌شود. بنابراین راهکار را در این دیده‌اند که کار را خودشان بر عهده بگیرند و خودشان هر وقت خواستند بگویند ممنوع‌الفعالیت و درگیر کارهای قضایی نشوند. این یکی از موارد مبتذل قانون‌گذاری است که امیدوارم شورای نگهبان تائید نکند.»
او ادامه داد: «نکته دیگری که نباید نسبت به آن بی‌توجه بود، واپس‌گرایی در برنامه‌های توسعه است. در مقایسه تنها دو بند از برنامه ششم و هفتم متوجه می‌شویم که در قبلی توسعه در کاهش مقررات و تسهیل تولید دیده شده و در برنامه هفتم راهکار افزایش نظارت است.»
*تغییری عجیب در بیمه هنرمندان
این حقوق‌دان همچنین در مورد بیمه تأمین اجتماعی هنرمندان گفت: «در بند «ش» به بحث بیمه تأمین اجتماعی که تکلیف دولت بوده اشاره شده است. این بخش از سوی کمیسیون تلفیق به برنامه اشاره شده که وزارت ارشاد و صداوسیما مکلف‌اند (تابه‌حال هیچ‌وقت صداوسیما مکلف نبوده است) به‌منظور حمایت از اصحاب فرهنگ و هنر رسانه نسبت به پوشش تأمین اجتماعی و خدمات درمانی نسبت به بند «ش» ماده ۲۹ انجام شود. بند «ش» این را می‌گوید که حمایت‌های تأمین اجتماعی برای کسانی که کارفرمای خاص ندارند منوط به آزمون وسع توسط وزارت تعاون و صرفاً برای چهار دهک درآمدی است. یعنی این‌طور نیست که همه هنرمندان بتوانند از بیمه تأمین اجتماعی و صندوق اعتباری هنر بهره‌مند باشند.»
*گزارش عملکردهایی به یک جریان مشخص
آگاه در ادامه این نشست از عسگرپور پرسید که آیا نیاز به تغییر ساختارها وجود دارد و بر اساس تجربیات سال‌های گذشته آیا نتیجه این تغییر ساختارهایی که در برنامه دیده می‌شود، همان چیزی است که در جامعه جریان دارد و عسگرپور پاسخ داد:‌ «در مقاطع اخیر مجبوریم از چیزهایی دفاع کنیم که زمانی به آن حمله می‌کردیم. زمانی می‌گفتیم در این کشور یک وزارت ارشاد داریم هم سازمان تبلیغات و … اما به‌مرور متوجه شدیم که گویی استراتژی وجود دارد که در میان انبوه نهادهای مشابه گم شویم. همین زمانی برای ما مسئله شده بودیم، اما با خواندن این برنامه باید بگویم ما ساختار خوبی داشتیم که اکنون در حال به هم خوردن است. اما از واقعیت نباید غافل شد؛ ما همچنان باید منتقد شیوه‌هایی باشیم که اشتباه بوده است. ما با وضعیتی مواجه هستیم که انگار همه به یک جریان مشخص گزارش عملکرد می‌دهند و هرچه غلظت آن بیشتر باشد، بیشتر برده‌اند.»آگاه در ادامه سخنان عسگرپور اشاره کرد که همواره در ایران شورای نگهبان وجود داشته و همچنان استعلام‌ها و گزینش‌ها صورت می‌گیرد، بر این اساس اشاره ویژه روی کلمه «انقلابی» در این برنامه عملاً عملکردهای گذشته را گویی زیر سؤال می‌برد.
*نقض حریم خصوصی
آگاه از بند ب ماده ۷۵ یاد کرد که بر اساس آن سامانه رصد و پایش شاخص‌های فرهنگی و هنری، سبک زندگی مردم، وضعیت رسانه‌ای و ارتباطات شکل بگیرد و همه در قالب اطلاعاتی مفصل مطرح شود تا مردم رصد شوند. او این پرسش را مطرح کرد که این چه نسبتی با نقض حریم خصوصی دارد. کوهیان پاسخ داد: «این با وجود شرکت‌های خارجی در مورد حریم خصوصی و سبک زندگی ما اتفاق می‌افتد. خود ماهیت فضای مجازی و حضور در آن این نتیجه را همراه خود دارد. دولت هم به این نتیجه رسیده که می‌تواند این اطلاعات را در اختیار خود بگیرد و بر اساس آن سبک زندگی برای مردم طراحی کند. این با حریم شخصی و اصل بنیادین حقوق بشری در تعارض است اما این نکته پراهمیت وجود دارد که این همان اصلی که در طرح صیانت به نتیجه نرسید. یعنی هر چیزی که هرجا رفته و به نتیجه نرسیده در برنامه توسعه آمده است؛ زیرا در اینجا سرفصل‌های مختلفی وجود دارد که خلاصه طرح صیانت در قالب یک بند در این برنامه چندان به چشم نمی‌آید. در حوزه صداوسیما هم همین‌طور؛ این‌ها سال‌ها تلاش کردند مجوز قانونی بگیرند برای بردن وی‌اودی‌ها زیر نظر صداوسیما. این با مقاومت‌های صنفی و مدنی نشد، حتی شورای نگهبان آن را رد کرد و درنهایت سراغ شورای عالی انقلاب فرهنگی رفتند و درنهایت در برنامه هفتم هرچه می‌خواستند را گنجانده‌اند.»این برنامه از سوی انجمن حقوق‌شناسی گروه حقوق خانه اندیشمندان علوم انسانی و موسسه فرهنگی هنری حقوق و هنر برگزار شد.