دولت شعار می‌دهد؛ لایحه سالمندی در قانون خاک می‌خورد!

همدلی| 9 مهر ماه  مصادف است با روز جهانی سالمند . موضوعی که سالهاست به یکی از اصلی ترین چالش های کشورمان بدل شده است به گونه ای که ایران در سال‌های اخیر به شدت به سمت سالمندی حرکت کرده، طبق پیش‌بینی سازمان جهانی بهداشت جمعیت ایران در سال ۲۱۰۰ میلادی به ۳۰ میلیون نفر خواهد رسید.
چندی پیش نهاد پژوهشی مجلس در یک برآورد جمعیتی اعلام کرد یک سوم جمعیت ایران تا سه دهه آینده سالمند می شوند. به گفته مرکز پژوهش ها، جمعیت سالمند ایران تا 30 سال آینده دو برابر می شود و بیش از 30 درصد از جمعیت کشور را سالمندان تشکیل خواهند داد. این در حالی است که به ازای هر 700 سالمند در حال حاضر یک تخت مراقبت از سالمند در کشور وجود دارد و هر بازنشسته حدودا 23 سال حقوق بازنشستگی دریافت می کند.
ایران اگرچه سال‌ها جمعیت جوان داشته است، اما به سمت سالخوردگی جمعیت می‌رود. در حال حاضر ۹ میلیون و ۳۰۰ هزار سالمند در کشور وجود دارد و جمعیت سالمندی به سمت زنانه شدن می‌رود. براساس تعاریف جهانی، در هر جامعه‌ای اگر نسبت افراد ۶۰ سال به بالا به کل جمعیت آن جامعه ۱۲ درصد یا بالاتر باشد، آن جامعه به عنوان جامعه‌ای سالخورده محسوب می‌شود. دکتر حسام‌الدین علامه، رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور در این باره با اشاره به اینکه میانگین سن بازنشستگی در ایران ۵۲ سال است و سال ۱۴‍۱۰ آغاز بازنشسته شدن متولدین سال ۱۳۵۸ خواهد بود، گفت: سال ۱۴۱۰ جمعیت سالمند ایران از ۱۴ درصد عبور ‌می‌کند و کشورمان رسما یک کشور سالمند محسوب ‌می‌شود.
تاریخچه یک لایحه
در سال ۱۹۹۱ میلادی مجمع عمومی UNHRC اصولی را برای رهنمایی و تشویق برنامه‌های توسعهٔ دولتی تأسیس کرد تا با حصول اطمینان از استقلال، اشتراک، مراقبت، خودشکوفایی و عزت سالمندان از حقوق آنان حمایت کنند.
به گفته کارشناسان هم اینک با یک عقب ماندگی ۵۰ ساله در برنامه‌های سالمندی کشور مواجهیم و  در اسناد بالادستی، سازمان‌هایی که متولی سالمندی هستند در این حوزه کار چندانی انجام نداده‌اند. ۱۸ سال از نوشتن سند ملی سالمندی می‌گذرد و در حالی که ۲ سال قبل این سند رونمایی شد اما برنامه اقدام برای این سند و تقسیم کار ملی نوشته نشده است.
همچنین کارشناسان معتقدند که هر چند در سال‌های گذشته افزایش امید به زندگی در کشور قابل قبول بوده و حتی از میانگین جهانی نیز بیشتر است، به طوری که این امید به زندگی در مردان ۷۴ سال و در زنان ایرانی ۷۶ سال بوده است اما نباید به این افزایش دلخوش کنیم زیرا در زمینه کیفیت زندگی سالمندان شرایط خوبی نداریم و بیش از ۲۵ درصد آنها دچار اختلالات روحی و روانی، حدود ۳۰ درصد مشکلات قلبی و ۹۰ درصد یک بیماری مزمن دارند. اکنون ۱۴ هزار و ۵۰۰ تخت آسایشگاه سالمندان در کشور وجود دارد در حالی که ۹ میلیون و ۳۰۰ هزار سالمند بالای ۶۰ سال داریم و در واقع می‌توان گفت به ازای هر ۶۴۱  نفر بالای ۶۰ سال یک تخت آسایشگاه در کشور موجود است.در عین حال از مجموع ۱۴ هزار و ۵۰۰ تخت آسایشگاه، حدود ۳۰ درصد از این تخت‌ها را سالمندان (پنج هزار نفر) مجهول الهویه و سرراهی اشغال کرده‌اند و به عنوان مثال در آسایشگاه کهریزک هزینه ماهانه نگهداری هر سالمند ۹ تا ۱۱ میلیون تومان است و سازمان بهزیستی فقط ماهانه ۲ میلیون تومان بابت این هزینه پرداخت می‌کند.
این آمار بودند که دولت را ملزم کردند تا در قالب لایحه ای به حقوق سالمندان بپردازد. سال ۱۳۹۹ اعلام شد که جهاد دانشگاهی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به عنوان مجری طرح تدوین پیش‌نویس لایحه جامع قانون حمایت از سالمندان برگزیده شده است. انتخابی که اواخر خردادماه سال ۱۴۰۰ به انتشار خبری منتج شد که بر تدوین پیش نویس این لایحه توسط مجری طرح تاکید داشت.
با این حال سرپرست دبیرخانه شورای ملی سالمندان در شهریورماه سال ۱۴۰۱ از آماده شدن پیش‌نویس لایحه جامع حمایت از حقوق سالمندان خبر داد و حتی ابراز امیدواری کرد که به زودی به تصویب برسد و در سال بعد [یعنی امسال]اجرایی شود.
اتفاقی که همچنان در حد اعلام همین خبر باقی ماند و راه به جایی نبرد.گرچه این بار کمی ماجرا فرق کرده چراکه این مقام مسئول بر ضرورت ارائه پیش نویس به دستگاه‌های عضو شورای ملی سالمندان، پیش از ارسال لایحه به مجلس تاکید کرده و یادآور شده که «در حال نهایی کردن نظرات کارشناسی هستیم تا لایحه در روند اجرایی خود قرار گیرد. زمانی که جلسات تشکیل و پیش نویس لایحه براساس نقطه نظر دستگاه‌ها بررسی شود، لایحه پس از تصویب شورای ملی سالمندان به مجلس ارسال خواهد شد.»موضوعی که نشان می‌دهد ارسال لایحه یاد شده به مجلس شورای اسلامی برای طی شدن روند قانون گذاری به این زودی رقم نخواهد خورد و امری زمان بر است. رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان درباره آخرین وضعیت لایحه حمایت از حقوق سالمندان اظهار کرد: در حال حاضر پیش‌نویس لایحه حمایت از حقوق سالمندان آماده شده است و از آنجایی که باید نظرات دستگاه‌های عضو نیز اتخاذ شود، هم‌اکنون در حال نهایی کردن نظرات کارشناسی هستیم تا لایحه در روند اجرایی خود قرار گیرد.
چالشی برای صندوق‌های بازنشستگی
اگرچه سالخوردگی جمعیت یک موفقیت بزرگ محسوب می‌شود و مرهون رشد، توسعه و پیشرفت‌ در تکنولوژی، حوزه‌های پزشکی و ... است، اما وقتی جمعیتی به سمت سالخوردگی می‌رود، با یک‌سری چالش‌ها از جمله شیوع بالاتر انواع بیماری‌های مزمن و افزایش بار مالی بر سیستم سلامت مواجه خواهیم بود. همچنین وقتی جمعیتی به سمت سالخوردگی می‌رود، نیروی کار کمتر و نسبت سرباری بالاتری داریم که این مساله چالشی برای صندوق های بازنشستگی خواهد بود.
 از سویی ایران در حالی در مسیر سالمندی جمعیت قرار دارد که نقش و جایگاه صندوق های بازنشستگی در این میان، اهمیت دوچندان و فزاینده ای پیدا می کند. متاسفانه همین الان هم صندوق های بازنشستگی کشور وضعیت خوبی ندارند و دولت در بودجه امسال فقط ۳۳۱ هزار میلیارد تومان برای رفع ناترازی صندوق های بازنشستگی هزینه کرده است. این برای چندمین سال متوالی است که دولت بودجه سنگینی را برای پرداخت مستمری بازنشستگان بزرگ ترین صندوق های بازنشستگی در نظر گرفته است. جدا از این بودجه اختصاصی، در هر ماه صندوق بازنشستگی کشوری بیش از ۱۷ هزار میلیارد تومان حقوق بازنشستگی پرداخت می کند که بیش از 90 درصد آن بر دوش دولت است.
آرزوهای بلند پروازانه
نهاد پژوهشی مجلس نیز بر اهداف بلندپروازانه برنامه هفتم درباره صندوق های بازنشستگی صحه گذاشته است. این نهاد پژوهشی در گزارش «بررسی لایحه برنامه هفتم توسعه؛ صندوق های بازنشستگی» می گوید که برخی از پیشنهادهای اصلاحی لایحه برنامه هفتم توسعه بلندپروازانه است؛ مثلا در بند پنجم سیاست های کلی این برنامه مقرر شده است میزان وابستگی صندوق های بازنشستگی به بودجه عمومی دولت به حدود یک سوم مقدار فعلی کاهش یابد که با توجه به اصلاحات پیشنهاد شده و روند تغییرات جمعیتی کشور، هدف بلند پروازانه ای ارزیابی می شود. همچنین در این خصوص که کمک های دستگاه های مختلف به صندوق های تابعه ای مانند سازمان صدا و سیما در این محاسبه مد نظر قرار داده شده یا خیر، ابهام وجود دارد. همچنین بررسی بندهای مربوط به اصلاحات حوزه بازنشستگی در برنامه هفتم نشان می دهد که به برخی از موضوعات مهم و اساسی نظیر پوشش همگانی بیمه اجتماعی، شفافیت آماری در حوزه صندوق های بازنشستگی و مسائل حوزه کسب و کار، توجه چندانی نشده است.
از دانشگاه سالمندان تا لزوم حمایت از آنها
صالح منتظری، جامعه شناس در گفت و گو با همدلی با اشاره به روش هایی که می تواند منجر به مواجهه با پدیده سالخوردگی شود می گوید: کشورهایی که زودتر از ما درگیر این پدیده بودند راه‌کارهای مختلفی را برای مواجهه با این پدیده آزمودند که یکی از این راه‌کارها توانمندسازی خود سالمندان است. به طوری که سالمند را توانمند کرده تا خودش بتواند بخشی از مشکلاتش را مدیریت کند. یکی از تکنیک‌های توانمندسازی سالمندان ، آموزش به سالمندان است. حال مساله بعدی این است که آموزش سالمند با آموزش سایر سنین متفاوت است و بر همین اساس فضاهایی ایجاد شده که خاص آموزش سالمند است که در دنیا به U۳A  معروف است که در ایران به آن دانشگاه سالمندان گفته می‌شود. شرکت کنندگان در این دانشگاه ها افراد بالای ۵۰ سال و سالمندان هستند. یکی از اهداف مهم این دانشگاه این است که سالمند را به نوعی توانمند کند تا بتواند نیازهایش را مدیریت کرده و به آن پاسخ دهد.
به گفته وی راه اندازی دانشگاه سالمندان در زیرمجموعه معاونت بهداشتی‌ و در زاهدان و رفسنجان از جمله همین تدابیر است.
وی با بیان اینکه مهمترین موضوع در بحث تکریم سالمندان بحث آموزش این عزیزان است می گوید: از جمله این آموزش‌ها، آموزش سالمندان در ورود به دوره سالمندی است که این امر در دبیرخانه کنگره بین‌المللی حقوق شهروندی محقق شده است. با توجه به اینکه متأسفانه منابع حقوقی در این باب کم است، حقوقدانانی که دغدغه این امر را دارند طرح‌ها و برنامه‌های حقوقی لازم را ایجاد کنند.
این جامعه شناس در ادامه با بیان اینکه از جمله مواردی که در بحث حقوق بشر قابل تأمل است، حقوق شهروندی است، تصریح می کند: خوشبختانه کشور ما به این امر اهتمام دارد که به بزرگسالان احترام بگذارد. این امری است که جامعه به آن متعهد است. نظام اجتماعی اقتضائاتی دارد که جامعه نمی‌تواند به آن بی‌توجه باشد. برای مثال توجه به ضعفا و درماندگان و دلجویی از آن‌ها باید مورد توجه قرار گیرد. از جمله مواردی که حقوق بشر نسبت به آن توجه دارد قدردانی از وجود اشخاصی است که عمر را پشت سر گذاشته، توانایی لازم را از دست داده و به عنوان یک انسان نیاز به حمایت دارند.
منتظری همچنین با بیان اینکه حقوق سالمندان به عنوان حقوق انسانی مورد تاکید است گفت: این امر در هر صورت حمایت‌های لازم را طلب می‌کند. به نظر می‌رسد طرح این موضوعات نیاز است. در موازین حقوق بشری مندرجاتی در رابطه با حمایت از سالمندان مشاهده می‌شود.
وی در عین حال تاکید می کند که باید هر چه زودتر لایحه سالمندان به تصویب مجلس برسد و وظایف دستگاه های مرتبط نیز کاملا مشخص شود و علاوه برآن نظارت عالیه ای روی اجرای آن صورت گیرد تا یکبار برای همیشه حقوق شهروندی سالمندان در چارچوبی مشخص اجرایی شود.