خیز بلند ترکیه به سوی مدیترانه

 همدلی|محسن رفیق: زیاده‌خواهی‌های اردوغانی در مرزهای اروپایی، خطر درگیری مسلحانه در این کشور با یونان و حتی قبرس را بیش از پیش، افزایش داده است. این در حالی است که ترکیه و یونان چندین دهه است که در تنش به سر می‌برند و خطر درگیری مسلحانه بین دو کشور از سال ۲۰۲۰ به شدت، افزایش یافته است. این مناقشات منطقه‌ای شامل ادعای مالکیت در شرق مدیترانه، اختلاف در دریای اژه، قبرس و مرزبندی دریایی بین دو کشور می‌شوند. در همین حال، ترکیه بارها دولت آتن را به استقرار تسلیحات در جزایر واقع در دریای اژه که نقض معاهده ۱۹۲۳ لوزان است، متهم کرده است.
به گزارش خبرگزاری اسپوتنیک، اخیرا رسانه‌های یونان گزارش داده‌اند که مرزهای دریایی این کشور تا ۱۲ مایل به سمت جزیره کرت می‌توانند پیش بروند. در واکنش به این موضوع، ترکیه گفت که اجازه نمی‌دهد حتی یک مایل به آب‌های سرزمینی یونان اضافه شود. وزیر دفاع ترکیه به یونان هشدار داد که اگر جزایر واقع در دریای اژه را مسلح کرده و آب‌های سرزمینی خود را گسترش دهد، با پیامدهای جدی روبه‌رو می‌شود. خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه گفت:‌ «همه باید بدانند که یک گام اشتباه در این مورد می‌تواند مشکلات جدی به همراه داشته باشد. آتن در حال انجام اقدامات تحریک‌آمیز است.»
در همین حال، روز پنجشنبه، مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه، یونان را به صورت مستقیم تهدید کرد و هشدار داد، اگر آتن آب‌های سرزمینی خود را در دریای اژه گسترش دهد، با پیامدهای جدی روبرو می‌شود. او ادامه داد: «تصمیم ۱۹۹۵ پارلمان ترکیه درباره این مساله بدون ابهام و همچنان اجرایی است.» از سوی دیگر، وزیر خارجه ترکیه، با صراحتا اعلام کرد که این کشور اجازه گسترش آب‌های سرزمینی یونان در دریای اژه را نمی‌دهد. به گزارش خبرگزاری آناتولی، مولود چاووش‌اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه طی آخرین کنفرانس خبری سال جاری میلادی در واکنش به برنامه‌های آتن مبنی بر گسترش ۱۲مایلی آب‌های سرزمینی در دریای اژه، گفت: «ما به آب‌های سرزمینی یونان اجازه نخواهیم داد که حتی یک مایل در دریای اژه گسترش یابد، چه برسد به ۱۲ مایل.» او با اشاره به تصمیم پارلمان ترکیه در این خصوص در سال ۱۹۹۵، باری دیگر به یونان هشدار دارد و خطاب به این کشور گفت: «با اعتماد بر حامیانتان به دنبال قهرمانی دروغین نباشید. ماجراجویی نکنید زیرا سرانجام خوبی برایتان نخواهد داشت.»
او ادامه داد: «براساس اعلامیه ۱۹۹۵، اگر یونان آب‌های سرزمینی خود را بیش از ۶ مایل گسترش دهد، پارلمان ترکیه از تمامی قدرت و اختیار، خود از جمله قدرت نظامی استفاده خواهد کرد تا از منافع کشورش دفاع کند.» چاووش‌اوغلو در این خصوص تاکید کرد: «این اعلامیه همچنان پابرجاست.» براساس گزارش اسپوتنیک، وزیر خارجه ترکیه در قسمت دیگری از سخنرانی‌اش اظهار کرد: «توقع دارم در آینده‌ای نزدیک با سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه مذاکراتی را برگزار کنم.» چاووش‌اوغلو هم‌چنین در رابطه با نقش آمریکا در مسائل مربوط به یونان و قبرس گفت: «ایالات متحده آمریکا سیاست متعادل خود را در مسائل مربوط به مناقشه یونان و قبرس از دست داده است و ارسال تسلیحات آمریکایی به آتن به روشنی بیانگر این مسئله می‌باشد.» همچنین این سیاستمدار ترکیه‌ای با اشاره به لغو تحریم‌ها گفت: «این مدرکی است که نشان می‌دهد آمریکا سیاست متعادل خود را میان دولت قبرس یونانی‌نشین و همسایه‌اش قبرس ترک‌نشین از دست داده زیرا قبرس ترک‌نشین همچنان تحت تحریم‌های بین‌المللی قرار دارد.»
یونان و ترکیه سال‌هاست که در حوزه‌هایِ ژئوپلتیکی مانند مرزهای دریایی، هوایی و بویژه حاکمیت بر سر برخی جزایر دریای اژه، اختلاف دارند. سابقۀ این اختلافات به بعد از پایان جنگ جهانی اول، فروپاشی عثمانی و تشکیل کشورترکیه برمی‌گردد، زمانی‌که براساس معاهده لوزان در سال ۱۹۲۳، کشور ترکیه تشکیل شد. براین اساس بخشی از این معاهده، مالکیت ۱۵ جزیره در دریای اژه به یونان واگذار شد و آن نخستین اختلافات بین دو کشور را به وجود آورد، حالا شدتِ این اختلافات به حدی رسیده که دو کشور یکدیگر را تهدید نظامی می‌کنند. در این شرایط به نظر می‌رسد که راهی طولانی برای حل اختلافات دو کشور باقی مانده است.
آنکارا پیشتر اعلام کرده بود که پیشروی یونان در آب‌های منطقه‌ای دلیلی برای جنگ است. ترکیه بر این باور است که اگر یونان آب‌های سرزمینی خود را که اکنون شش مایل است به ۱۲ مایل گسترش دهد، در حقیقت وارد آب‌های سرزمینی ترکیه شده و این به معنای عقب راندن آنکارا از آب‌های بین‌المللی است و باعث می‌شود تا ترکیه در آب‌های سرزمینی خود گیر بیفتد.
این در حالی است که ترکیه با قبرس نیز، مناقشات بسیاری داشته و سعی در افزایش نقش خود در بخش ترک نشین قبرس دارد. قبرس ترک‌نشین را تنها ترکیه به رسمیت می‌شناسد و این در حالی‌است که بیش از 40 هزار نیروی نظامی این کشور در بخش ترک‌نشین قبرس حضور دارند. ترکیه خود را برادر بزرگ قبرس شمالی یا ترک‌نشین آن می‌داند. ترکیه همچنین به دنبال ایجاد دو دولت در قبرس است که قبرس ترک‌نشین و قبرس یونانی‌نشین مستقل از یکدیگر شوند اما سازمان ملل و سایر کشورها با این طرح مخالفند. همین مساله باعث بروز تنش‌هایی در این منطقه شده است.
در همین زمینه به تازگی، نشریه جمهوریت در گزارشی، خبر داد که در آب‌های شمال غرب قبرس، از طرف قایق گارد ساحلی ترکیه به سوی پلیس گشت دریایی قبرس شلیک اخطار شده است. خبرگزاری قبرس نیز ضمن تایید این خبر، اعلام کرد که در پی این شلیک، کشتی پلیس یونان که گشت مقابله با مهاجرت غیرقانونی دریایی را دنبال می‌کرد، به بندر کاتو بیرگوس رفته است.
با این وجود، بخشی از احزاب و چهره‌های سیاسی قبرس ترک، با رویکرد جمهوری ترکیه مخالفند. آنان معتقدند که قبرس ترک، باید مانند یک کشور مستقل رفتار کند و نسبت خانوادگی خود را با ترکیه، در چهارچوب برادری تعریف کند و نه در چهارچوب فرزندی. آنان بر این باورند که حرکت در مسیر فدرالیزه شدن قبرس ترک به نفع همگان است و نباید شرایطی به وجود بیاید که گویی قبرس ترک، به ترکیه الحاق شده و استان هشتاد و دوم این کشور شود. اما از دید جناح نزدیک به آنکارا از جمله رئیس جمهور ارسین تاتار و رسانه های نزدیک به آکپارتی از جمله ینی آکیت و غیره، این افراد، نه مخالف سیاسی، بلکه خائن و دشمن هستند.
پیشتر اردوغان، رئیس جمهور ترکیه برای تاکید بر نقش خود در این زمینه گفته بود: « ما در لیبی، آذربایجان، سوریه و مدیترانه شرقی حضور داریم و به حضور خود ادامه خواهیم داد. پیشرفت و سرمایه‌گذاری در صنایع دفاعی از بزرگترین میراث‌های ما برای آیندگان خواهد بود. حق‌مان را هرچه که باشد، تا آخر خواهیم گرفت. ما عملیات اکتشاف نفت را در مدیترانه شرقی، قبرس و تمام آن گستره آبی، ادامه خواهیم داد.»
در حال حاضر، دست کم شصت هزار نیروی نظامی و پلیس ترکیه در بخش ترکی قبرس، ساکن شده اند و در این چارچوب، نهایتاً آنکارا سعی دارد تا به تشکیل یک حکومت دفاکتو به نام «جمهوری ترک قبرس شمالی»، سرعت بخشد. البته فقط ترکیه این جمهوری را به رسمیت شناخته و شهروندان قبرس با گذرنامه این ساختار سیاسی، تنها می‌توانند به ترکیه و پاکستان سفر کنند. اما در چند قدمی آنها، بخش اروپایی‌نشین قبرس، عضو رسمی اتحادیه اروپا هستند و با گذرنامه جمهوری قبرس، می‌توانند مانند یک شهروند اتحادیه اروپا علاوه بر کشورهای عضو شنگن به بسیاری از نقاط جهان، سفر کنند.
در نتیجه در صحنه سیاسی و اجتماعی قبرس ترک، دو قطب عمده وجود دارد: «قطبی معتقد است که ساختار فدرالیسم، بهترین نوع ساختار سیاسی برای قبرس است و نیازی به استقلال و جدایی نیست و نباید سرنوشت قبرس ترک را به بلندپروازی های آنکارا گره زد. اما قطب دوم، معتقد است که مام میهن و وطن اصلی قبرس ترک، همان ترکیه است و هیچ چیزی برای ترک‌های قبرس، بهتر از به رسمیت شناخته شدن دولت مستقل آن‌ها نیست.»