زندگی زیر وحشت آوار

همدلی| سحر لطفی- نوزدهمین سالگرد زلزله بم در 5 دی، بهانه‌ای شد که یک بار دیگر پرونده خاک گرفته بافت فرسوده تهران در مرکز توجه قرار گیرد و وضعیت ایمنی ساختمان‌های پایتخت دوباره به صدر اخبار بازگردد، معضلی که همواره مسئله‌ای بحث‌برانگیز بوده  ومحل بحث و جدل مسئولان شهری پایتخت است و از شورای شهر تا شهرداری و بدنه‌های آن را درگیر خود کرده است، کارشناسان و فعالان حوزه شهری نیز بارها  نسبت به وضعیت خطرناک بافت‌های فرسوده هشدار دادند.
« ۱.۵ میلیون نفر از جمعیت تهران در ۲۰۶ هزار پلاک فرسوده زندگی می‌کنند». این تازه‌ترین اظهارنظر خلیل محبت‌خواه، مدیرکل راه و شهرسازی استان تهران درباره بافت فرسوده تهران است. موضوعی که اگرچه دولت یازدهم و دوازدهم تا حدی در بخش مسکن آن را مورد توجه قرار داد، اما هنوز به قوت خود باقی است و درصد زیادی از ساکنان تهران در بافت فرسوده زندگی می‌کنند وعلی‌رغم آن‌که چندین سال است که دولت و شهرداری تهران از نوسازی بافت فرسوده شهر حرف می‌زنند و قول ارائه تسهیلات فراوان مثل وام مسکن، معافیت کامل از پرداخت عوارض، واگذاری یک طبقه متراکم تشویقی، حفظ امتیاز انشعابات آب، برق و گاز، صدور پروانه وام ساختمانی براساس تجمیع فیزیکی پلاک‌ها و... را به ساکنان این مناطق می‌دهند،  اما هنوز یک  و نیم میلیون تهرانی زیر همان سقف‌های فرسوده و لرزان زندگی می‌کنند.
آمارهای مدیریت شهری پایتخت نیز می‌گوید ۳۷ درصد از مردم تهران در بافت فرسوده زندگی می‌کنند، اما این بافت فرسوده در برخی مناطق بیشتر است، مناطق قدیمی تهران همچون ۱۲، ۱۵ و...که هرچقدر تلاش شود تا از این بافت ناکارآمد کاسته و به بافت نوسازی‌شده اضافه شود باز هم بافت فرسوده در آن مناطق دست بالا دارد.
 جراحی بی‌کیفیت بافت‌های فرسوده
آن چه ماجرای بافت‌های فرسوده را تلخ‌تر می‌کند، کیفیت ساخت بافت‌های نوسازی شده است، مقامات شهری در طی سالیان گذشته بارها به عدم کیفیت نوسازی این بافت‌ها اقرار کردند.  پیش‌تر، زهرا نژادبهرام، عضو پیشین شورای شهر تهران،  آمار شوک‌آوری از وضعیت نوسازی بافت‌های فرسوده پایتخت ارائه کرد. وی چند سال پیش به ایسنا گفت: «۴۰درصد بافت‌های نوسازی شده در بافت فرسوده کیفیت ساخت ندارند.»
وی گفته بود:«این ساختمان‌ها به دلیل عدم رعایت استانداردهای ساخت‌وساز و به کارگیری مصالح غیر استاندارد، جزو ساختمان‌های ناایمن محسوب می‌شوند»، به گفته وی: «این آمار آنقدر شوک آور بود که شهرداری تهران، سازمان نظام مهندسی و چند دستگاه دیگر طی یک تفاهم نامه‌ای بر لزوم نظارت بر ساخت و ساز و مصالح تاکید کردند و در همین راستا منطقه ۸ را به عنوان منطقه پایلوت اجرای این تفاهم نامه انتخاب کردند که در این مدت بررسی‌ها نشان داد که با نظارت منطقه‌ای و سازمان استاندارد بر روی مصالح، کیفیت ساخت و ساز ارتقاء یافته و لازم است این نظارت به تمام مناطق به خصوص نوسازی در بافت فرسوده تسری یابد».
 تهران در محاصره گسل‌هاست
در حالی که بافت‌های فرسوده در پایتخت سال به سال پیشروی می‌کند و حتی ساختمان‌های نوسازی شده در بافت فرسوده از کیفیت و استانداردهای لازم برخوردار نیست که زلزله در کمین پایتخت‌نشینان است و تهران در محاصره گسل‌هاست. کلان‌شهر تهران به‌ویژه بافت فرسوده این شهر امکانات مناسبی برای وقوع زلزله با شدت بالا را ندارد و بارها مسئولین تأکید کرده‌اند که اگر زلزله‌ای بالای 6ریشتر در تهران رخ داد، بدون شک فاجعه انسانی رخ خواهد چرا که مساحت زیادی از این شهر در محاصره ساختمان‌های سال خورده و پیر است که نه تنها امنیت ندارند بلکه حتی بافت قدیمی کوچه و خیابان‌های آن در صورت بروز حادثه، امداد‌رسانی به آن را مشکل می‌سازد.
بر اساس آمار ژئو فیزیک ایران، روزانه حدود ۲ تا ۳ بار در تهران و اطراف آن زلزله‌ای کوچک رخ می‌دهد همچنین مدیریت بحران شهرداری اعلام کرده بر اساس شتابنگارهایی است که نصب کرده‌ایم آمار زمین لرزه‌ها اندک نیست البته بعضی از زلزله‌ها به قدری کوچک است که حتی مردم هم آن را حس نمی‌کنند و برخی هم به صورتی است که شهروندان آن را حس می‌کنند. کارشناسان می گویند با این که ابر شهر تهران روی گسل‌های متعددی واقع شده است، اما برنامه عملیاتی تقابل و واکنش اضطراری زلزله در این شهر که ۱۳۹۷ مصوب و ابلاغ شده به درستی اجرا نشده است.
مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران چندی پیش در صحن شورای شهر تهران   گفت: تهران از لحاظ زلزله در شرایط مناسبی نیست، باید آنچه را که می‌سازیم مقاوم باشد و این وظیفه همه ما و نه تنها یک بخش یا سازمان است که سازه‌هایی مقاوم بسازیم.
وی افزود: متأسفانه بسیاری از ساختمان‌ها را می‌بینیم که قبل از ساخت فرو می‌ریزند و برخی گمان می‌کنند ساخت یک اسکلت کافی است .به گفته چمران باید زلزله در تهران را جدی بگیریم چراکه چندین گسل مهم در تهران داریم که متأسفانه بر روی این گسل‌ها نیز ساختمان‌های بلند مرتبه ساخته شده است و این ساختمان‌ها توان مقابله با زلزله در تهران را ندارند.
 روند کند نوسازی در پایتخت
آمار بالای پلاک‌های فرسوده در تهران در حالی است که براساس قانون باید  سالانه حدود 10 درصد از بافت فرسوده را نوسازی می‌کردند اما روند نوسازی در پایتخت در بالاترین میزان خود طی سال‌های گذشته از چند درصد فراتر نرفته است. آن گونه که آمارها نشان می‌دهد در زمینه بازسازی پلاک‌های فرسوده ، در اوایل دهه 1390 تا سال 1393 کشور از سرعت خوبی برخوردار بود اما از سال 1393 تا 1400 به صورت مداوم روبه کاهش رفته است. برای مثال در سال 1390 حدود 10700 پروانه در بافت صادر شده  اما سال گذشته این رقم به حدود 1500 پروانه رسیده است. بنابراین بسیار کم شده است. البته دلایل اقتصادی و شرایط کشور در آن دخیل بوده است.
در موضوع نوسازی بافت‌های فرسوده، دولت و شهرداری باز به سمت مردم دست دراز کرده‌اند. چندماه پیش، محمد آئینی، مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران گفت: نوسازی بافت‌های فرسوده به تنهایی از توان دولت و شهرداری‌ها خارج است، در نتیجه باید مردمی‌سازی مورد توجه جدی قرار گیرد.
گفتنی است  براساس تعریفی که شورای عالی شهرسازی از بافت فرسوده کرده است، باید 3 شرط برقرار شود تا آن بافت، فرسوده به حساب بیاید، یکی ناپایداری است، دیگری ریزدانگی و سومی نفوذناپذیری. بلوک‌هایی که بیش از 50 درصد قطعاتش ناپایدار باشد، یعنی فاقد سیستم سازه‌ای باشد، ناپایدار محسوب می‌شوند. هم‌چنین بلوک‌هایی که بیش از 50 درصد قطعات آن زیر 200 متر باشد، ریزدانه هستند و اگر دسترسی بیش از 50 درصد قطعات آن به معابر، به عرض زیر 6 متر برسد، نفوذناپذیر هستند.