«پلیس بد» در منطقه

همدلی| محسن رفیق: رسانه‌های عربی با نقل سخنان امانوئل مکرون رئیس جمهوری فرانسه گزارش دادند که او طی سخنانی در پایان نشست بغداد ۲ که روز جمعه در اردن برگزار شده بود، از پروژه منطقه‌ای پرده برداشت که به صورت خلاصه به معنای حذف ایران از معادلات منطقه‌ای است. مکرون روز جمعه اظهاراتی را مطرح کرد که نشریه النهار لبنان، لوموند فرانسه و وال استریت آمریکا آن را بازتاب دادند. به نوشته روزنامه لوموند، رئیس جمهوری فرانسه دقیقا اعلام کرده است که مسائل لبنان، سوریه و فراتر از آن، قابل حل نیستند مگر در چارچوبی که ایران با توجه به نفوذش در منطقه مورد لحاظ قرر گیرد. با این وجود، در این میان رسانه‌های عربی این بخش اظهارات مکرون را استنباط به لزوم کاهش تاثیر منطقه‌ای ایران، کردند. امری که البته در رسانه‌های داخلی ایران نیز بازتاب گسترده‌ای داشت.
رئیس جمهور فرانسه، همچنین از برگزاری یک نشست در حاشیه کنفرانس بدون حضور مقام‌های ایران و ترکیه خبر داده است که در آن در مورد پروژه‌های انتقال گاز، آب و برق به عراق برای کاهش وابستگی بغداد به تهران گفت‌وگو شده است. این در شرایطی است که دولت‌های غربی تا پیش از این اصرار داشتند که بحران‌های منطقه در قالب مشارکت منطقه‌ای و میانجی‌گری دولت‌های غربی میان ایران و کشور‌های منطقه حل‌وفصل شود، اما حالا به نظر می‌رسد که به جای تشویق برای گفتگو به سمت گام‌های عملی روی آورده‌اند تا نقش ایران را در معادلات منطقه‌ای از گذشته کم‌رنگ‌تر کنند.
بر اساس گزارش‌های رسانه‌های داخلی، پایان اجلاس هفته گذشته کنفرانس بغداد ۲ در اردن، یک غافلگیری تازه برای ایران داشت، چرا که امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه در مسیر بازگشت از این کنفرانس، در مصاحبه‌ای که با روزنامه النهار داشت، از پروژه منطقه‌ای با پشتیبانی فرانسه پرده برداشت که به صورت خلاصه به معنای حذف ایران از معادلات منطقه‌ای است.
صباح زنگنه، نماینده پیشین ایران در سازمان همکاری اسلامی معتقد است که این نوع موضع‌گیری‌ها تا حدی به دلیل ضعف عملکرد دستگاه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مجال ظهور و بروز پیدا کرده است. زنگنه می‌گوید: «توان دیپلماسی کشورمان مقداری ضعیف‌تر از گذشته شده است و از فرصت‌ها نتوانسته‌ایم به خوبی استفاده کنیم تا شبکه‌ای از ارتباط‌های منطقه‌ای و بین‌المللی فراهم کنیم. زندگی امروز زندگی ارتباطات و همکاری جمعی است و از کار انفرادی یا کار محدود کمتر نتیجه گرفته می‌شود. وقتی ما نتوانیم از ظرفیت‌های دیپلماسی اقتصادی، دیپلماسی رسانه‌ای و دیپلماسی اجتماعی بهره بگیریم فرصت برای افرادی مانند آقای مکرون فراهم می‌شود تا از این خلأ بهره بگیرد و به اظهارات نسنجیده بپردازد.» او معتقد است: «کشوری که می‌تواند کاری انجام دهد و توسعه عراق را یک قدم جلو ببرد، چنین اظهاراتی نمی‌کند و البته سیاست‌های اقتصادی و دیپلماسی اقتصادی ما در مورد عراق همچنان نارسا و ناکافی است.»
زنگنه اظهارات مکرون را غیرقابل قبول می‌داند و می‌گوید: «دوران رهبران بزرگ متاسفانه هم در منطقه و هم در اروپا سپری شده است. رهبرانی در جهان حکومت می‌کنند و در مسائل مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی اظهارنظر می‌کنند که از اداره منسجم کشور خودشان هم عاجزند یا با مشکلات فراوانی دست به گریبانند. یکی از همین رهبران امانوئل مکرون است. آقای مکرون تصور می‌کند که در منطقه خاورمیانه دوران حکومت فرانسه بر بخشی از این منطقه تداوم دارد و به بازگشت قدرت سابق خودش در منطقه می‌اندیشد. این تفکرات از سوی یک رهبر کشور با سابقه تمدنی چند قرنی، سخن بسیار غیرقابل انتظار بود.»
امانوئل مکرون، در سخنرانی خود در کنفرانس بغداد ۲، البته مستقیما به نام ایران اشاره نکرده، اما تلویحا تاکید کرد: «اجازه بدهید عراق راه خودش را انتخاب کند، راهی وجود دارد که به شکل هژمونی، امپریالیسم و مدلی که دیگران از بیرون تحمیل می‌کنند، نیست.» این در حالی است که دیگر رهبران عربی حاضر در کنفرانس بغداد ۲ هم بدون نام بردن از ایران و ترکیه، از ضرورت حفظ تمامیت ارضی عراق سخن گفتند. فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان سعودی تاکید کرد که کشورش، هر شکل از تعرض به سرزمین‌های عراق را محکوم می‌کند. این اظهارات احتمالا در واکنش به حملات اخیر ایران و ترکیه علیه مواضع گروه‌های شبه‌نظامی کرد در خاک عراق عنوان شدند.
عبدالفتاح السیسی هم عراق را یک مساله عربی توصیف کرد و گفت: «موفقیت عراق، موفقیت همه کشور‌های عربی است.» او هرگونه مداخله خارجی در عراق را محکوم کرد. این ایده رژیم‌های عربی منطقه، حالا یک همراه اروپایی پیدا کرده است. از سوی دیگر، به گفته رئیس‌جمهور فرانسه، در حاشیه کنفرانس بغداد ۲، یک نشست کوچک‌تر برگزار شده است که نمایندگان ایران و ترکیه در آن حضور نداشتند و در این اجلاس کوچک‌تر بود که نقشه راه برای پروژه‌هایی که وابستگی عراق را به ایران کم‌تر کنند، مورد بحث قرار گرفت.
امانوئل مکرون گفته است که برنامه مشابهی نیز برای لبنان در سر دارد و قصد دارد که به زودی نشستی برای کمک به حل مساله انتخاب رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر جدید در لبنان برگزار کند. هر چند در اظهارنظر‌های مکرون در مورد لبنان، اسمی از ایران برده نمی‌شود، اما مشخص است که او برنامه‌ای برای دعوت از ایران در کنفرانس مورد نظرش برای حل بن‌بست سیاسی لبنان ندارد.
در مورد عراق نیز، رئیس‌جمهور فرانسه گفته است که قرار است از ماه آینده پروژه‌هایی آغاز شود تا جایگزین‌های تازه‌ای برای واردات گاز طبیعی و برق مورد نیاز عراق، تامین شود. از جمله این پروژه‌ها اتصال شبکه برق عراق به شبکه برق اردن و سپس مصر است. رئیس‌جمهور فرانسه تاکید کرده است که فرانسه تامین مالی این پروژه‌ها را بر عهده گرفته است. امانوئل مکرون می‌گوید که حاکمان پیشین عراق برای تقویت استقلال این کشور تلاش کردند، اما به گفته او ایرانی‌ها بین سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ صادقانه متعهد به استقلال عراق نبودند. او گفته است: «پروژه‌های حیاتی در عراق برای تامین آب، برق، گاز طبیعی و توسعه اقتصادی وجود دارد. ما می‌توانیم به این پروژه‌ها کمک کنیم و ضروری است که آن‌ها از وابستگی به ایران خلاص شوند. البته این کار‌ها یک‌روزه انجام نمی‌شود.»
مکرون با توجه به نزدیک بودن حامیان نخست‌وزیر عراق به تهران، گفته است که صرف حضور محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق در این کنفرانس یک پیروزی بود، برگزاری کنفرانس پیروزی بود و آغاز به کار پروژه‌ها پیروزی است. در همین حال، صباح زنگنه در واکنش به این اظهارنظر مکرون که او شخصا عامل شکل‌گیری این کنفرانس بود، می‌گوید: «رئیس‌جمهور فرانسه به شکلی سخن می‌گوید که گویی عراق منتظر بود مکرون از کشور‌های منطقه تقاضا کند که به عراق جا بدهند، عراق بزرگ‌تر از این حرف‌هاست و نیاز به چنین اظهارات توهین‌آمیزی ندارد. اینکه اگر فرانسه دعوت نمی‌کرد، کشور‌های دیگر حضور پیدا نمی‌کردند، حرف بی‌جایی است. این کشور‌های دیگر منطقه هستند که به استفاده از ظرفیت‌های فوق‌العاده عراق نیازمند هستند.»
افزایش توجه رئیس جمهور فرانسه نسبت به کشورهای عربی در حالی صورت می‌گیرد که او در سال ۲۰۲۲ دست کم به شش کشور عربی سفر کرده است. ماکرون در پاریس نیز با تعدادی از رهبران عربی دیدار کرد. مکرون همچنین با رهبران عربی در نشست‌های بین‌المللی مختلف دیدارهایی داشت که نشان دهنده توجه او به منطقه عربی است که میزبان چندمین مناسبت جهانی از جمله نشست آب و هوا و جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲ بود. جنگ روسیه در اوکراین نیز حیاتی بودن نقش کشورهای عربی در تضمین امنیت انرژی اروپا را نشان داد.
به گزارش ایرنا، عامل داخلی نیز تأثیر زیادی در توجه رئیس جمهور فرانسه به منطقه عربی داشت. مکرون بعد از اینکه برای بار دوم به عنوان رئیس جمهوری فرانسه انتخاب شد از زیر بار فشار راست‌های افراطی که مخالف اعراب و مسلمانان هستند بسیار آزاد شده است. بیشتر سفرهای وی به کشورهای عربی و دیدارهایش با رهبران عرب بعد از دوره دوم ریاست جمهوری‌اش بوده است. در سال ۲۰۲۲ مکرون با بیشتر رهبران عربی دیدار کرد. او تنها با رهبران سوریه، لیبی، سودان، کویت، عمان، مراکش و لبنان دیدار نکرد. وی تلاش می‌کند تا در بیشتر پرونده‌ها و بحران‌های عربی حتی در کشورهایی که با رهبران آنها دیدار نکرده است مثل لیبی، سوریه و سودان حاضر باشد.
به گزارش ایرنا، مکرون می‌خواهد روابط خود را با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و الجزایر در پرونده انرژی و به ویژه گاز برای جبران گاز روسیه تقویت کند. همچنین قرار است رئیس جمهور فرانسه سال آتی به مراکش سفر کند. این سفر می‌تواند به بحران میان دو کشور پایان دهد. فرانسه می‌خواهد با افزایش حضور خود در منطقه عربی ثابت کند که همچنان یک قدرت بزرگ است هر چند که نقش این کشور در آفریقا کاهش یافته است و می‌تواند در بحران‌های داغ خاورمیانه و شمال آفریقا نقش کارآمدی داشته باشد. مکرون همچنین می‌خواهد راه را بر افزایش نفوذ روسیه و چین در منطقه نزدیک به کشورش ببندد. مکرون همچنین اعلام کرده که طی هفته‌های آتی طرح‌هایی را برای حل بحران سیاسی لبنان ارائه خواهد کرد.