منحصر به فردترین غار تاریخ در داراب

داراب یکی از شهرهای بسیار زیبای فارس است که زیبایی‌های فراوانی را در خود جای داده است. یکی از زیبایی‌های بی‌نظیر این شهر آتشکده آذرخش می‌باشد که در دل این شهر واقع شده است. آتشکده آذرخش داراب از جمله جاهای دیدنی استان فارس به شمار می‌آید که به ثبت ملی رسیده است و در آستانه ثبت جهانی نیز قرار دارد. در نزدیکی این آتشکده آسیاب سنگی مشاهده می‌شود که قدمت بسیار زیادی دارد. این آتشکده‌ خاموش با نام‌های مسجد سنگ و مسجد سنگی نیز شناخته می‌شود و در دل کوه پهنا حجاری شده است. آتشکده آذرخش یکی از آثار منحصر به فرد تاریخی است که در دامنه شرقی کوه پهنا واقع گردیده است. این بنای شگفت‌انگیز که در دل کوه پهنا حجاری شده، به صورت صلیب است. مساحت آن در حدود چهارصد و بیست متر مربع است که تمام دیوارها و محوطه جزرهای آن از کوه تراشیده شده و یک‌پارچه است. اطراف آن راهروهایی است که به یکدیگر متصل هستند. علاوه بر جزرهای متعدد و راهروهای پیچ در پیچ در وسط آتشکده حوضی وجود دارد که اندازه آن با روشنایی در سقف یکسان است. در بیرون ساختمان اطاق کوچکی در دل کوه ساخته اند که احتمالاً محل اقامت نگهبان بوده است. این بنا که هم اکنون به مسجد سنگی مشهور است در ابتدا معبد مهر آریایی بوده و سپس در عصر ساسانی تبدیل به آتشکده شده که آذرخش نام داشته و دوره اتابکان نیز به مسجد تبدیل شده است. از این مکان بعنوان قصر دختر و کاروان‌سرا نیز نام برده شده است. برای بازدید از آتشکده آذرخش، باید به‌سمت شهر داراب بروید که در فاصله ۲۷۵کیلومتری شرق شیراز قرار دارد. سپس برخی از پژوهشگران بر این عقیده‌اند که آتشکده آذرخش در ابتدا معبد مهرپرستان آریایی بوده و در عصر ساسانی به آتشکده تبدیل شده است. این آتشکده حیرت‌انگیز در دوره اتابکان به مسجد تغییر کاربری داد. از لحاظ پیشینه تاریخی، بنای آتشکده را به دختر داراب کیانی به نام پوران‌دخت نسبت می‌دهند. آتشکده آذرخش را در حدود سده سوم قبل از میلاد، در دوره ساسانی ساختند. هم‌زمان با حاکمیت ایلخانان در زمان هلاکو و به دستور ابوبکر سعد بن زنگی، حاکم فارس، در قسمت چپ این بنا محرابی ساخته شد و از آن زمان مسجد سنگی داراب نام گرفت. این آتشکده تنها بنای مذهبی تاریخ ایران محسوب می‌شود که در سه دوره مهرپرستی، زرتشتی و اسلامی کاربری مذهبی داشته است. به‌نظر بسیاری از متخصصان، نمونه‌ای در جهان مشابه این آتشکده رازآلود مشاهده نشده که در نوع خود بی‌نظیر و ستودنی است. متاسفانه به‌دلیل این خاک‌برداری، آتشکده دچار صدمه‌های جبران‌ناپذیری شده است. در نزدیکی آتشکده آذرخش، آسیابی در دل کوه ساخته شده که از نظر معماری در نوع خود یگانه‌است. این آسیاب دارای دو تنوره‌ بزرگ سنگی در بالای کوه‌ است، که از طریق آن آب وارد آسیاب می‌ شده است‌. آتشکده آذرخش سازه‌ای شگفت‌انگیز است. این بنا مساحتی حدود ۴۲۰متر مربع دارد و به‌طور کامل از کوه تراشیده شده است. بخشی از سقف آتشکده باز است و در زیر آن حوضی کم‌عمق قرار دارد. معماری کلی بنا صلیبی‌شکل است. رواقی با جرز، ستون و دهانه‌های طاق‌دار این آتشکده را احاطه می‌کند. پوشش چهار بازوی محوطه به‌صورت طاق گهواره‌ای ساخته شده و پوشش میانی به‌صورت مربع بریده شده است. طولانی‌ترین قسمت بنا طول شرقی‌ـ‌غربی آن است که از در ورودی شروع می‌شود. ورودی‌های آن در سمت جنوب شرقی قرار دارند و فاصله آن از ابتدای درگاه ورودی تا انتهای شمال غربی ۲۰متر است. به‌نظر می‌رسد که ساخت این بنا با کندن کوه از بالای نورگیر شروع شده، به‌صورت چاه با پلان مربع‌شکل به پایین رفته است و دیواره‌های چاه و ایوان‌های مسجد از چهار طرف کنده شدند. در قسمت ورودی بنا یک هشتی وجود دارد. در کنار مسجد، اتاقی با سقفی طاقی‌شکل قرار دارد که هشت متر طول، سه متر عرض و حدود دو متر ارتفاع دارد و به نظر می‌رسد جایگان نگهبان بوده است.وجود محراب مقرنس‌کاری‌شده با خطوط کوفی، به‌ویژه قطع شدن راهروها در دو طرف محراب و قرار گرفتن آن در سمت قبله و کتیبه‌های کوفی، از دلایل اسلامی بودن بنا محسوب می‌شوند.