تجربه‌ای گران در جهت حفظ محیط زیست

آرش نیکخو*- روز دوشنبه ظهر آتش از جنگلهای منطقه «نارک» گچساران آغاز شد. نارک در پائین دست کوه «خامی» و دارای پست و بلندی‌های فراوانی است. 
بین کوه با صلابت و شکوهمند خامی، دره‌ای عمیق به طول پانزده کیلومتر وجود دارد که یک گردنه بلند آن را از «گناوه لری» جدا می‌کند. خامی شبیه اکثر کوه‌های زاگرس از شرق به غرب کشیده شده و در میانه بسیار سخت گذر است؛ دقیقا همان جایی که «دره نارک» است. دیوارهای عمودی هفت و هشتی، صعود به خامی از این ناحیه را تقریبا برای غیرحرفه‌ای‌ها ناممکن کرده است. کوه خامی۳۰ هزار هکتار وسعت دارد که ۲۶ هزار هکتار آن  توسط محیط زیست حفاظت می‌شود و یکی از مناطق چهارگانه حفاظت شده استان کهگیلویه و بویراحمد در کنار خائیز، دنا و دیل است. این منطقه حفاظت شده سال‌ها میزبان گونه‌های ارزشمند حیات وحش از جمله کل و بز، پلنگ، کفتار، تشی، انواع روباه، گراز و انواع افعی‌های ارزشمند از جمله گرزه‌مار و انواع پرندگان شکاری از جمله عقاب، شاهین، دلیجه، کرکش و غیرشکاری همچون کبک‌های زیبا، تیهو بوده است. 
خامی همچنین دارای انواع گونه‌های درختی از جمله بلوط ایرانی، گلابی وحشی، بنه، بادام، کیکم، ارزن و چند گونه گیاهی ارزشمند است. 
در چهار سال گذشته کوه خامی دچار آتش‌سوزی شدید با وسعت بالا شد و اتفاقا آتش‌سوزی هر سال دقیقا از همین منطقه نارک آغاز می‌شد. در بدترین اتفاق خامی پارسال ۴۰۰۰ هکتار از کوه و منطقه نارک دچار آتش‌سوزی شد که عملیات اطفاء ۱۳ روز به طول انجامید. طبق گفته مدیرکل مدیریت بحران استان، امسال در دو روز اول آتش‌سوزی ۱۵۰ هکتار طعمه آتش شد و آمار نهایی هنوز اعلام نشد ولی با توجه به وسعت و اینکه ۴ روز این آتش‌سوزی ادامه یافت، بالای ۵۰۰ هکتار از این منطقه دچار آتش‌سوزی شد. همچنین سه تن از داوطلبان محیط زیست و نیروهای منابع طبیعی در این آتش‌سوزی دچار حادثه شدند. در اطفاء آتش کوه خامی اساسا دو مشکل اساسی وجود دارد. یکی پشتیبانی و لجستیک حین عملیات و دیگری قبل از وقوع آتش‌سوزی. در حین عملیات هماهنگی برای اخذ بالگرد جهت هلی‌بورن نیرو روند فرسایشی و بروکراسی طولانی مدتی دارد و زمان طلایی برای خاموش کردن آتش از دست می‌رود و همچنین بعد از تهیه بالگرد، متاسفانه نیروها در مناطقی بسیار دورتر از منطقه آتش پیاده می‌شوند و باعث می‌شود که نیروها چندین ساعت کوهنوردی کنند و انرژی اولیه تحلیل رود. متاسفانه امسال مدیریت بحران نتوانست این مشکل را رفع و باعث آسیب به داوطلبان و در نتیجه طولانی شدن زمان آتش‌سوزی شود. 
برای بخش قبل از وقوع آتش سوزی، این ناحیه تحت حفاظت هر سال دچار آتش سوزی می‌شود و دقیقا چهار سال پشت سرهم سازمان‌های متولی از جمله مدیریت بحران از یک سوراخ گزیده و غافل‌گیر می‌شوند و آنهم شروع آتش از منطقه نارک است. 
تجربه سال‌های گذشته می‌تواند برای جلوگیری از بروز چنین اتفاقی به کمک سازمان‌هایی مانند محیط زیست، منابع طبیعی و مدیریت بحران بیاید ولی همچنان هیچ برنامه‌ریزی مدون، همه‌شمول و هماهنگی برای جلوگیری از بروز آتش‌سوزی از سوی این سازمان‌ها در گچساران و استان صورت نمی‌گیرد.
 اگر آتش در منطقه خامی  شعله‌ور شود و از دره نارک عبور کند، قطعا خسارات بسیار بالایی به طبیعت خامی  وارد و هزینه‌های مالی گزافی به ادارات تحمیل می‌کند کما اینکه در سالیان گذشته همین‌گونه شد. همچنین عبور آتش از این دره به این معناست که اطفای آتش بسیار سخت و نیاز به صرف هزینه فراوان برای ارسال نیرو به بالای کوه، هزینه‌های پشتیبانی و تامین امنیت و نیروهای لجستیک است، در صورتی که می‌توان تنها بخشی از این هزینه را صرف پیشگیری از وقوع آتش‌سوزی کرد. 
طبق تعرفه پارسال هر سورتی پرواز بالگرد برای هلی بورن نیرو ۱۰۰ میلیون هزینه در بر داشت. در هر روز حداقل ۱۰ سورتی پرواز انجام می‌گرفت که دست‌کم یک میلیارد تومان تنها هزینه‌های پرواز بالگرد برای یک روز است. هزینه تامین خوراک، تامین امنیت داوطلبان، اتفاقات و سایر هزینه‌ها را نیز اضافه کنید. 
خوشبختانه امسال به دلایل مختلف اعم از حضور فعال‌تر کنشگران و تشکل‌ها، تجهیز و ساماندهی نیروهای داوطلب، آموزش و آگاهی جوامع محلی از طریق فضای مجازی، تعیین نیروهای محلی مردمی معین برای اطلاع‌رسانی و حضور به موقع و همچنین کاهش بارندگی‌ها در بهار و کاهش طول تاج علف‌زارها، تعداد آتش‌سوزی‌ها در استان کهگیلویه و بویراحمد بسیار کمتر از سال‌های گذشته بوده این در حالی است که نه امکانات خاصی از طرف دولت و نمایندگان اضافه شده است و نه نمایندگان رایزنی خاصی برای حفاظت از جنگل‌های بلوط داشتند.در سال‌های ۹۷، ۹۸ و ۹۹ که بیشترین تعداد آتش‌سوزی‌ها را داشتیم، مدیریت، واکنش و هماهنگی نیروها برای تقسیم کار، تهیه بالگرد و پشتیبانی با توجه به تعداد و وسعت آتش‌سوزی‌ها به‌خوبی انجام می‌گرفت. البته کاستی‌هایی نیز وجود داشت که متاسفانه زیرساخت‌های لازم برای مدیریت یکپارچه وجود نداشت. این سال‌ها هم دستگاه‌های دولتی و هم تشکل‌ها و داوطلبان را با تجربه‌تر و کار آزموده‌تر نیز کرده است. 
سال ۹۹ البرز زارعی کوهنورد و از اعضای انجمن محیط زیستی سبزگامان زاگرس در آتش‌سوزی همین کوه دچار سوختگی و ۲۰ روز بعد متاسفانه جان خود را از دست داد.
*فعال محیط‌زیست