یوزپلنگانی که هرگز ندویدند

همدلی|  توله یوزپلنگان ایران که در هفته‌های گذشته در توصیف کاربران فضای مجازی به نماد امید ایرانیان تبدیل‌شده بودند، یکی پس از دیگری می‌میرند، اولین فرزند یوزپلنگ ماده مرکز تکثیر یوز که «ایران» نام دارد، تنها فقط چهار روز زنده ماند و در 14اردیبهشت تلف شد. تلف شدن توله یوز که امیدها را برای نجات این ‌گونه جانوری در خطر انقراض زنده کرده بود، انتقادات زیادی را به دنبال داشت. در جواب انتقادها، سازمان محیط‌زیست اعلام کرد که این توله از زمان تولد ضعیف بوده و در چهار روز افزایش وزنی نداشته است. نهایتاً بعد از کالبدشکافی، علت تلف شدن، ناهنجاری مادرزادی ریه سمت چپ و چسبندگی ریه تعیین شد. بعد از مرگ توله یوز، گمانه‌زنی‌ها و اماواگرها در مورد دو توله باقی مانده و مادرشان زیاد شد. برخی از احتمال توان از دست رفتن تولیدمثل مادر سخن می‌گفتند و برخی از احتمال تلف شدن، توله‌هایی که حتی تیم دامپزشکی در ابتدا جنسیت آن‌ها را اشتباه تشخیص داده بود. گفتنی است در ابتدا دامپزشک اعلام کرده بود که سه‌قلو به دنیا آمده ماده هستند، اما چند روز بعد خبر رسید هر سه توله به دنیا آمده نر بوده‌اند، نه ماده!

 مرگ توله یوز دوم

بحث در مورد فاجعه تلف شدن توله یوز اولی هنوز ادامه داشت، مرگ یوز دومی فاجعه را تکمیل کرد. صبح روز 28اردیبهشت معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست از تلف شدن دومین توله یوز آسیایی به دنیا آمده در مرکز تکثیر یوز آسیایی خبر داد.  حسن اکبری، معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت: دومین توله یوز آسیایی به دنیا آمده در مرکز تکثیر یوز آسیایی تلف شد و علت تلف شدن این توله در دست بررسی است و نتیجه پس از کالبدگشایی اعلام خواهد شد.
به گفته اکبری گفت: صبح روز 28اردیبهشت، دامپزشک تیمارگر توله یوزها متوجه تغییر در عادت دفع آن‌ها می‌شود که به‌فوریت موضوع توسط اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان، به دامپزشکان گروه بیماری‌های دفتر حیات‌وحش منعکس و با هماهنگی دامپزشک متخصص داخلی دام کوچک از دانشکده دامپزشکی سمنان به محل نگهداری یوزها منتقل‌شده و پس از معاینه نسبت به درمان آن اقدام می‌کند.
وی عنوان داشت: پس از بررسی‌های انجام پذیرفته، با نظر دامپزشک متخصص، تصمیم بر این شد که توله‌ها، برای بررسی بیشتر و نظارت دامپزشکی به یک بیمارستان تخصصی دامپزشکی در تهران منتقل شوند که متأسفانه یکی از توله‌ها در مسیر انتقال به تهران تلف شد. به گفته وی توله دوم به بیمارستان تخصصی دامپزشکی منتقل و تحت نظارت‌های دامپزشکی قرار دارد.

 محیط‌زیست سیاسی شده است

با مرگ توله یوز دوم، پروژه‌ای که می‌رفت امیدها را برای نسل یوزپلنگ‌ها پررنگ کند، در طول دو هفته به یک کابوس تبدیل شد. در حال حاضر، این پروژه یک توله نر مریض و مادری که احتمال قدرت تولیدمثلش را ازدست‌داده، روی دست کشور گذاشته است. بسیاری این تجربه تلخ را ناشی از مشکلات ساختاری محیط‌زیست و همچنین ضعف دانش حیات‌وحش افراد درگیر با پروژه می‌دانند. برخی دیگر با اشاره به تغییر تیم تکثیر یوزپلنگ، می‌گویند محیط‌زیست و حیات‌وحش نیز مانند بسیاری از حوزه‌های دیگر، در کشور ما سیاسی شده و انتساب‌ها و مسئولیت‌ها بر اساس دانش و لیاقت افراد نیست، بلکه مسائل دیگر تأثیرگذار هستند و گرنه تیمی متشکل از مدیر، کارشناس و دامپزشک که از ابتدای کار در سال 97 تشکیل شد، در امسال کنار گذاشته نمی‌شدند، آن‌هم درست زمانی که مهم‌ترین بخش کار بود.
در شرایطی که از سه توله یوز متولدشده در طرح تکثیر در اسارت توران تنها یک توله زنده مانده انتقادات زیادی به نحوه مدیریت این موضوع و حتی کلیت طرح تکثیر در اسارت یوز وارد می‌شود. مدیرعامل سابق انجمن یوز ایران با اشاره به اشتباهات رخ‌داده در جریان تولد و نگهداری توله‌ها گفته: علی‌رغم وجود این نواقص، تکثیر در اسارت ممکن است آخرین تیر ترکش ما برای احیای یوز باشد.آن‌گونه که مرتضی اسلامی گفته بر اساس تصاویر منتشرشده در فضای مجازی، نقص‌های زیادی در جریان تولد توله‌ها و پس‌ازآن مشاهده شد چراکه اصول بهداشتی به‌طور مناسب رعایت نشد و محیط نگهداری توله‌ها و نحوه شیردهی به آن‌ها نیز حرفه‌ای نبود. این موضوع از دو بعد قابل‌بررسی است؛ مورد اول درباره نفس طرح است. اینکه آیا تکثیر در اسارت درست بوده یا نه؟ مورد دوم نیز تمهیداتی است که برای این مسئله اندیشیده شده است.

 حال شیر آفریقایی باغ ارم خوب نیست

علاوه بر تراژدی مرگ دو توله یوز، خبرهای خوبی نیز از باغ ارم محل نگهداری شیر آفریقایی نمی‌رسد. مدیر باغ‌وحش ارم در گفت‌وگو با رسانه‌ها گفته حال این شیر خوب نیست، شیر آفریقایی دچار ضایعه در ناحیه کمر شده و روند درمانی آن به متخصصان سپرده‌شده است و منتظر نتیجه آزمایش و سی‌تی‌اسکن هستند.
لازم به یادآوری است اوایل سال جاری یک قلاده شیر نر حدوداً سه‌ساله در یک باغ‌وحش شخصی در اطراف شهر گرگان توسط مأموران اداره کل محیط‌زیست استان گلستان یافت شد. با توجه به فقدان تغذیه مناسب و نگهداری در شرایط نامطلوب، وضعیت جسمی خوبی نداشت بنابراین اول اردیبهشت‌ماه به باغ‌وحش ارم منتقل شد. پرویز قندالی، مدیر باغ‌وحش ارم در این زمینه به ایسنا گفت: این شیر متعلق به محیط‌زیست است و باغ‌وحش ارم صرفاً درمان آن را تقبل کرده است، وی گفته شیرآفریقایی دچار ضایعه در ناحیه کمر است و فعلاً شرایط مناسبی ندارد. آزمایش و سی‌تی‌اسکن برای تشخیص دقیق وضعیت انجام‌شده است و منتظر نتیجه از دانشکده دامپزشکی هستیم.قندالی در پایان تصریح کرد: بعد از آماده شدن نتیجه آزمایش با توجه به صلاحدید متخصصان و پزشکان روند درمان آن پیگیری خواهد شد و چه‌بسا با جراحی به بهبودی و سلامت برسد، ولی فعلاً هیچ اظهارنظری درباره شرایط جسمی آن نمی‌توان کرد. این خبرهای ناگوار در مورد حیات‌وحش و گونه‌های در معرض انقراض در حالی از کشور مخابره می‌شود که امروز (۲۱می‌ مصادف با ۳۱اردیبهشت) روز جهانی گونه‌های در معرض انقراض است؛ اما در آستانه این روز خبرهای خوبی از حیات‌وحش کشور به گوش نمی‌رسد.لازم به یادآوری است ایران یکی از آخرین کشورهای جهان است که یوزپلنگ‌های آسیایی در آن زندگی می‌کنند. بر اساس آخرین داده‌های علمی که در سال ۲۰۱۷ منتشرشده است، ایران کمتر از ۴۰یوزپلنگ دارد که در هفت استان و ۱۰زیستگاه زندگی می‌کنند. گفته می‌شود وسعت زیستگاه جنوبی یوز در کشورمان بیش از سه میلیون هکتار است، اما یوزهای شناسایی‌شده از انگشتان یکدست هم بیشتر نمی‌شوند.