بیداد تنهایی

همدلی|  خبرکوتاه بود و به همان اندازه هشداردهنده؛ یک دانشجوی دوره پسادکترای فیزیک در خوابگاه فجر دانشگاه فردوسی مشهد خود‌کشی کرد. خبرگزاری ایلنا به نقل از یک منبع آگاه نوشته این دانشجو در ماه‌های اخیر چندین مرتبه اقدام به خودکشی کرده بود که همه آنها تا پیش از این ناموفق بوده‌اند. با این حال عادل سپهر مدیر دفتر روابط عمومی دانشگاه فردوسی مشهد گفته: این دانشجو در مدت دانشجویی و پژوهشگری هیچ سابقه‌ای از خودکشی نداشته است. چندی پیش همکاران مرکز مشاوره دانشگاه زمانی که علائم خودکشی را از ایشان مشاهده می‌کنند، او را نزد روان‌پزشک می‌فرستند و با مجوز روان‌پزشک ایشان را به خوابگاه بر می‌گردانند و اعلام می‌کنند که هیچ مشکلی وجود ندارد.
مدیر دفتر روابط عمومی دانشگاه فردوسی مشهد، با توجه به این‌که روز قبل این دانشجو دوبار اقدام به خودکشی کرده بود، تصریح کرد: ابتدا ایشان روز گذشته تعدادی قرص مصرف می‌کند و پس از بد شدن حالش او را به بیمارستان ابن سینا به بخش روان‌پزشکی منتقل می‌کنند. بیش از یک ساعت با روان‌پزشک صحبت می‌کند و همه مسائل تخصصی بررسی می‌شود و سپس مجوز می‌دهند که مشکلی وجود ندارد، اما او ساعتی پس از برگشت از بیمارستان، خود را در اتاق حلق‌آویز می‌کند. او گفته: قطعا اگر کوتاهی در مرکز مشاوره دانشگاه رخ داده باشد، برخورد می‌شود و باید پاسخگو باشند و دانشگاه تمام حقایق را انتقال خواهد داد. خانواده ایشان هم از این موضوع اطلاع نداشته‌اند و حتی علل خودکشی را هم نمی‌دانند.

 افزایش نگران کننده قربانیان خودکشی

بر اساس آمار اعلام شده سال 98 روزانه 14 نفر و تا آبان سال 99 روزانه 15 نفر اقدام به خودکشی کرده‌اند. اما خبر خودکشی افراد تحصیل‌کرده چند وقتی است که رسانه‌ها را در بهت فرو‌ می‌برد. پیش از خودکشی این دانشجوی پسادکتری، خبرهایی حاکی از خودکشی چند رزیدنت (دستیار دوره تخصص) در رشته‌های علوم پزشکی منتشر شده بود. یکی از رسانه‌ها بهمن سال گذشته به نقل از یک منبع آگاه در پزشكي قانوني كشور، خبر داد كه آمار قربانيان خودكشي از ابتداي فروردين تا پايان آبان سال گذشته نسبت به مدت مشابه سال 98، 4.2 درصد افزايش داشته است. سال 1398، تعداد كل قربانيان خودكشي در كشور، پنج هزار و 143 نفر و در هشت ماه سال 99، سه هزار و 589 نفر بوده است. 

  جمعیت رو به افزایش تنهایان 

این در حالی است که مدت‌هاست افرادی با آمارهای متعدد که البته گاهی با هم تناقض هم دارد، نسبت به افزایش افسردگی در جامعه ایران هشدار‌ می‌دهند و نیز از اپیدمی احساس تنهایی یا ازدحام تنهایان سخن‌ می‌گویند. در این میان ارائه خدمات مشاوره و روان‌شناسی که‌ می‌تواند این آمارها را تغییر دهد در بیمه‌های درمانی کشور تعریف نشده است. این سوال بسیار مهم است که «چرا بیمه‌ها زیر بار درمان اختلال‌های روان‌شناختی مثل افسردگی نمی‌روند؟» این در حالی است که ژاپن برای مقابله با مهار نرخ خودکشی، وزارت «تنهایی» را تاسیس کرده است. پیش از ژاپن نیز انگلیس وزارتخانه «تنهایی» را تاسیس کرده بود. حتی گفته‌ می‌شود این الگو ممکن است در برخی دیگر از کشورهای اروپایی نیز پیاده شود. حال سوال اساسی‌تر پیش می‌آید که چرا روز به روز به شمار تنهایان و سرانجام جمعیت افسرده افزوده می‌شود؟

 رفاه، خودکشی نمی‌آورد

برخی رسانه‌ها در ایران رویدادهایی مانند تاسیس وزارتخانه تنهایی را ناشی از فرآیندهای مدرنیته مثل صنعتی شدن، شهرنشینی، فردگرایی، الگوهای کار‌،  ازدواج و ... عنوان‌ می‌کنند. همچنان که مدعی نرخ بالای خودکشی در کشورهای حوزه اسکاندیناوی هستند که بر اساس شاخص‌های رفاهی در رتبه‌های برتر قرار دارند. حال آنکه آمار و پژوهش‌ها نگاه دیگری به ماجرا دارند. آخرین نظرسنجی مرکز تحقیقات بازار و افکار عمومی ایپسوس با جامعه آماری افراد 18 تا 74 سال در 28 کشور جهان (برزیل، ترکیه، آفریقای جنوبی، چین، اسپانیا، ایالات متحده آمریکا، هلند، ایتالیا، کانادا، عربستان، فرانسه، بلژیک، سنگاپور، فرانسه، روسیه، سوئد، انگلستان و ...) و اندازه نمونه 23 هزار نفر در زمستان گذشته نشان‌ می‌دهد، 33درصد افراد احساس تنهایی می‌کنند. 50 درصد از شهروندان کشور برزیل احساس تنهایی می‌کنند و این کشور از بین ۲۸ کشور مورد بررسی در رتبه نخست قرار دارد. شهروندان ترکیه با 46درصد، هند با 43درصد، عربستان با 43درصد و ... ژاپن با 16درصد و هلند با 15درصد در رتبه‌های بعدی جای دارند. 
لارنس اسونس، فیلسوف نروژی و استاد دپارتمان فلسفه در دانشگاه برگن نیز در کتاب فلسفه تنهایی، از 32سال پژوهش مداوم بر روی جمعیت شش تا هشت هزار نفری در منطقه اسکاندیناوی سخن به میان می‌آورد. نتیجه قابل تامین در این پژوهش‌ها آن است که فراوانی افرادی که از احساس تنهایی آسیب جدی دیده‌اند به مرور کاهش پیدا‌ می‌کند. اسونس‌ می‌گوید: اعلام ارقامی مثل یک نفر از هرچهار نروژی از احساس تنهایی در رنج است مثل این است که آدم‌هایی که از میگرن مزمن در رنج هستند را با کسانی که گاهی سردرد می‌گیرند یکسان بپنداریم.

 جامعه دچار آنومی اجتماعی است

به این ترتیب بیشتر از آنکه پای مدرنیته به میان باشد شرایط اجتماعی حاکم در احساس تنهایی نقش تعیین کننده‌‌ای دارند؛ این شرایط‌ می‌تواند اوضاع اقتصادی، فرهنگی و ... حتی انزوا در اثر شیوع ویروس کرونا باشد.
 امان‌الله قرایی مقدم جامعه‌شناس معتقد است: افسردگی نتیجه‌ وضعیت یک جامعه است. یأس و ناامیدی موجب خودکشی می‌شود. اکنون جامعه دچار آنومی اجتماعی است، ارزش‌ها و هنجارها فروریخته است.
قرایی مقدم با پرداختن به این موضوع که در حال حاضر وضعیت بسیاری از خانواده‌های ایرانی‌ از لحاظ تامین مایحتاج زندگی بد است،‌ می‌گوید: در سال‌های اخیر بخصوص پس از شیوع کرونا مردم فشار اقتصادی بالایی را تحمل می‌کنند. هم اکنون با بالا رفتن خط فقر، سن‌ ازدواج و نبود شادی مواجه هستیم، همه‌ اینها باعث می‌شود تا جامعه به سمت افسردگی پیش برود. در چنین جامعه‌ای حتی کسانی که از نظر تأمین معیشت کمبودی ندارند، هم تحت تاثیر فضای جامعه قرار‌ می‌گیرند‌، این موضوع تنها شامل شهروندان یک استان و یا شهر هم نیست در بسیاری از شهرها مردم با انواع گرفتارها دست وپنجه نرم می‌کنند.
 او ادامه‌ می‌دهد: یأس و ناامیدی موجب خودکشی می‌شود. اکنون جامعه دچار آنومی اجتماعی است، ارزش‌ها و هنجارها فروریخته است. افراد در تنهایی و بی‌کسی به سر می‌برند. افراد منزوی و تنها شده‌اند. درون خانه نشسته‌اند و با کسی ارتباط ندارند. این تنهایی و ایزوله شدن روح آنها را آزرده کرده است.