زنان دولت و مجلس به دنبال مطالبات زنان نیستند

همدلی|  زنان پای ثابت جدل نامزدها در مناظرههای انتخاباتی بودند، تا جایی که هم شبکههای اجتماعی و هم حسن روحانی رئیس دولت کنونی به آن واکنش نشان داد. یکی از کاندیداها وعده انتخاب سه و یکی دیگر از کاندیداها وعده انتخاب پنج وزیر زن دادند. از ابتدای انقلاب تاکنون فقط مرضیه وحید دستجردی بود که توانست به عنوان وزیر بهداشت به کار گمارده شود.  اما آیا اختصاص سهمیه وزارت به زنان به معنای نمایندگی از آنهاست؟ آیا زنانی که تاکنون در دولتهای مختلف مسئولیت‌هایی در سطح مشاور، معاون، فرماندار یا حتی وزیر داشته‌اند توانسته‌اند نیمی از کشور را نمایندگی کنند؟ در این باره همدلی با سیمین کاظمی جامعه‌شناس و استاد دانشگاه به گفت‌وگو نشسته است. کاظمی معتقد است حضور زنانی که به برابری جنسیتی باور نداشته باشند، تفاوتی به حال زنان نمی‌کند و ‌‌ای بسا که وضع زنان را بدتر کنند. متن کامل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید. 

 پیش‌بینی شما از وضعیت زنان در جامعه با توجه به روی کار آمدن یک دولت ‌اصول‌گرا چیست؟ 

رویکرد جناح ‌اصول‌گرا به وضعیت زنان مبتنی بر تفکر سنتی است که در حیات زنان، اولویت را به نقش زنان در خانواده‌ می‌دهد و زن به صورت یک وجود مستقل دیده‌ نمی‌شود. مجلس با اکثریت ‌اصول‌گرایان در یکی دوسال گذشته طرحهایی را تصویب کرده که برخاسته از همین دیدگاه است، مثل طرح جوانی جمعیت و تعالی خانواده یا طرح پرداخت نقدی مهریه یا معطل کردن لایحه تأمین امنیت زنان. با چنین سابقه‌‌ای به نظر‌ نمی‌رسد که رئیس دولت آینده که از همین پایگاه فکری است، رویکرد متفاوتی به مسئله زن داشته باشد.
واقعیت این است که اگر چه برخی از دولت با وعدههایی به زنان و حتی با اتکاء به رأی زنان روی کار آمده‌اند، اما تغییر محسوسی در وضعیت زنان ایجاد نشده است. مشارکت اقتصادی که یک عامل تعیین کننده در شاخص شکاف جنسیتی است، در طی چهاردهه گذشته هیچ‌گاه از 18درصد بیشتر نشده، بیکاری زنان تحصیل‌کرده در حال افزایش است. حتی اگر زنان کوشش کرده‌اند با استفاده از روزنههای موجود ترقی کنند، به انحای مختلف جلوی آن گرفته شده است. مثلاً در دانشگاه‌ها وقتی زنان با شایستگی و تلاش خودشان اکثریت صندلیهای دانشگاه‌ها را از آن خود کردند، با سهمیه‌بندی جنسیتی با آن مقابله شد. در واقع آنچه تعیین کننده است همان رویکرد زن در خانواده است که فارغ از این‌که چه دولتی با چه گرایشی روی کار است، اعمال‌ می‌شود.

 در روند مناظره‌های انتخابات شاهد آن بودیم که نامزدها هرکدام بر حضور زنان و انتخاب وزیر زن در کابینه تاکید‌ می‌کردند. با آنکه به نظر‌ می‌رسید صرف دادن شعارهایی مثل انتخاب سه، پنج یا ... زن در کابینه برای جذب آرای زنان جامعه داده شد، آیا اساسا انتخاب وزیر زن در دولت ایران شدنی است؟ منظور این است که پتانسیل و سازوکارها وجود دارد؟

در حال حاضر از نظر تعداد زنان تحصیل‌کرده و متخصص که بتوانند پُست‌های عالی و مدیریتی را احراز کنند مشکلی وجود ندارد. مانعی که وجود دارد، این است که بر اساس آموزههای مذهبی، ولایت و زعامت زن بر مرد حرمت یا دست‌کم کراهت دارد. با اتکا به این آموزهها احراز مناصب رهبری، ریاست جمهوری و وزارت برای زنان غیرممکن شده است. حال ممکن است قرائتهای منعطف‌تری از توصیههای مذهبی هم وجود داشته باشند که وزیر شدن یا ریاست جمهوری زنان بلااشکال باشد ولی طبق آنچه تاکنون دیده‌ایم، غیر از یک مورد با ورود زنان به کابینه مخالفت شده است.

 فکر‌ می‌کنید آقای رئیسی به عنوان رئیس دولت آینده در کابینه خود وزیر زن قرار خواهد داد؟

در مناظرههای انتخاباتی در این خصوص وعده‌‌ای مبنی بر گماردن زنان به منصب وزارت داده نشد و بر اساس توضیحات قبلی که دادم به نظر‌ نمی‌رسد برنامه‌‌ای برای تعیین وزیر زن در دولت بعدی وجود داشته باشد.

 آیا صرف حضور زنان در دولت به معنای شنیدن صدای زنان به عنوان نیمی از جامعه ایران است، یا آنکه دولت آینده باید روش دیگری اتخاذ کند؟

این که زنان به وزارت و پستهای عالی برسند بیش از این که بر وضعیت زنان تأثیر داشته باشد، نشان‌دهنده رویکرد مسلط به مسئله زن است. در نظام سیاسی که باور به برابری جنسیتی وجود داشته باشد، احتمال بیشتری هست که زنان به وزارت برسند؛ ولی وقتی دستگاه سیاسی به برابری جنسیتی باور نداشته باشد و زنان را تنها برای نقش مادری و همسری مناسب بداند، اجازه ورود زنان به پستهایی مثل وزارت هم‌ نمی‌دهد. 
در واقع فقدان زنان در هیأت دولت و ممانعت از ورود زنان یکی از شاخصهایی است که نشان‌ می‌دهد زنان در آن کشور وضعیت مطلوبی ندارند.

 به نظر شما زنانی که پس از انقلاب در دولت نقش‌هایی مثل مشاور، معاون رئیس جمهور، فرماندار یا... به عهده گرفته‌اند، توانسته‌اند صدای زنان ایران در دولت باشند و آنها را نمایندگی کنند؟

حضور داشتن یا نداشتن زنان در کابینه در وهله اول چهره نظام سیاسی در عرصه بین‌المللی را ترسیم‌ می‌کند که تا چه حدی به حقوق زنان و برقراری برابری جنسیتی پایبند است. در حال حاضر بر اساس رده‌بندی اتحادیه بین‌المجالس  (سال 2021 میلادی)  رتبه ایران از نظر حضور زنان در هیات دولت 167 و حضور در مجلس 180 است که رتبه قابل قبولی نیست.  از طرف دیگر حضور زنان در مناصب و پست‌هایی مثل وزیر و مدیر و نماینده مجلس و شورای شهر تنها در صورتی وضعیت زنان را بهتر می‌کند که زنانی که برگزیده می‌شوند، قائل به بهبود وضعیت زنان و رفع ستم جنسیتی و موانع موجود پیش پای زنان در مشارکت اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی باشند.  در غیر این صورت حضور زنانی که به برابری جنسیتی باور نداشته باشند، تفاوتی به حال زنان نمی‌کند، و ‌‌ای بسا که وضع زنان را بدتر کنند. 
مثل همین تصمیماتی که اخیرا در مجلس گرفته‌ می‌شود و اگر چه به زیان زنان است، اما زنان نماینده در آن نقش فعال دارند. اما در دوره قبل بعضی زنان نماینده تا حدودی پیگیر مطالبات زنان و بهبود وضعیت زنان بودند، هر چند که تلاشهایشان به خاطر موانع موجود ناکام ماند.