روزی که عراق آتش بس را پذیرفت

دولت عراق مجبور شد حدود یک ماه پس از پذیرش قطعنامه، آتش‌ بس را در روز ۲۹مرداد ۱۳۶۷ بپذیرد. پس از برگزاری آتش‌ بس بین دو کشور، سازمان ملل پیشنهاد کرد که ایران و عراق رو به روی هم بنشینند و مذاکره کنند. در چنین شرایطی عراق اصرار به مذاکره مستقیم داشت؛ولی ایران حاضر به مذاکره مستقیم و دوجانبه نبود. با گذشت پنج روز از برقراری آتش‌ بس، اولین دور مذاکره ایران و عراق در ژنو، روز پنج‌شنبه (سوم شهریور ۱۳۶۷) به‌ منظور اجرای قطعنامه ۵۹۸ با حضور نمایندگان سازمان ملل آغاز شد.
«خاویر پرز دکوئیار» دبیرکل سازمان ملل با پنج‌ تن از دستیارانش و وزرای خارجه ایران و عراق به همراه دستیاران خود در پشت یک میز مثلثی شکل نشستند و هیئت‌های ایرانی و عراقی بدون اظهار سلام به یکدیگر، مذاکره خود را آغاز کردند.در این مذاکرات که ۶ساعت به طول انجامید،هریک از طرف‌های ایرانی و عراقی به هیئت سازمان ملل نگاه می‌کردند و حرف خود را می‌زدند. به دلیل اصرار عراق برای امتیاز گرفتن در مورد اروند و نیز نجات خود از کمیته تعیین متجاوز،این دور از مذاکرات ثمری نداشت؛ ولی از آن مقطع زمانی تابوی عدم مذاکره ایران و عراق شکسته شد و طرفین به‌ تدریج با هم رو به رو شدند و مذاکره کردند. بخشی از این مذاکره به نشست رودرروی نمایندگان ایران و عراق اختصاص یافت، زیرا این موضوع شرط عراق برای مذاکره بود.
در ادامه مذاکرات، عراق بر لای‌روبی سریع اروندرود و آزادی کشتیرانی در خلیج‌ فارس تکیه می‌کرد. ایران هم معتقد بود؛عقب‌ نشینی نیروهای عراقی از خاک ایران که طبق بند اول قطعنامه ۵۹۸ بلافاصله پس از برقراری آتش‌ بس باید اجرا می‌شد، برلای‌روبی اروند تقدم دارد.
نوع برخورد عراق با مذاکرات، حاکی از عدم علاقه آن کشور به اجرای همه بندهای قطعنامه ۵۹۸ بود.دور بعدی مذاکرات ایران و عراق روز یکشنبه (۱۰مهر ۱۳۶۷) در نیویورک در سازمان ملل انجام شد که پس از چند ساعت به دلیل عدم پیشرفت، به چند روز بعد موکول شد.
این مذاکرات در هفته سوم آبان ۱۳۶۷ در ژنو ادامه یافت. .تا اوایل سال ۱۳۶۹ مذاکراتی که در نیویورک و ژنو انجام می‌شد،حالات دوی ماراتن را داشت،زیرا عراق در تلاش بود تا در جریان مذاکرات، به اهدافی که در جنگ دست نیافته بود، برسد؛ بنابراین در این مذاکرات،نمایندگان دولت عراق، تمام ادعاهای گذشته خود علیه ایران را مطرح می‌کردند.
مذاکرات بین ایرا و عراق در مدت یک سال و نیم،پیشرفت چندانی نداشت و فراز و فرود روابط دو کشور همچنان ادامه یافت. پس از این مدت و از آنجا که صدام تصمیم گرفته بود به کویت لشکرکشی کند، روز اول اردیبهشت ۱۳۶۹ برابر با ۲۶رمضان ۱۴۱۰، رئیس‌ جمهور عراق نامه‌ای به رهبری و رئیس‌ جمهور ایران نوشت.صدام در این نامه پیشنهاد کرده بود ملاقاتی برای مصالحه میان سران دو کشور ایران و عراق در شهر مکه انجام شود.برای بررسی این موضوع، عصر پنج‌شنبه (۶اردیبهشت ۱۳۶۹)جلسه شورای عالی امنیت ملی در حضور رهبری تشکیل و تصمیم گرفته شد جواب نامه داده شود و در ابتدا، ایران مذاکره در سطح پایین را بپذیرد.
آقای هاشمی (رئیس‌جمهور) در پاسخ به نامه، ضمن استقبال از هرگونه ابتکار و پیشنهادی که دو کشور را به صلح جامع برساند، به رئیس‌ جمهور عراق گوشزد کرد؛ ادامه اشغال بخشی از سرزمین ایران، حرکت ما را در تحصیل صلح جامع، کند یا بی‌ثمر می‌کند.ایران تصمیم گرفته بود، مذاکرات در ژنو انجام شود و نمایندگان ایران و عراق در مقر اروپایی سازمان ملل باهم گفت‌وگو کنند و محور صحبت‌های جمهوری اسلامی، اجرای قطعنامه ۵۹۸ باشد. پس از جواب ایران،رئیس‌ جمهور عراق طی نامه دیگری در ۲۹اردیبهشت ۱۳۶۹، با پیشنهاد ایران مبنی بر مذاکره بدون واسطه سفیران دو کشور در ژنو موافقت کرد و برادرش برزان تکریتی را به‌ عنوان نماینده خود معرفی کرد تا زمینه را برای ملاقات سران دو کشور فراهم کند.
همچنین صدام در این نامه اصرار کرده بود؛ملاقات باید بین رهبری و رئیس‌جمهور ایران از یک‌ سو و او و جانشینش از سوی دیگر باشد.در مذاکرات ژنو که هر بار حدود هفت ساعت طول کشید،دولت عراق به دنبال آن بود که بفهمد اگر عهدنامه ۱۹۷۵ را بپذیرد، چه تحولی در دیدگاه‌ها و روابط دو کشور پدید می‌آید؟آیا روابط دوستانه با عراق آغاز می‌شود یا نه؟در آن زمان برای ایران مشخص نبود که عراق به دنبال حمله به کویت است و می‌خواهد پس از حمله به این کشور مطمئن شود که از سوی ایران موردحمله نظامی قرار نمی‌گیرد.
پس از حدود سه ماه و نیم مکاتبه میان رؤسای جمهور عراق و ایران، سرانجام رئیس‌ جمهور عراق که در جریان حمله به کویت تحت‌ فشار بین‌المللی قرارگرفته بود، به خواسته‌های ایران تن داد و در پاسخ به نامه رئیس‌جمهور ایران در ۲۳ مرداد ۱۳۶۹،طی ششمین و آخرین نامه خود،شرایط ایران را برای تحقق صلح پذیرفت.