جدال یا گفت‌وگو درباره ادبیات پس از ۲۸مرداد

بعد از هفتاد سال که به ادبیات پس از ۲۸مرداد می‌نگریم و غبار هیجانات و احساسات فرو نشسته است و اتفاقات تاریخی آن دوران خوانش های دیگری به خود دیده‌اند، می‌توان ادبیات آن دوران را هم تا حدودی با نگاهی بدون از هیجان و تعصبات بازخوانی کرد. خوانش دوباره از ادبیات آن روزگار اما به نظر می‌رسد نباید ما را به دام اشتباه دیگری بکشاند و سبب شود خود ادبیات را به کناری نهیم و نگاه صرف سیاسی و اجتماعی به موضوع داشته باشیم، که آن وقت دچار قضاوتی تکراری می‌شویم و برون رفت از دایره آن به آسانی ممکن نیست. واضح است که شاعران و نویسندگان در هر دوره‌ای از حساس‌ترین آدم‌هایی هستند که درگیر اصل و حاشیه یک رویداد تاریخی می‌شوند و به فراخور حال و هوای آن و با دید و نگرشی که دارند به شرح واقعه می‌پردازند. آنها برای ماندگاری اثر خود و بهتر دیده شدنش ناگزیر از به کارگیری کلمات و عباراتی می‌شوند که بار معنایی و ادبی والایی داشته باشد، و هر چه موضوع موردنظرشان مهم‌تر و به اعتقاداتشان نزدیک‌تر باشد آن را با آب و تاب شاعرانه تری بیان می‌کنند. شاعران و نویسندگان فعال آن روزگار هم طبق این قاعده کلی عمل کردند و اغلبشان هم ادعای نظریه‌پردازی و فعالیت سیاسی جدی نداشتند، و به صرف علاقه، استعداد و شناخت خودشان پیامدهای ۲۸مرداد و فضای جامعه آن روز را که بیشتر با آن همدل و هم‌عقیده بودند در آثارشان بازتاب دادند. در همین جا می‌توان گفت آن دسته از آثار که مستقیما به موضوع ۲۸مرداد نپرداختند و به فضای اجتماعی بعد از آن زمان اشاره کرده‌اند جزو بهترین آثار ادبی معاصر است. این بدیهیات را یادآوری کردم تا ببینیم در این روزگار که خیلی از علاقمندان به تاریخ و ادبیات دچار قضاوت‌های دیگری شده‌اند، چگونه می‌توان با آن‌ها وارد گفتگو شد و یا باید به جدال دامن زد؟! و آیا از پس این هفتاد سال می‌شود که حتی در صورت اشتباه نظری و فکری، آن شاعران و نویسندگان آن‌ها را مقصر جلوه داد و به محاکمه شان کشاند و آثار ادبیشان را کوچک شمرد؟! این پرسشی است که دو وجه تاریخی و فرهنگی دارد، یا به نوعی جدالی است دیرین از جنس دعوای سیاست و ادبیات.
اگر شاعری یا نویسنده ای حرفه‌ای و اثرگذار از رویداد و اتفاقی تاریخی دلخور است، هر چند حق با او نباشد و نوع نگاهش اشتباه باشد، می‌تواند با ادبیاتی درخور و مخاطب پسند در قالب اثری ماندگار حرف خودش را بزند و به کناری بایستد تا مردم و تاریخ آن را بخوانند و با آن همسو شوند یا نقد و سرزنشش کنند. حالا هر چه رویداد مورد اشاره در تاریخ یک کشور اثرگذارتر باشد بالطبع آن اثر ادبی می‌تواند بیشتر دیده شود و موردنظرتر باشد؛ ۲۸مرداد در تاریخ ما چنین جایگاهی دارد و آثار برآمده از این اتفاق هم مخالفان و موافقان تند و تیز.
تقریباً تمام فعالان معروف ادبی آن دوره در آثار و گفته هایشان به سرنوشت تلخ کشور و مردم و خودشان اشارات متعددی دارند و از آن زمان به بدی یاد می‌کنند. در مقابل اما خوانشی دیگر که به خصوص در این سال‌ها پررنگ‌تر شده شکل گرفته که آن شاعران و نویسندگان و آثارشان را به کج‌فهمی و همسویی با جو منفی به وجود آمده متهم می‌کنند و اعتقاد دارند که این نوع نگرش مانعی بر سر راه توسعه و پیشرفت کشور بوده و هست. تماشای این صحنه که ظاهراً دارد به جدال نزدیک می‌شود دوره‌ای از تاریخ ادبی معاصر ما را تشکیل می‌دهد.