ایران در آستانه تب دنگی؟

همدلی| گروه اجتماعی: هم‌زمان با شناسایی سه مورد ابتلا به تب دنگی در استان سیستان و بلوچستان، یک عضو هیئت علمی انستیتو پاستور ایران هشدار داد که پشه‌های آئدس به احتمال زیاد به تهران می‌رسند.
چند صباحی است که  تقریبا هر روز خبر جدیدی در مورد تب دنگی و ابتلای تعداد تازه‌‌‌‌‌‌ای از هموطنان به آن منتشر می‌شود. تبی که عاملش پشه‌ای است به نام آئدس که در طلوع و غروب خورشید خون‌خواری می‌کند و حالا گفته می‌شود می‌تواند مانند کرونا خطرناک باشد!
در حالی که حسین فرشیدی، معاون وزیر بهداشت جمهوری اسلامی هشدار داده «تب دنگی در صورت همه‌گیری از کرونا خطرناکتر خواهد بود»، آرتمیس رمضانی، عضو هیئت علمی انستیتو پاستور ایران گفته است: «با توجه به گسترش آئدس در گیلان و بخش‌هایی از مازندران، امکان این که این پشه به همراه مسافران به تهران بیاید زیاد است و در آن صورت میزان اپیدمی افزایش می‌یابد.»
بر اساس گزارش مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌های اروپا (ECDC) از نهادهای زیرمجموعه اتحادیه اروپا، از ابتدای سال ۲۰۲۴ بیش از ۱۰ میلیون مورد ابتلا به تب دنگی در ۸۰ کشور جهان گزارش شده است. تخمین زده می‌شود این بیماری در نیمه نخست سال جاری میلادی بیش از پنج هزار کشته در سراسر جهان بر جا گذاشته‌ باشد.
این بیماری در کشور‌های جهان از جمله پاکستان، امارات، اندونزی، بنگلادش، هندوستان، تایلند و سنگاپور و در کشور‌های آمریکای جنوبی، چین و استرالیا هم رؤیت شده است. آخرین گزارش‌ها نشان می‌دهد که تب دنگی به کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس هم رسیده، اما در این رابطه گزارش و آماری به سازمان بهداشت جهانی ارائه نشده است.
در این حال، به گزارش خبرگزاری ایرنا مهدی زنگنه، معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان اعلام کرد که تاکنون «سه مورد ابتلا به تب دنگی در سیستان وبلوچستان شناسایی شده» هرچند به ادعای او «هر سه نفر در کشورهای امارات و پاکستان به این بیماری شده و سپس به ایران آمده‌اند.»
کرونای جدید
این مساله باعث شده تا رسانه‌ها از درپیش بودن بحران اپیدمی «تب دنگی» در ایران خبر دهند و رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت نیز اعلام کرده که ۴۰ شهر در معرض خطر شیوع تب دنگی قرار دارند.این یک هشدار جدی است. آرتمیس رمضانی، متخصص بیماری‌های عفونی و عضو هیئت علمی انستیتو پاستور ایران می‌گوید: «این روز‌ها با توجه به گسترش آئدس در گیلان و بخش‌هایی از مازندران امکان اینکه این پشه به تهران هم بیاید، زیاد است.» این در حالی است که حسین فرشیدی، معاون بهداشتی وزیر بهداشت هم می‌گوید: «تب دنگی در صورت همه‌گیری از کرونا خطرناک‌تر خواهد بود.»
شاید به همین دلیل باشد که هراس اصلی مردم این است که این بیماری ویروسی تبدیل به اپیدمی همچون کرونا شود و تا سال‌ها امان مردم را ببرد. با این حال رمضانی می‌گوید: «این دو بیماری کاملا با هم متفاوت هستند و نحوه انتقالشان هم فرق می‌کند؛ بنابراین نمی‌توان آن‌ها را در یک تراز سنجید. با این حال مشکل اصلی انتقال بیماری‌های ویروسی پشه آئدس این است که هر بار اگر مبتلا شویم، بار بعدی سخت‌تر و شدیدتر می‌شود. در حالی که در کرونا این مشکل وجود نداشت.»
با این حال رمضانی می‌گوید: «این پشه سال‌هاست که در هرمزگان وجود داشته و در پایش‌ها دیده شده است. بااین‌حال امسال به‌دلیل تغییرات آب‌وهوایی، سرعت گسترش آن بیشتر شده است و از مناطقی که پوشش گیاهی انبوهی ندارند به گیلان و مازندران با پوشش گیاهی انبوه رسیده و امکان تکثیر آن در این مناطق بیشتر است. از طرفی این امکان وجود دارد که لارو این پشه همراه مسافران به تهران برسد که در آن صورت میزان اپیدمی افزایش می‌یابد.»
سوغات مسافران
از سوی دیگر شهنام عرشی، رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت هم هشدار می‌دهد: «درحال‌حاضر بیشترین نگرانی از مسافران امارات، افغانستان و پاکستان است، در داخل کشور هم جز بندر لنگه، در جای دیگری پشه صید نشده است؛ البته در خوزستان با اینکه پشه‌ای صید نشده، اما قطعا پشه وجود دارد و احتمال اپیدمی در آن منطقه داده می‌شود.»
او همچنین می‌گوید: «چهار استان جنوبی و سه استان شمالی در معرض این بیماری قرار دارند. سه استان شمالی یعنی گیلان، مازندران و گلستان و استان‌های جنوبی از خوزستان تا سیستان و بلوچستان مواردی از بیماری را داشته‌اند. این ۷استان به‌صورت بالقوه در معرض این پشه هستند یا ممکن است در آینده با این پشه مواجه شوند. در تهران هم چند مورد از این بیماری دیده شده است.» آن‌طور که گفته می‌شود، مرحله اول ابتلای این بیماری خفیف است و بیشتر بیماران کم‌علامت هستند و خطر مرگ‌ومیر کمتری دارد؛ اما در نوبت‌های بعدی اگر سویه‌های دیگر فرد را مبتلا کند، بیماری شدیدتر است.
بنا بر گفته‌های این متخصص، «این پشه ممکن است همراه وسایل و چمدان مسافران منتقل شود و کم‌کم شرایط مساعدی برای تکثیر پیدا کنند مانند زیر گلدان و تایر ماشین‌ها و آب‌های راکد.»
پشه‌های دراکولا
اما در مورد این گونه از پشه‌ها مساله دیگری هم وجود دارد. بر پایه ادعای رمضانی، این پشه بیش از پشه‌های دیگر خون‌خواری می‌کند و گاهی ممکن است این خون‌خواری به پنج بار برسد. از سوی دیگر بیشتر پشه‌ها در شب خون‌خواری انجام می‌دهند؛ اما این پشه بیشتر در طلوع و غروب خورشید خون‌خواری می‌کند؛ زمان‌هایی که ممکن است بسیاری از مردم بیرون باشند. رفتار این پشه در انتخاب زمان خون‌خواری را غالبا شاعرانه تلقی می‌کنند.
علایم نیش پشه مهاجم
مهمترین نکته در این میان شاید آن باشد که علایم گزش این پشه چیست؟ رمضانی در این زمینه می‌گوید: «۸۰درصد افراد که در معرض نیش پشه آئدس آلوده قرار می‌گیرند، ممکن است علائمی نداشته باشند، اما ۲۰درصد باقی مانده پس از هفت روز ممکن است عوارض دردناکی را بروز دهند.» تب دنگی شدید از جمله این عوارض است که یک اختلال تهدیدکننده حیات به شمار می‌رود. علائم هشداردهنده تب شدید معمولا ۲۴ تا ۴۸ساعت پس از برطرف شدن تب اولیه ظاهر می‌شوند. روند بیماری به این شرح زیر است: درد معده/شکم، استفراغ مکرر، مشاهده خون در مدفوع، خونریزی از بینی یا لثه‌ها، خستگی شدید، بی قراری یا تحریک پذیری و استخوان‌درد شدید.
وی اما می‌گوید: «مشکل ۵درصد از این ۲۰درصد که بیمار شدند، این است که پس از قطع شدن تب، وارد فاز بحرانی می‌شوند، سپس فرد دچار شوک می‌شود. پاهایش سرد می‌شود. مایعات از رگ‌های بدنش خارج شده و وارد فضا‌های داخلی بدن می‌شود. گفته می‌شود، این آب معمولا در شکم و ریه جمع می‌شود. سپس این رویه تمام بدن را دچار مشکل می‌کند و اگر به‌موقع سرم‌های مخصوص و مایعات‌درمانی انجام نشود، بیماری فرد تشدید می‌شود.»
طوفان تب دنگی
رمضانی اما در عین حال معتقد است که ما هنوز به طغیان اپیدمی نرسیده‌ایم. وی می‌گوید: «در حال حاضر واکسن‌های محدودی برای بیمارانی که بیش از دوبار تب دنگی گرفته‌اند، وجود دارد؛ به‌ویژه برای کودکان و نوجوانان، اما اینکه این واکسن در دسترس عمومی باشد، این‌طور نیست. از سوی دیگر به دلیل اینکه این پشه پیش از تغییرات اقلیمی خود را تطبیق نداده بود، خطری جدی به شمار نمی‌رفت، بنابراین درمانی برای آن پیشنهاد نشده است.»
راهکار
اما برای جلوگیری از همه گیری این بیماری چه باید کرد؟ تدروس آدهانوم، دبیرکل سازمان بهداشت جهانی، مصرف واکسن ساخت شرکت ژاپنی تاکدا برای بیماری تب دنگی را که در سال ۱۴۰۲ به بازار عرضه شد را توصیه کرده است.
این واکسن که «کیو دِنگا» نام دارد در اتحادیه اروپا و کشورهایی که این بیماری در آن جا شایع است مانند اندونزی و برزیل تأیید شده است.
همچنین به گفته  رمضانی، مهم‌ترین نحوه برخورد با این بیماری پاک‌سازی است؛ چراکه در صورت تخم‌گذاری یک آئدس در آب راکد، ممکن است صد‌ها پشه تولید شوند. وی پیشنهاد می‌دهد لباس‌های سپید پوشیده و محل زندگی و حیاط خانه تمیز نگهداری شود. حال باید دید آگاهی‌رسانی و مراقبت‌ها می‌تواند مانع از اپیدمی شدن این بیماری شود؟