با یکی دو بارش کار انجام نمیشود
فاصله دریاچه ارومیه با احیا
همدلی| زیر باران زمستانی به تماشای دریاچه ارومیه میایستم؛ دریاچه که چه عرض کنم، نمکزار ارومیه که دیدنش تحمل غم غیرقابل توصیفی است. اما تراژیکتر از این صحنه، نمایش سیاهبازی سیاستمداران با افکار عمومی است. زیر باران ریز و تند زمستانی از بوکان و مهاباد به سمت میاندوآب و نقده حرکت میکنم تا نقطهای را که آب رودخانهها وارد بدنه دریاچه ارومیه شده، با چشم خودم ببینم.
در نقده نزدیکیهای سد پرآب حسنلو، دریاچه آبگیری میشود. زیاد نیست، اما آبی به تن خشک و شور دریاچه رسیده و تا حوالی پل میانگذر شهید کلانتری پیش رفته است. پل معروف و پرحاشیهای که آذربایجانهای غربی و شرقی را به هم وصل میکند. آب دریاچه ارومیه عمق زیادی ندارد. یکمیلیاردو ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب کل موجودی دریاچه است و بدون شک دریاچه شش هزار کیلومتری ارومیه را نمیتوان با این مقدار ناچیز آب احیاشده دانست یا حتی ادعا کرد در مسیر بهبود و احیا قرار گرفته است.
اما دراینباره سروش طالبی پژوهشگر اندیشکده تدبیر آب ایران میگوید: «به نظر میآید ناامیدی گستردهای در این مورد به وجود آمده بود که حرف از خشکی کامل دریاچه ارومیه میزد، اما در چند روز گذشته به دنبال ریزش باران، امید زیادی شکل گرفته است. هم آن ناامیدی قبل را باید نفی کرد، هم این امید بیش از حدی که الان به وجود آمده است. خشکشدن دریاچه ارومیه به این معنا که دیگر دریاچه را نداریم و برای همیشه با یک پهنه نمکزار مواجه هستیم، درست نیست.
چون دریاچه ارومیه در مواجهه با شرایط جوی و رفتار انسانها دارای کنش است. اگر آب در بخش مصارف کشاورزی حوضه دریاچه ارومیه مدیریت شود، طبیعتا امکان بیشتری برای احیا فراهم میشود. دریاچه ارومیه از پویایی برخوردار است و طبیعتا به تغییر مؤلفهها پاسخ میدهد. نقطه بیبازگشتی برای دریاچه نمیتوان متصور بود، چون میزان بارش و کاهش آب مصرفی در حوزه کشاورزی به طور مستقیم روی وضع و حال دریاچه تأثیر میگذارد». این پژوهشگر حوزه آب تأکید میکند: «اینکه تصور کنیم با دو سامانه بارشی، دریاچه ارومیه در روند احیا قرار گرفته، تصور غلطی است. مخصوصا که ما انسانها هنوز رفتارمان را در قبال دریاچه ارومیه عوض نکردهایم و همچنان سهم آب دریاچه ارومیه در بخش کشاورزی مصرف میشود».
وقتی به موازات دریاچه ارومیه میرانی نمکهای انباشته دریاچه را میبینی که همچنان بیرون از آب افتاده است. صحنه واقعی و غمانگیزی که نمایش بازی انسان با بزرگترین دریاچه آب شور خاورمیانه و بزرگترین دریاچه ایران است. این روزها دریاچه ارومیه آب گرفته، اما نه آنقدر که آن را به غلط در مسیر احیا بدانیم. دریاچهای که در گذشته30 میلیارد مترمکعب آب داشته و حالا برای رسیدن به تراز اکولوژیک حداقل به ۱۵ میلیارد مترمکعب آب پایدار نیاز دارد، چطور میتوان با حجم آب یک میلیارد مترمکعبی، آن را احیاشده یا حتی در مسیر احیا دانست؟ ادعای قرارگرفتن دریاچه ارومیه در مسیر احیا، وعده توخالی کارگروه احیای دریاچه ارومیه است. البته چنین بازیهای سیاسی منحصر به دولت سیزدهم نیست و در دولت قبلی هم وعده احیای دریاچه ارومیه چاشنی کار تبلیغاتیشان بود.
در این مورد سروش طالبی پژوهشگر اندیشکده تدبیر آب ایران بیان میکند: «برخی از دولتیها که دستاورد و حتی عملکردی ندارند، به سخنان غیرواقعی روی میآورند. برای مثال مسئولان مصاحبههایی منتشر و ادعا میکنند که تراز دریاچه ارمیه نسبت به ابتدای سال این میزان افزایش پیدا کرده و در جامعه اینطور القا میکنند که وضعیت دریاچه خوب است و جای نگرانی نیست. متأسفانه مشابه این مصاحبهها را میتوانیم در دهه ۸۰ هم ببینیم که در نیمه دوم زمستان و نیمه اول بهار مسئولان وقت اعلام میکردند دریاچه ارومیه افزایش تراز دارد، درحالیکه اینها رفتار طبیعی دریاچه است. در ماههایی از سال که بارندگی وجود دارد، افزایش تراز صورت میگیرد و طبیعتا در فصل تابستان با گرمشدن هوا، همین مقدار آب هم تبخیر و تراز به وضعیت کمینه خود برمیگردد.»
دریاچه ارومیه با چند بارش باران احیا نمیشود
این متخصص حوزه آب میگوید: «مقایسه درست تراز این است که هر بازه زمانی را با مدت مشابه خود در سال گذشته و در درازمدت مقایسه کنیم نه اینکه تراز دریاچه را در فصل زمستان با فصل تابستان که به طور طبیعی کمترین میزان آب را دارد، قیاس کنیم. در شرایطی که دولت دستاورد ملموسی در این مورد ندارد، تلاش میشود که بارش باران هم به عنوان یک دستاورد جلوه داده شود. ریزش باران در دریاچه ارومیه که مسطح و صاف است، طبیعتا باعث آبگیری بخشهایی از آن میشود. این صحنه زیبایی است، اما اینکه ادعا کنیم دریاچه احیا شده، غلط است».
انتقال ۴۴ میلیون مترمکعب آب از سد سیلوه به دریاچه ارومیه
خوشبختانه در دو ماه گذشته آب تعدادی از سدها به سمت دریاچه ارومیه رها شده، گرچه محدود، اما خبر خوشحالکنندهای است. روز سیام آذرماه امسال (۱۴۰۲) آب سد سیلوه با دبی ۱۵ مترمکعب بر ثانیه به سمت دریاچه ارومیه رهاسازی شد.
قرار است تا بهار سال آینده ۴۴ میلیون مترمکعب آب از سد سیلوه به سمت دریاچه ارومیه جاری شود. این سد در مسیر رودخانه لاوین در ۱۵ کیلومتری پیرانشهر در جنوب آذربایجان غربی احداث شده است.
۲۰ میلیون مترمکعب آب از سد مهاباد به دریاچه ارومیه
روز پنجشنبه (سوم اسفند) هم رهاسازی آب سد مهاباد با دبی ۳۰ مترمکعب بر ثانیه به سمت دریاچه صورت گرفت و وعده داده شد که طی ماههای آینده به تدریج حجم آب رهاسازیشده از این سد به سمت دریاچه ارومیه بیشتر شود. مجموعا قرار است
۲۰ میلیون مترمکعب آب از سد مهاباد به دریاچه ارومیه برسد. بد نیست بدانید که ظرفیت ذخیره سد مهاباد ۱۹۲ میلیون مترمکعب است و تاکنون حداقل ۱۳۵ میلیون مترمکعب آب در خود ذخیره کرده است. این سد روی رودخانه مهاباد و داخل شهر مهاباد استان آذربایجان غربی ساخته شده است. در زمان رهاسازی آب از سد مهاباد، علی سلاجقه رئیس سازمان حفاظت محیط زیست که در محل سد حضور داشت، اشاره کرد که «حجم آب رهاسازیشده از سد مهاباد به سمت دریاچه ارومیه، نسبت به سال قبل پنج برابر شده است». او همچنین اعلام کرد که «طی ماههای اسفند تا اردیبهشت سال آینده رهاسازی آب از بقیه سدهای حوضه دریاچه ارومیه هم صورت خواهد گرفت تا حقابه دریاچه تأمین شود». با این وجود منتقدان معتقدند با چنین رقمهای ناچیزی دریاچه ارومیه احیاشدنی نیست.
۴۰ میلیون مترمکعب آب از سد شهید کاظمی به دریاچه ارومیه
در همان روز پنجشنبه سوم اسفند ۱۴۰۲، آب سد شهید کاظمی بوکان هم به سمت دریاچه ارومیه جاری شد که بنا بر اظهارات مسئولان، تا پایان اردیبهشت ۱۴۰۳ این رهاسازی ادامه خواهد داشت و احتمالا ۴۰ میلیون مترمکعب آب از این سد به دریاچه ارومیه میرسد. همچنین روز چهارم اسفند امسال، آب سد ساروق در تکاب آذربایجان غربی به سمت دریاچه ارومیه باز شد و قرار است کلا ۱۰ میلیون مترمکعب آب به دریاچه برساند. پس تاکنون قرار شده از سدهای سیلوه در پیرانشهر، شهید کاظمی در بوکان، مهاباد و ساروق در تکاب مجموعا ۱۱۴ میلیون مترمکعب آب به سمت دریاچه ارومیه رهاسازی شود. این مقدار آب وضعیت دریاچه را حتی تکان هم نمیدهد چه برسد به احیا.
دریاچه ارومیه چقدر آب دارد؟
اما اگر برای شما سؤال شده که دریاچه ارومیه درحالحاضر چه مقدار آب دارد و تراز آن چقدر است؟ باید بدانید که بنا بر گفته رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، دریاچه ارومیه یکمیلیاردو ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب دارد. رئیس حوضه آبریز رودخانه ارس اشاره کرده که حجم آب دریاچه ارومیه یکمیلیاردو ۴۰۰ میلون مترمکعب است. سلاجقه هفته پیش با حضور در نمایشگاه مطبوعات در غرفه خبرگزاری ایرنا با اشاره به آخرین تراز دریاچه ارومیه گفت: «تراز دریاچه ارومیه ۱۲۷۰.۱۳ متر است». البته این مقام ارشد سازمان محیط زیست و معاون رئیسجمهور، تراز دریاچه ارومیه را با مدت مشابه سال گذشته یا مدت مشابه در درازمدت مقایسه نکرد تا ببینیم دریاچه در وضع صعودی است یا نزولی؟