افزایش جریمه‌ها، راهکار یا چالش؟

همدلی| بعد از پیشنهاد فرمانده فراجا برای افزایش حدود ۳ برابری مبالغ جرایم رانندگی، چند روز قبل جدول برخی از تغییرات جدید جرایم رانندگی را اعلام کرد. گرچه هنوز هم بسیاری بر این باورند که افزایش جریمه راهکاری برای کاهش تصادفات و جرایم رانندگی نیست.
حدود یک هفته قبل بود معاون آموزش و فرهنگ ترافیک پلیس راهور تهران بزرگ جدول تغییرات جرایم و نمرات منفی تخلفات رانندگی و شرایط ابطال گواهینامه رانندگی به دلیل داشتن نمره منفی را اعلام کرد. اوایل آذرماه امسال بود که سردار احمدرضا رادان، فرمانده فراجا در جریان بازدید از مقر پلیس راهنمایی و رانندگی فراجا بر ضرورت افزایش مبلغ جرائم رانندگی تاکید کرد. او در توضیح چرایی این پیشنهاد نیز گفته بود:‌ «متاسفانه ارتکاب تخلف رانندگی، منجر به وقوع ۸۰ درصد تصادفات شده است. جرائم رانندگی باید بازدارندگی داشته باشد، یعنی طوری باشد که فرد متخلف اصلا مرتکب آن نشود. در حال حاضر اما مبلغ جرایم تخلفات رانندگی بازدارنده نیست و باید افزایش پیدا کند. این نکته را هم باید مورد توجه قرار دهیم که افزایش نرخ جرایم رانندگی ربطی به تورم ندارد و گرانی و ... ندارد. یک راننده اصلا نباید تخلف کند و کسی هم که تخلفی مرتکب نشده که نباید جریمه سنگین پرداخت کند. در واقع خاصیت بازدارندگی جرائم در همین جاست.» رادان گفته بود:‌ «شما ببینید در بسیاری از کشورهای جهان دنیا برای یک تخلف ساده چندین برابر عدد و رقم تخلف در ایران جریمه در نظر گرفته شده است، اما در کشورما  مبلغ جرایم رانندگی بسیار پایین است و تلاشی هم برای افزایش آن نشده است. اکثریت رانندگان ما به قوانین و مقررات رانندگی احترام می‌گذارند و بخش زیادی از تصادفات مربوط به تخلفات تنها شش تا هفت درصد از رانندگان است. در واقع تخلف این افراد به دیگران نیز آسیب می‌زند، خب چرا باید هزینه تخلف برای این افراد پایین باشد؟ به همین دلیل است که از دولت تقاضا داریم تا اقدامات لازم در راستای بالا بردن هزینه تخلفات و مبلغ جرائم رانندگی انجام دهد. از نظر ما افزایش جریمه‌های رانندگی حتماً تأثیر مستقیمی بر کاهش تصادفات فوتی و جانباختگان تصادفات خواهد داشت.»
افزایش ۳ برابر مبلغ جرائم رانندگی
به گفته رئیس پلیس وقت راهور فراجا، مبلغ جرائم ربطی به پلیس ندارد و برابر قوانین و مقررات هر سه سال باید چهار دستگاه شامل پلیس، وزارت دادگستری، وزارت کشور و وزارت راه در بحث جرائم تصمیم گیری کرده و در مبالغ آن بازنگری کنند. با این وجود پلیس راهور در سال‌های گذشته به دلیل وضعیت اقتصادی حاکم بر کشور و عواملی مانند شیوع کرونا و ... پیشنهادی به دولت نداد. سردار سید کمال هادیانفر،  ادامه داد: این موضوع سبب شد تا کمیسیون اصل ۹۰ از پلیس و دستگاه‌های دیگر در این خصوص مطالبه کند، در همین راستا نیز جلسات مربوط به آن با حضور دستگاه‌های مختلف برگزار و پیشنهاداتی مطرح شد. کلیات بحث بر سر این موضوع بود که مبلغ فعلی جرائم حدود شش برابر شود که پلیس راهور با آن مخالفت کرد و با پیشنهاد پلیس بنا بر  این شد که مبلغ جرائم رانندگی به طور میانگین حدود ۳.۱ برابر افزایش پیدا کند. همچنین اینطور شد که رقم جرائم برای سراسر کشور باشد و دیگر شهر و روستا و شهرهای کوچک و بزرگ و ... دارای تغییر نباشند. هادیانفر با بیان اینکه این موضوع در کمیسیون قضایی دولت با ریاست وزیر دادگستری نیز مورد بحث قرار گرفت، گفت: در نهایت در این جلسه این موضوع تصویب شد و به هیئت دولت رفت و به محض تصویب برای اجرا ابلاغ خواهد شد.
رویه جدید
سرهنگ فیروز کشیر معاون آموزش و فرهنگ ترافیک پلیس راهور تهران بزرگ در همین راستا، اعلام کرده که رویکرد پلیس در کنار افزایش جریمه ها، افزایش نمرات منفی است. به عنوان مثال وی با اشاره به اینکه در جدول تخلفات حادثه ساز ، عدم رعایت حق تقدم است که بیشترین تصادفات را نیز در این بخش به خود اختصاص می‌دهد و برای آن ۵۰ هزار تومان جریمه و ۴ نمره منفی برای خودروهای شخصی و ۶ نمره منفی برای وسایل نقلیه عمومی در نظر گرفته شده است.
تاثیر جریمه بر کاهش آمار تخلفات
به گمان برخی كارشناسان، باید در حوزه فرهنگسازی ورود كرد تا رعایت قوانین در مردم نهادینه شود، در حالیكه افزایش جریمه‌ها هیچگونه تاثیری در كاهش تخلفات و تصادفات نداشته و مردم فقط در مكان‌‌‌هایی كه دوربین و پلیس حضور دارد و از بیم جریمه نشدن، خود را قائل به رعایت قانون می‌دانند و از سوی دیگر افزایش جریمه‌ها نیز این تصور را بوجود می‌آورد كه پلیس با این اقدام بدنبال جبران كسری بودجه خود است.این در حالیست كه عده دیگری از كارشناسان معتقدند كه افزایش جریمه‌ها برای آن دسته از افرادی كه عادت به تخلف دارند بسیار تاثیرگذار بوده و مانع از به صرفه بودن تخلف برای آنها می‌شود.
جریمه به تنهایی كارساز نیست
«رضا تخیری»کارشناس حوزه ترافیک و حمل و نقل با ذکر اینکه براساس یك پژوهش دانشگاهی، فوت هر فرد بصورت مستقیم بیش از یك میلیارد تومان خسارت به جامعه وارد می‌كند، اشاره‌‌‌‌ای هم به مجروح شدن بین 300 تا 400 هزار نفر در سال بر اثر تصادفات می‌کند و می‌گوید: آثار زیان بار افراد مجروح از كسانی كه فوت می‌كنند بیشتر است زیرا آنها سربار خانواده شده و مخارج زیادی از نظر روحی، روانی و معنوی در جامعه برجای می‌گذارند. تخیری، در گفت و گو با «همدلی» با ذکر اینکه دو شاخص برای بررسی تصادفات در جهان وجود دارد می‌گوید: یك مورد به ازای هر 10 هزار وسیله نقلیه و دیگری به ازای هر یكصد هزار نفر خودرو، میزان تصادفات سنجیده می‌شود، در هر دو مقوله وضعیت خوبی نداریم، هر چند متوسط تعداد فوت‌ها در این سال‌ها به متوسط جهانی رسیده اما به متوسط اروپایی نزدیك نشده ایم كه این فاجعه است. وی افزود: در ایران روزانه بطور متوسط 50 تا 52 نفر بر اثر تصادفات جان خود را از دست می‌دهند، یكی از معضلات این است كه نمی توانیم تبیین كنیم چگونه روزانه 50 نفر و حتی 60 تا 70 نفر بر اثر رفتاهاری غلط ترافیكی جان خود را از دست می‌دهند.
عامل 70 درصد تصادفات انسان است
این کارشناس حوزه ترافیک و حمل و نقل با تاكید بر اینكه تصادفی اتفاق نمی افتد مگر در پی رفتار غلط ترافیكی تصریح كرد: هر چند خودرو، راه، آموزش، مهندسی ترافیك و اجرای مقررات نقش دارد اما عامل 70 درصد تصادفات انسانی است كه باید در این مورد، فرهنگسازی و اطلاع رسانی شود زیرا در شبكه ترافیكی نا امنی زندگی می‌كنیم و باید خانواده‌ها را هوشیار كرد كه بچه‌ها و همسران شما در خطر هستند، چه كسی تضمین داده یكی از آن 50 نفر ما نباشیم چون ترافیك مملو از محیط خطرسازی است كه دیگران برای ما ایجاد می‌كنند، به عنوان مثال فردی كه الكل استفاده می‌كند و حالات كنترلی او تزلزل می‌یابد، چگونه پشت فرمان می‌نشیند؟وی با بیان اینكه در یك محیط خوب ترافیكی قرار نداریم، گفت: مرگ حدود ۴۰۰ هزار نفر در دو دهه؛ و سالانه بین 16 تا 20 هزار نفر در تصادفات یعنی اینكه در جنگ هستیم، در جنگ‌ها منطقه ای، روزی 50 نفر كشته نمی شدند، در حالیكه تعداد تصادفات چند سال اخیر با تعداد شهدای هشت سال جنگ برابری می‌كند. چرا باید 4 / 6 درصد تولید ناخالص ملی را صرف تصادفات كرده و رفتارهای اجتماعی و سبك زندگی غلط داشته باشیم. به اعتقاد وی، آموزش و پرورش باید بیشتر به سمت سبك زندگی در كتب درسی روی آورد، همانگونه كه یكی از موارد 20 گانه مورد تاكید رهبری، موضوع تخلفات راهنمایی و رانندگی است. وی در این خصوص می‌گوید: البته آموزش و پرورش در چند سال اخیر نشان داده خوب عمل كرده به عنوان مثال در دروس اجتماعی بحث كوچكی در مورد قوانین راهنمایی و رانندگی مورد توجه قرار گرفته كه پلیس این درس را آموزش می‌دهد اما مدارس سلیقه‌‌‌‌ای عمل می‌كنند در حالیكه باید همه مدارس تدریس این درس را اجرایی كنند. وی همچنین با بیان اینکه می‌توانیم به جای جریمه نقدی، اقدامات دیگری را جایگزین كنیم كه بازدارندگی آن به مراتب بیشتر از جریمه نقدی است می‌گوید: فلسفه جریمه كردن اگر دریافت نقدینگی است، پس بیشتر كنید ولی ملاك آن فلسفه دیگری است باید كار كارشناسی بیشتر و دقیقی انجام گیرد. در مورد افزایش جریمه‌ها باید پاسخی برای مردم داشته باشیم زیرا این گونه تصور می‌شود كه پلیس راهنمایی و رانندگی كشور با كمبود بودجه مواجه است به همین دلیل جریمه‌ها را افزایش داده است.این کارشناس ادامه می‌دهد: افزایش جریمه كار ساز نیست، بلكه اولین كاری كه باید انجام شود، فرهنگسازی است. به عنوان مثال فردی كه در تهران رانندگی كرده و تخلف می‌كند، وقتی به كیش می‌رود رفتارش تغییر می‌كند، هر چند بستر فرهنگسازی در شهرها متفاوت است اما باید در این زمینه فكری اندیشیده شود. وی می‌افزاید: این پیش بینی كه با افزایش جریمه در برخی تخلف ها، جرائم آن نیز كم شود، درست نیست زیرا پیش از این در جای دیگری، جرائم سنگینی برای این گونه تخلفات در نظر گرفته شده است بنابراین نمی توان این افزایش را كار ساز دانست. وی گفت: آموزش نحوه جریمه كردن ماموران وظیفه نیز جای بحث دارد اینكه آموزش آنها به چه میزان كارساز بوده، فردی كه از پشت میز دانشگاه از رشته‌‌های مختلف تحصیلی می‌آید وسط خیابان، چطور می‌تواند تعامل خوبی با رانندگان متخلف داشته باشد و چطور می‌تواند پیام علت این جریمه را برساند.