آفت «افت نمره» در مدارس
همدلی| اعلام «میانگین کشوری نمرات دانشآموزان پایه دوازدهم» در امتحانات نهایی خرداد ماه حکایت از حال ناخوش نمرات در تمامی رشتهها اعم از تجربی، ریاضی و معارف داشت که زیر۱۲ بودند، نمرهای که حتی انسانیها نتوانستند حد نصابش را هم کسب کنند و با ۸.۷۵ «مردود» شدند؛ چندی بعد و بدنبال اهمیت این امر، رییس جمهور به موضوع ورود و خواستار ارائه گزارشی از وضعیت آموزشی و اعلام واقعی نمرات توسط وزیر آموزش و پرورش شد؛ گزارشی که از حال و روز روند نزولی نمرات از دهه گذشته میگفت، نظرات بسیاری را به سوی خود جلب کرد. دکتر محمد حسنی، استاد دانشگاه و کارشناس امور آموزشی و تربیتی در گفتوگویی با ایسنا، در این خصوص، با استناد به برخی شواهد گفت: کاهش کیفیت و کمیت یادگیری در حال وقوع و «فقریادگیری» در جامعه روز به روز در حال افزایش است. کاهش یادگیری از سالهای گذشته به نحو مستمر و پیشرونده آغاز و در حال حاضر نمودی جدی یافته است؛ در زمانهای گذشته که باید جدی با این مسئله برخورد میشد، حاکمیت، جامعه و کنشگران اجتماعی آنچنان که باید ورود و برخوردی نداشتهاند و در حال حاضر زنگ هشدار آن به صدا در آمده است.
نگرانی از افت آموزشهای مدرسهای
این کارشناس که معتقد است سالهاست به طوری مستمر توان نظام آموزشی به صورتی پنهان تحلیل رفته و حالا این موضوع آشکار و خودش را نشان میدهد، با ابراز نگرانی از روند کاهشی و افت آموزش مدرسهای و تحصیلات عمومی افزود: این امر کنشگران و فعالان اجتماعی را نگران کرده است زیرا ارزشهای اجتماعی و فرهنگی آموزش عمومی و مدرسهای در توسعه و پیشرفت جامعه بسیار تاثیرگذارند؛ از این رو این نگرانی بهجا و ارزشمند است.
حسنی در عین حال که میگوید عملکرد نظام آموزش عمومی و یا مدرسهای را نباید صرفا در چند نمره خلاصه کرد، گفت: آموزش عمومی دارای کارکردهای مختلف و اصطلاحا چند ساحتی است لذا باید در ساحتهای مختلف زندگی کودکان اعم از دینی، اخلاقی، اجتماعی، اقتصادی، هنری ، زیستی و .. تاثیرگذار باشد بنابراین اینکه فقط به چند نمره متمرکز شویم به نوعی مغالطه کردن است چرا که عملکرد نظام تربیت رسمی باید وسیع و کلان باشد؛ پس این معیار برای تعیین اثر بخشی نظام آموزشی کافی نیست در این راستا نیازمند ابزار و معیارهای کیفیتر و عمیقتری هستیم. مدارسی در کشور داریم که تمام دانشآموزان آنها در آزمونهای تیمز و پرلز زیر میانگین جهانی «نمره» گرفتهاند
وی اظهار کرد: در حال حاضر تنها سنجش عملکرد نظام آموزشی ما آزمونهای «تیمز» و «پرلز» ( اندازهگیری و بررسی عملکرد دانشآموزان در سه درس ریاضی، علوم و خواندن) و دیگری نیز آزمونهای نهایی است که فعلا در سال آخر دبیرستان و طی سالهای آتی به پایههای دهم و یازدهم تسری خواهد یافت؛ هرچند این سنجشها میتواند یک شاخص باشد اما همه شاخصهای لازم برای سنجش عملکرد نظام آموزشی را ندارند.
وی افزود: نمونه مطالعاتی تیمز و پرلز حاکیست مدارسی در کشور داریم که تمام دانشآموزان آنها زیر میانگین جهانی نمره گرفتهاند، از طرف دیگر حتی مدارسی داریم که تمامی دانشآموزانشان بالای میانگین جهانی نمره کسب کردهاند که البته جزو مدارس خوب هستند این در حالیست که شاهدیم شکاف طبقاتی وارد شکاف آموزشی ما شده و روز به روز در حال افزایش است.
مدارس دولتی، حاشیهای و روستایی مدام در معرض افت نمره و معدل
این کارشناس آموزشی با بیان اینکه مدارس دولتی، حاشیهای و روستایی مدام در معرض این افت نمرات و معدل هستند عنوان کرد: در تهران کلاسهایی با تراکم جمعیتی ۴۵ نفره داریم، مطمئن باشید که در چنین کلاسهایی درگیری دانشآموزان برای یادگیری مطلوب نیست؛ این کلاسها حتما باید علاوه بر معلم، معلمیار هم داشته باشد تا یاددهی و در نتیجه، یادگیری مطلوب رخ دهد.
شاهد کاهش نمرات دانشآموزان در سال آینده هم خواهیم بود
این کارشناس مسائل آموزشی و تربیتی در خصوص اظهارات وزیر آموزش و پرورش مبنی بر اینکه «حتماً در امتحانات نهایی سال آینده هم حتما کاهش نمره را خواهیم داشت» با تایید این گفته دلایل مربوطه را اینگونه بیان کرد: بله شاهد این افت در سال آینده هم خواهیم بود؛ چرا که قدرت و توانایی نظام آموزشی در این سالها کاهشی بوده پس قطعا خروجی آن هم به همین ترتیب ادامه خواهد داشت و چیزی نیست که در لحظه بتوان آن را متوقف و یا جلویش را گرفت؛ کلید برق نیست تا بتوانیم آن را خاموش کنیم. آثار تعلیم و تربیت ماندگار است و تغییرات آن دیر ظاهر میشود؛ حتی اگر تغییرات جدی هم ایجاد کنیم، تا آثار قبلی خارج و قابل دیدن و رویت باشد زمانبر است، بنابراین کاهش نمرات در سالهای آتی امری طبیعی و ادامهدار خواهد بود این در حالیست که توانایی نظام آموزشی ما بنابر دلایلی رو به کاهش نهاده شده و بازسازی سیستم آن بسیار زمانبر است.
«مدرسه برو تا کارهای شوی»؛ مدارس هنوز این جایگاه را دارند؟
این کارشناس امور آموزشی و تربیتی در بررسی جامعهشناختی افت نمرات و معدل دانشآموزان به نکته دیگری اشاره و آن «جایگاه و شان تربیت مدرسهای در نظام اجتماعی ایران» است و در این باره اظهار کرد: در بررسی کارکرد و عملکرد نظام آموزشی ما فقط به عملکرد دانشآموزان میپردازیم یعنی انتظار داریم این نظام آموزشی بهروی کودکان تاثیر بگذارد و سپس این تاثیر را با برگزاری آزمونهایی اندازهگیری میکنیم این در حالیست که صرفا سازوکارهای آموزشی، کلاس درس، برنامه درسی، معلم، مدرسه و کتب درسی و کمک آموزشی و ... را ملاک قرار میدهیم، هرچند اینها لازم هستند اما کافی نیست؛ باید بررسی کنیم که یادگیرندگان(دانش آموزان) چه نگاهی به «جایگاه و شان مدرسه» دارند.
وی در تشریح این موضوع افزود: شان اجتماعی مدرسه بعد از دارالفنون خود را اینگونه نشان داد که تحصیلات میتواند باعث کسب موقعیتهای اجتماعی و زندگی بهتر شود به طوریکه کم کم بین مردم جا افتاد که «مدرسه برو تا کارهای شوی».
در حال حاضر هرچند عدهای به این جریان اعتقاد دارند اما باید بپذیریم این رابطه مدرسه رفتن و کارهای شدن آرام آرام در جامعه ضعیف شده طوری که خیلیها مدعیاند «عدهای مدرسه نرفتهاند اما کارهای شدهاند» و از این دست اظهار نظر ها در شبکههای اجتماعی به وفور در حال دست به دست شدن است و در حال تبدیل شدن به باوری عمومی است.
این خود به خود بر رفتار تحصیلی دانش آموزان در کلاس درس تاثیرگذار است اما میبینیم این موضوع در تحلیلها مورد غفلت واقع شده و در نتیجه انگشت اتهام را فقط به سمت سیستم آموزشی میگیریم. به سخن دیگر عوامل اجتماعی تاثیر گذار در عملکرد یادگیری دانش آموزان را نباید نادیده گرفت.
احتمال ورود کارتلهای شبیهساز کنکور به امتحانات نهایی
وی در ادامه این گفتوگو اشارهای هم به بحث کنکور و رتبههای برتر داشت و گفت: نتایج کنکور حاکی از تفاوت فاحش و نگران کننده آموزش در مدارس دولتی و سایر مدارس است و دادههای آماری مختلف هم این موضوع را تایید میکنند.
این نشان میدهد چون تعداد زیادی از دانشآموزان کشور در مدارس دولتی درس میخوانند در معرض افت یادگیری و افت تحصیلی هستند.
کاهش کیفیت یادگیری موجب کاهش معدل کل دانش آموزان کشور می شود. نتیجه این تفاوت در ورود به دانشگاهها خودش را به خوبی نشان داده است چرا که درصد زیادی از کسانی که در دانشگاههای خوب درس میخوانند از خانوادههای مرفه هستند؛ این واقعیتها نگرانیها را افزایش میدهد.
حسنی که معتقد است آزمون کنکور نمیتواند همه عملکرد دانشآموزان را اندازهگیری کند اظهار کرد: البته بدلیل عدم استفاده از سنجههای دقیق و علمی برای رصد عملکرد دانش آموزان و برای جبران ضعف آزمون کنکور مجبوریم عملکرد دانشآموزان را در آزمونهای کتبی ببینیم و سراغ عملکرد سه ساله دانش اموزان دبیرستان برویم اما با این کار هم ممکن است «کارتلهای شبیهساز کنکور» این بار تبدیل به «کارتلهای آزمونهای کتبی نهایی» شوند و باز هم پای پول در دوره متوسطه دوم پیش آید، لذا خانوادههایی که از منظر مالی ضعیف هستند نمیتوانند کودکان خود را حمایت کرده و در چنین کلاسهایی ثبتنام کنند.
وی ادامه داد: در عین حال باید توجه داشت چون منابع و امکانات کیفی آموزشی به نحو نسبتا برابر در کشور توزیع نشده است و گروهی از دانش آموزان در مناطق محروم و کم برخوردار زندگی می کنند لذا استفاده از مقیاس یکسان هم «عالانه» نخواهد بود.
راهکار این موضوع هم سهمیهبندی کردن مناطق است به طوریکه شهرستانهایی که سطح اقتصادی و اجتماعی پایینتری دارند در یک گروه قرار بگیرند و بچههای این مناطق با هم رقابت کنند و آنهایی که در مناطق برخوردارتر زندگی میکنند هم با هم رقابت کرده و سنجیده شوند بنابراین سنجش عادلانه برای گزینشهای مختلف کار بسیار سخت و پیچیدهای است اما باید با صورت بندی چارچوبهای نظری و مفهومی مناسب برای سنجشها در مسیر سنجش عادلانه طی طریق کرد.