«محمد مخبر» از کد‌ام برنامه می‌گوید؟

همدلی| امید کوشا: سخنان «محمد مخبر» معاون اول رئیس جمهوری در آخرین نشست مجلس خبرگان رهبری که اخیرا برگزار شد، نکته قابل توجهی داشت که به نظر، از دید رسانه‌ها دور ماند. مخبر که او را یکی از ارکان دولت رئیسی و تصمیم‌گیر پشت پرده این روزهای مسائل اجرایی کشور می‌دانند، هم شیرین سخن می‌گوید و هم کل‌ام  نافذی دارد. بعد از رفتن «محسن رضایی» از دولت، به نظر می‌رسد او با فن بیان خاص خود و نظریه‌هایش، تیم اقتصادی را یکپارچه و هماهنگ هدایت می‌‌کند. مخبر در نشست مجلس خبرگان به رسم معمول دولت سیزدهم مشکلات انباشته شده از دولت دوازدهم را مبنای دفاعیه‌ای قرار داد که زیرمجموعه اقتصادی‌اش را از یک‌سو تبرئه می‌کرد و از سوی دیگر نشان می‌داد که این دولت توانسته به رغم همه مشکلات، شاخص‌های اقتصادی را بهبود دهد. محمد مخبر در بخشی از گفته‌هایش در این جلسه عنوان کرد: «باید اعتراف کنم به دلیل اینکه رئیس‌جمهور محترم، قبل از آنکه نامزد انتخابات شوند مسائل را می‌دانستند و برای حل آنها برنامه‌ای تدوین کرده بودند، کار ما راحت شد.»دقیقا مشخص نیست که معاون اول رئیس جمهور درباره کد‌ام  برنامه سخن می‌گوید.اما کمی تامل در گفته‌های او نشان می‌دهد با توجه به زمان اشاره شده در سخنان مخبر که به قبل از حضور رئیسی در انتخابات سال 1400 بازمی‌گردد، قریب به یقین اشاره دارد به برنامه معروف و مفقود 7 هزار صفحه‌ای رئیس جمهور که تاکنون هیچ‌یک از سیاسیون و اقتصادیون آن را ندیده‌اند. برنامه‌ای  که «غلام‌رضا مصباحی مقدم» عضو مجمع تشخیص مصلحت نظ‌ام  و سخنگوی جانمعه روحانیت مبارز، سال گذشته اعلام  کرد:« آقای رئیسی قبل از انتخابات برنامه اقتصادی مدونی نداشتند و از برنامه هفت هزار صفحه‌ای ‌ایشان هم بنده چیزی ندیدم؛ حتی از ایشان حضوری هم مطالبه کرده‌‌ام . ایشان چیزی به من ارائه نکرد، ضمن اینکه شخصا پیشنهادهایی را به رئیس جمهور داده‌‌ام .»
کالبد شکافی یک ادعای پرطمطراق
در بایگانی اخبار تنها نشانی که از برنامه رئیسی وجود دارد، همان برنامه 7 هزار صفحه‌ای است. «سیدحسین جعفری» مسئول جنبش مرکزی جوانان انقلابی رئیسی در بیست و ششم اردیبهشت 1400 در این‌باره به خبرگزاری برنا گفته بود:‌ «این برنامه برای رئیسان200 دانشگاه ارسال شده و قرار است نظرات اعضای هیئت علمی دانشگاه‌‌ها و اساتید درباره این برنامه‌ها به این ستاد ارسال شود. از ماه‌ها قبل 80 نفر از اساتید جوان دانشگاهی در6 حوزه راهبردی، برنامه‌های ‌‌‌‌تخصصی و اجرایی را با توجه به دغدغه‌های ‌‌‌‌معیشتی مردم و با تکیه بر جهش تولید، تهیه و تدوین نموده‌اند تا در اختیار آیت‌الله ‌‌‌‌‌رئیسی نامزد اصلح و مطلوب قرار دهند. هدف از ارسال این برنامه‌ها ‌‌‌‌‌به روسای دانشگاه‌ها، بهره‌مندی از نظرات، انتقادات و پیشنهادات اعضای هئیت علمی دانشگاه‌ها ‌‌‌‌‌به منظور غنا و کارآمدی  بیشتر برنامه‌های  اجرایی رئیسی برای اداره کشور است.»کدهای داده شده در نامه سید حسن جعفری در رسانه‌های دیگر هم وجود داشت. چنانکه بولتن نیوز در بیست و هشتم اردیبهشت سال 1400 درباره همین برنامه نوشت: «ماجرا از این قرار است که از ماه‌ها قبل 80 نفر از اساتید جوان دانشگاهی در6 حوزه راهبردی، برنامه‌های  ‌‌‌‌تخصصی و اجرایی را با توجه به دغدغه‌های ‌‌‌‌معیشتی مردم و با تکیه بر جهش تولید، تهیه و تدوین کرده‌اند تا در اختیار آیت‌الله ‌‌‌‌‌رئیسی قرار دهند؛ زیرا از همان انتهای انتخابات سال 96 این بحث وجود داشت که با توجه به رای بالای ایشان در اولین حضور انتخاباتی، باید در سال 1400 نیز کاندیدا شود. لذا از نظر اکثر فعالان سیاسی ایشان یک داوطلب بالقوه ریاست جمهوری 1400 بود. تدوین این برنامه از همان ابتدا با اطلاع ایشان انجام شده و قرار بود در اختیار هر دولت انقلابی که بر سر کار‌می‌آید قرار گیرد. اما بعد از ثبت ن‌ام  آیت‌الله ‌‌‌‌‌رئیسی برای انتخابات ریاست جمهوری 1400، تیمی که این برنامه را تدوین کرده، آن‌را در اختیار ایشان قرار‌می‌دهند. ایشان نیز با تایید کلی برنامه تدوین شده، تصمیم‌می‌گیرند تا آن‌را به حدود 200 نفر از اساتید دانشگاهی ارسال کرده و نظرات تخصصی خود را برای بهبود آنچه نوشته شده دریافت نمایند. و آن 7 هزار صفحه برن‌ام ه، فعلا در این مرحله قرار دارد.»رشته سر دراز داشت؛ نه برنامه‌ای رویت شد و نه برنامه جایگزینی از سوی دولت برای اداره کشور وجود داشت. نمایندگان پس از چند ماه تنفس دولت سیزدهم دوباره طلب برنامه کردند و هر بار با تکذیب و تایید تو‌ام  مواجه می‌شدند. پس ازاجرای طرح حذف ارز ترجیحی، موسوم به جراحی بزرگ اقتصاد، که بسیاری معتقد بودند پاسخ دولت به اتهام بی‌برنامه بودنش بود، گرانی 200 درصدی برخی اقلام اساسی و بالا گرفتن اعتراضات باعث شد نمایندگان مجلس و حتی اصول‌گرایان نزدیک به دولت نیز برنامه دولت سیزدهم و همان برنامه 7 هزار صفحه‌ای را دوباره طلب کنند.«معین الدین سعیدی» نماینده چابهار در انتقاد به بی‌برنامه بودن دولت گفت: «از برنامه ۷ هزار صفحه‌ای که آقای رئیس‌جمهور فرمودند حداقل ۷ صفحه را رو کنند تا ببینیم چه چیزی هست، ما که تا این لحظه چیزی ندیدیم.»حتی پس‌لرزه‌های این ادعا و کتمان آن از سوی دولت تا همین اواخر ادامه داشته و «جلال محمودزاده» نماینده مهاباد در توئیتی نوشت:« از ۷۰ وعده و برنامه ۷۰۰۰ صفحه‌ای ‌جناب رئیسی در جریان مبارزات انتخاباتی و تشکیل دولت قوی! رسیده‌ایم به صف‌های عریض و طویل کالا و مرغ و نان، گرانی چندبرابری، افت شدید ارزش پول ملی و فلاکت غذایی و اقتصادی کشور! ‌اگر خودمان در داخل عزت مردم را نشکنیم هیچ قدرتی در خارج توانایی آن را ندارد.»به دنبال انتقادات به عدم ارائه برنامه هفت هزار صفحه‌ای ‌رئیسی که بعد از یکسال و نیم از پیروزی او در انتخابات، هنوز منتشر نشده بود، معاونت امور مجلس ریاست جمهوری همزمان با انتقادات آن روزها در بیانیه‌ای ‌شتاب‌زده مدعی شد: «این نقل قول را در کد‌ام  مناظره و یا سخنرانی از رئیس‌جمهور شنیده یا خوانده‌اند؟ و اگر به عنوان مثال گروهی از جوانان متعهد محصول تلاش‌های ‌‌‌‌خود را با اساتید دانشگاه به اشتراک بگذارند ربط آن به رئیس‌جمهور چیست؟» با این اوصاف سخنان معاون اول رئیس جمهور درباره اینکه رئیسی قبل از انتخابات برنامه مشخصی برای اداره کشور داشته جای این سوال را باقی می‌گذارد که آیا رئیسی غیر از آن برنامه 7 هزار صفحه‌ای برنامه دیگری هم داشته یا اینکه منظور محمد مخبر همان برنامه‌هایی است که از سوی دولت یک‌بار کلا تکذیب شد؟
*اگر برنامه‌ای هم وجود داشت بهتر از برنامه هفتم نبود
اما نکته‌ای که دراین‌باره برجسته و قابل تحلیل‌می‌شود اینکه آزمون دولت در برنامه نویسی و تدوین برنامه هفتم به رغم ادعای معاون اول رئیسی و اعتراف او به داشتن برنامه، چرا مورد نقد کارشناسان و نمایندگان مجلس قرار گرفته است؟ اگر دولت قبل به دست گرفتن سکان اجرایی کشور از چنین تبحر و انسجامی در پیشبرد منطقی اقتصاد کشوربرخورداربوده چرا بسیاری از تحلیل‌ها ‌‌‌‌‌درباره برنامه هفتم از انشایی بودن این برنامه و بی‌توجهی آن به حوزه‌های ‌‌‌‌مختلف حکایت دارد؟ از ابتدای ارائه برنامه توسعه که با تاخیر فراوان به مجلس آمد تاکنون بسیاری از کارشناسان و پژوهشگران نسبت به عواقب چنین نگاهی به موضوع توسعه در کشور هشدار داده‌اند. چنانکه «فرشاد مومنی» در چندین سخنرانی برنامه هفتم را در حد یک شوخی‌می‌داند و با هشدار جدی درباره کیفیت پایین سند برنامه هفتم توسعه می‌گوید: «تنها یکی از نقدهای جدی این است که در این سند هیچ حرفی درباره صنعت ساخت و محیط زیست و بحران‌ها ‌‌‌‌‌و نگرانی‌های ‌‌‌‌مردم، خام فروشی و آشفتگی‌ها ‌‌‌‌‌و... وجود ندارد؛ حال آنکه‌می‌گوید سه برنامه قبلی شکست خورد و اکنون هیچ عبرتی از شکست آن سه سند وجود ندارد و اتفاقا بدتر از آن هم سه سند عمل شده است!»در همین حال «حسین راغفر»معتقد است: «برنامه هفتم توسعه احتمالا ضعیف‌ترین برنامه‌ای است که در تمام  طول برنامه ‌ریزی‌های کشور، از پیش از انقلاب تا کنون شکل گرفته. عمده‌ترین دلیل این ضعف، اغتشاش مفهومی در بسیاری از موارد است. تناقضات با اسناد بالادستی و به ویژه تناقص با قانون اساسی و سیاست‌های غلط آزادسازی و خصوصی‌سازی از دیگر ایرادات این برنامه است. این مشکلات می‌توانند پیامدهای بسیار سنگینی برای جامعه داشته باشند.»همچنین مرتضی افقه در گفت گو به فرارو درباره مشکلات برنامه هفتم توسعه گفت: «دولت سیزدهم از همان بدو کار با وعده‌های پرطمطراق وارد میدان شد.اما ناکامی‌های متعدد دولت در تحقق وعده‌ها باعث شد حتی هواداران دولت نیز از شرایط موجود احساس دلسردی کنند. برخی وعده‌ها و طرح‌های دولت سیزدهم شبیه فرار رو به جلو شده است. برای مثال دولت به جای تصحیح شرایط فعلی، طرح‌های ناشدنی ارائه می‌دهد. برنامه هفتم نیز برنامه‌ای است که عجولانه تهیه شده است. البته برنامه‌های پیشین توسعه نیز چندان موفق ظاهر نشده‌اند و تنها ۳۰ درصد برنامه ششم محقق شده است؛ بنابراین اگر قرار نیست برنامه‌ها محقق شوند، اساسا چرا برنامه‌ها تدوین می‌شود.»از این رو باید اینگونه تصور کرد اگر سخنان معاون اول رئیس جمهوری را درباره برنامه از قبل تهیه شده رئیسی  بیش از یک اغراق درتمجید، مقابل ریش سپیدان مجلس خبرگان ندانیم ، احتمالا برنامه هفتم آزمون خوبی برای دولت بوده که بتواند خود را در تنظیم و تدوین برنامه محک بزند. چه بسا که اگر برنامه 7هزار صفحه‌ای هم وجود خارجی می‌داشت و یا برنامه‌ای قبل از انتخابات ریاست جمهوری تهیه شده بود، بهترو کارشناسی‌تر ازلایحه برن‌ام ه هفتم توسعه دولت به نظر نمی‌رسید. بدون تردید دولت سیزدهم در ارائه برنامه هفتم با تیم اقتصادی جدی که از فیلترهای متعدد انتخاب وزار گذشته‌اند حتما محصول بهتری در بخش‌های مختلف ارائه داده‌ است. از سوی دیگر با تاخیری که در ارائه این لایحه به وجود ‌‌آمد و مشکلاتی که اعضای کارشناسی دولت در این مدت از نزدیک دیدند و لمس کردند حتما بهترین ایده‌ها و بیشترین ظرفیتی را که در چنته داشتند رو کردند.