ایران در سراشیبی بحران سالخوردگی

همدلی| امسال هم سالروز بزرگداشت «سالمندان» مصادف بود با انواع اظهار نظرها در مورد وضعیت موجود سالمندان در ایران . کشوری که به گفته مسئولان در معرض خطر جدی سالمندی قرار دارد. در همین زمینه  معاون بهداشت وزارت بهداشت نسبت به افزایش ۲ برابری جمعیت سالمندی در کشور طی ۲۰ سال آینده هشدار داد و رئیس انجمن علمی طب سالمندی ایران نیز با بیان اینکه اکنون ۱۰ میلیون نفر از جمعیت کشور را سالمندان تشکیل می‌دهند گفت: سرعت دو و سه برابر شدن جمعیت سالمندی در کشور نگران کننده است و پیش بینی می‌شود در سال ۱۴۳۰ ما ۳ برابر جمعیت فعلی سالمند داشته باشیم.دکتر «حسین فرشیدی» معاون وزیر بهداشت به همین مناسبت با هشدار نسبت به افزایش امید به زندگی و کاهش بی سابقه نرخ باروری کلی گفت:  افزایش امید به زندگی و کاهش بی سابقه نرخ باروری کلی، در قرن بیستم در سراسر جهان منجر به پدیده سالمندی جمعیت شده است. کشور ما نیز دستخوش چنین تغییرات جمعیتی شده است و در صورت حفظ روند یاد شده، رشد سالمندی جمعیت، با شتاب بسیار زیادی پیش خواهد رفت؛ به گونه‌ای که نسبت جمعیت سالمند در طی حدود ۲۰ سال آینده، از ۱۰ درصد به ۲۰ درصد خواهد رسید (۲ برابر شدن جمعیت سالمندی). این در حالی است که در بسیاری از کشورهای توسعه یافته جهان، دو برابر شدن جمعیت سالمندی در طول بیش از صد سال اتفاق افتاده است.
سالمندی از نگاه آمار
در ایران 86.1 درصد سالمندان، با همسر یا همسر و فرزندان خود زندگی نموده و 7.3درصد در تنهائی به سر می برند و تنها عده بسیار کمی از آنان(10 تا 15 هزار نفر) ساکن خانه سالمندان می باشند. 85.9 درصد مردان سالمند و 72.9 درصد زنان سالمند در منازل ملکی زندگی می‌کنند. 16.3 درصد از زنان سالمند نزد فرزندان و اقوام و 4.4 درصد از مردان سالمند درخانه‌های استیجاری‌ـ‌ رهنی زندگی می‌کنند؛ در کل می‌توان این‌گونه نتیجه‌گیری کرد که 79.9 درصد از سالمندان در خانه‌های ملکی و 9.9 درصد آنها نزد فرزندان و اقوام خود زندگی می‌کنند. افراد تحت پوشش کمیته امداد امام (ره) : حدود 1500000 نفر، افراد تحت پوشش بهزیستی: حدود 2850000 نفر، افراد تحت پوشش سازمان تامین اجتماعی – بازنشستگی کشوری و لشگری حدود 1700000 نفرتخمین زده می شود و حدود 25 درصد سالمندان از هیچگونه بیمه درمانی و اجتماعی برخوردار نمی باشند. 15 درصد از سالمندان شاغل و 82.3 درصد غیرشاغل هستند؛ بیشترین فراوانی وضعیت فعالیت زنان سالمند مربوط به زنان خانه‌‪دار است که 75 درصد می‌‌باشد و بیشترین فراوانی وضعیت فعالیت مردان سالمند متعلق به بازنشستگان است که 40 درصد می‌‪باشد؛ همچنین قابل ذکر است که 26.3 درصد از مردانِ سالمند و 1.5 درصد از زنانِ سالمند، شاغل می‌باشند.از کل سالمندان غیر شاغل، 44.8 درصد اعلام داشته‌اند که به هیچ شغلی علاقمند نمی‌باشند یا توانایی انجام شغلی را ندارند. 51.3 درصد از سالمندان اظهار داشته‌اند که پس از 60 سالگی در بیمارستان بستری شده‌اند و 44.8 درصد پاسخ منفی داده‌اند. ازمجموعِ سالمندانی که پس از سن 60 سالگی در بیمارستان بستری شده‌اند، 42.6 درصد عنوان کرده‌اند که 3-2 بار در بیمارستان بستری شده اند، 34.3 درصد فقط1 بار و 18.1 درصد نیز بیشتر از3 بار در بیمارستان بستری شده‌اند.از کل سالمندانی که پس از سن 60 سالگی در بیمارستان بستری شده‌اند،63.1 درصد علت بستری شدن خود را جراحی و 33.4 درصد نیز، مسائل غیرجراحی را علت بستری شدن خود عنوان کرده‌اند.‬‬
نهادهای اجتماعی ودرمانی
با توجه به اصل 29 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و مواد فصل اول قانون ساختار نظام جامع تامین اجتماعی، حمایت از افراد پیر و بازنشسته حقی همگانی بوده و دولت موظف است که طبق قوانین از محل درآمدهای عمومی حاصل از مشارکت مردم، خدمات و حمایت های لازم را برای این قشر تامین کند. به گزارش دیدبان از طرفی روند رو به رشد جمعیت سالمندان در ایران  به حدی است که براساس سناریویی که توسط سازمان ملل در سال2010 منتشرشد، ایران در حال حاضر جز 10کشوری است که به سرعت به سمت کهنسالی در حرکت است و در صورت عدم اتخاذ سیاست مناسب جمعیتی، در80 سال آینده با جمعیتی که47درصد آنرا سالمندان بالای60 سال تشکیل می دهند روبرو خواهد شد. با این اوصاف به نظر میرسد دولت مجبور باشد تا بخش زیادی از در آمدهای خود را صرف مخارج مختلفی نماید که نتیجه طبیعی عارضه سالمندی می باشد. هدف از حمایت های سالمندان نیز فقط در افزایش امید به زندگی محدود نمی شود و حمایت های اجتماعی را نیز دربر می گیرد. حمایت های اجتماعی به این معناست که فرد باور کند که مورد احترام و علاقه دیگران و عنصری دارای شان و ارزشمند است؛ اگر به این بعد از دوران سالمندی مورد غفلت واقع شود میتواند تبعات روانی فراوانی برای فرد سالمند داشته باشد.
نگاهی آماری
براساس جدول زیر در سال 1390، تفاوت بین تعداد جمعیت مردان و زنان سالمند اندک است. اما با گذشت زمان پیشبینی نشان می‌دهد که اختلاف بین حجم جمعیت دو جنس بیشتر می‌شود. برای مثال، تفاوت تعداد دو جنس در کل سالمندان در ابتدا کمی بیش از 100 هزار نفر است که در پایان دوره به بیش از یک میلیون نفر می‌رسد. این اختلاف، بیش از همه به اختلاف امید به زندگی دو جنس مربوط میشود و همان طور که تجربه سایر کشورها نشان می‌دهد، به مرور زمان و در بستر توسعه اقتصادی-اجتماعی، اختلاف امید به زندگی زنان و مردان بیشتر می‌شود. در همین زمینه اما اظهار نظرهای ضد و نقیضی در مورد تبعات سالمند شدن کشور وجود دارد. دکتر محمد جواد محمودی مشاور وزیر علوم تحقیقات و فناوری با اشاره به اینکه سالخوردگی جمعیت پیامدهای اقتصادی متعدد و متفاوتی دارد، گفت: کاهش عرضه نیروی کار یکی از مهم‌ترین تبعات سالخوردگی جمعیت است. به سبب کاهش نرخ باروری در جامعه سالمند، تعداد جمعیت در سن اشتغال نیز کاهش یافته و عرضه نیروی کار کمتر می‌شود. کاهش افراد در سن  کار که درواقع هم تولیدکننده کالا و خدمات و هم مصرف‌کننده و متقاضی انواع کالاها و خدمات هستند، هم طرف عرضه و هم طرف تقاضا را تحت تأثیر قرار داده و بر رشد اقتصادی نیز تأثیر می‌گذارد. وی با ذکر اینکه با سالخوردگی جمعیت، نرخ رشد تولید ناخالص داخلی کاهش می‌یابد و پیش‌بینی شده که ادامه روند کنونی سالمندی جمعیت در جهان، موجب کاهش ۴۰ درصدی رشد اقتصادی جهان در ۵۰ سال آینده در مقایسه با ۵۰ سال گذشته می‌شود. این در حالی است که افراد مسن‌تر عموماً به هزینه کردن سهم بیشتری از درآمد خود در بخش مسکن و خدمات اجتماعی گرایش دارند و برای جبران کاهش رشد افراد در سن کار متأثر از پدیده سالخوردگی جمعیت، طبق بررسی‌های اقتصاددانان باید بهره‌وری نیروی کار نسبت به روند تاریخی خود ۸۰ درصد افزایش یابد تا از کاهش نرخ رشد اقتصادی جهان جلوگیری شود.رئیس کمیته مطالعات پایش سیاست‌های جمعیتی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: برای رسیدن به این سطح از افزایش بهره‌وری نیروی کار، راهکارهایی مانند افزایش سن بازنشستگی برای استمرار حضور طولانی مدت‌تر افراد در بازار کار، افزایش نرخ مشارکت زنان، جوان و سالمندان و ارتقای سطح آموزش و انعطاف‌پذیری بازار کار  از سوی محققان و اساتید اقتصاد، پیشنهاد شده است.  به گفته وی افزایش فشار تورمی از عوارض سالخوردگی جمعیت است چرا که به تبع آن افراد در سن کار کمتر و میزان تولید و به تبع آن عرضه کالا وخدمات کاهش می‌یابد در حالی که تقاضای مصرف در میان سالمندان عموماً نه تنها کاهش نمی‌یابد بلکه حتی در برخی موارد افزایشی است و عدم توازن میان عرضه و تقاضا، آثار تورمی خواهد داشت.در عین حال دکتر احمد دلبری رئیس انجمن علمی طب سالمندی ایران با ذکر اینکه در حال حاضر در سطح کشور ۳۶۰ هزار نفر سالمند بسیار پرخطر داریم که بیماری‌های زیادی دارند گفته است؛ آخرین سرشماری رسمی کشور مربوط به سال ۱۳۹۵ بوده است اما، جمعیت‌شناسان برآورد می‌کنند که اکنون تقریبا ۱۰ میلیون نفر سالمند (فرد بالاتر از ۶۰ سال) داریم و موضوع نگران کننده برای ما سرعت سالمند شدن جمعیت است. سرعت سالمند شدن افراد در جامعه ما منحصر به فرد است؛ در کشورهای توسعه یافته‌ زمان لازم برای دو برابر شدن جمعیت سالمندی بیش از ما است چنانکه این سرعت رشد دو برابر شدن از ۱۰ درصد به ۲۰ درصد، در فرانسه ۱۲۰ سال،‌ در کشور سوئد ۹۰ سال و در آمریکا ۷۵ سال طول کشیده است اما سرعت دو برابر و سه برابر شدن جمعیت سالمندی در کشور ما بسیار نگران کننده است و بر همین اساس تخمین‌ها بر آن است که در سال ۱۴۳۰ ما ۳ برابر جمعیت فعلی سالمند خواهیم داشت.به گفته وی این شرایط درحالی است که اجرای سند ملی سلامت سالمندی، هنوز در هاله ای ابهام قرار دارد.
از تبعات مثبت تا منفی
رحمان سنت کیان جامعه شناس ، اما از جنبه دیگری به قضیه نگاه می کند. وی در گفت و گو با همدلی  با ذکر اینکه میزان امید به زندگی در بین زنان و مردان ایرانی افزایش پیدا کرده است و این خبر هم تبعات مثبت دارد و هم اگر مسئولان در صدد فراهم کردن امکانات مورد نیاز این گروه نباشند مشکلات زیادی را پیش پای آن‌ها و همچنین جامعه قرار می‌دهد.
وی همچنین با تاکید براینکه نداشتن نیروی انسانی جوان و فعال از جمله معضلات رو به پیری رفتن جمعیت کشور است که به خودی خود منجر به معضلات اجتماعی فراوانی می‌شود و افسردگی یکی از این معضلات است تصریح می کند: دولت باید در حوزه سالمندان سیاستگذاری دقیق و مشخصی را در پیش بگیرد و نباید فراموش کرد که در صورت فراهم نبودن امکانات مورد نیاز برای مراقبت از سالمندان حس امید به زندگی در همه سنین کاهش پیدا خواهد کرد.
سنت کیان تاکید کرد: دولت تمرکز خود را بر جوانی جمعیت گذاشته است و این در حالی است که توجه به امور سالمندان و تأمین نیازمندی‌های آن‌ها هم از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.