مسجد جامع نطنز، یادگار شهر تاریخی

شهر تاریخی نطنز، شهری در شمال شرقی اصفهان و در دامنه رشته کوه کرکس قرار دارد.نطنز به دلیل وجود باغ های فراوان و پرورش انواع گیاهان، به باغ شهر شهرت یافته است. جاهای دیدنی نطنز بالغ بر ۱۸۰۰جاذبه تاریخی وطبیعی است که از جمله آنها می توان به مسجد جامع نطنز اشاره کرد.این مسجد جامع که مسجد جمعه نیز خوانده می شود،مجموعه‌ای از چند بنای مذهبی است.این مجموعه شامل مسجد جامع، خانقاه، مقبره شیخ عبدالصمد و یک مناره ۳۷متری است.همه این بناها در نزدیکی یکدیگر ساخته شده اند، اما تاریخ ساخت آنها با هم متفاوتند.گنبدخانه مسجد جامع نطنز در قرن یازدهم میلادی و بیشتر قسمت‌های دیگر آن در نیمه اول قرن چهاردهم میلادی بنا شده اند.زمان ساخت آن به دوره ایلخانیان و اولجایتو خدابنده و پسرش ابوسعید بهادرخان می رسد.این مسجد دارای سه ورودی است که دوتای آن در قسمت شمالی و یکی در قسمت جنوبی قرار دارند. درهای قسمت شمالی هم سطح حیاط می باشند، در حالی که درب قسمت جنوبی با ۱۲پله بلند به کف راهرو مسجد می‌رسد.این مسجد از شمال، مشرق و جنوب به کوچه باریکی راه دارد.این کوچه به یک ورودی تقریبا بزرگ مقابل مناره و درگاه خانقاه منتهی می شود که در واقع میدانی کوچک است.قسمت جنوبی مسجد جامع نطنز دارای یک درب چوبی با دو لنگه است. روی این در، با منبت کاری ماهرانه تزیین شده است.همچنین، پایین لنگه چپ آن تاریخ ۸۲۵ ه.ق کنده کاری شده است.وقتی از درب مسجد وارد می‌شوید دالان نسبتا وسیعی پیش رویتان قرار می گیرد.این دالان نسبت به سطح کوچه ۱۲پله پایین ترست و ارتفاع آن با سطح کوچه حدود یک متر و نیم اختلاف دارد. سمت راست دالان، راهروی کوچکی قرار گرفته است که شما را به شبستان هشت ضلعی گنبددار میرساند.در قاعده گنبد شبستان، کتیبه ای وجود دارد که به صورت آجرنوشته برجسته دیده می‌شود. این کتیبه به دوره آل بویه مربوط می شود.دوره صفویه، روی این کتیبه را با گچ پوشاندند و سپس تزییناتی از گچ بری روی آن ایجاد کردند.شبستان این مسجد قدیمی تر از قسمت های دیگر آن است و به تاریخ قبل از دوره ایلخانی بر می گردد. کتیبه ای در این شبستان وجود دارد که نشان می دهد این گنبدخانه در قرن یازدهم میلادی بنا شده است. این شبستان قدیمی ترین قسمت مسجد به شمار می رود و دارای یک محراب با کاشی کاری هایی بی نظیر است.بعد از عبور از درب مسجد ودالان ورودی آن به حیاط می‌رسید. حیاط یا صحن مسجد دارای ۴ایوان در چهار جهت است. حیاط و ایوان های آن دو طبقه بوده و ارتفاع آنها به ۹متر می رسند.
در ایوان شمالی که دو طبقه آن با مقرنس کاری تزیین شده اند، دو کتیبه وجود دارند. روی یکی از کتیبه ها که دارای زمینه گل و بوته است، آیاتی از قرآن کنده کاری شده اند. کتیبه دوم در قسمت پایین هلال ایوان قرار گرفته است. این کتیبه دارای زمینه ای قهوه ای است که روی آن با خط ثلث سفید رنگی، آیات قرآنی حک شده اند. همچنین، در انتهای کتیبه دو حدیث از پیامبر نیز نوشته شده است.مصالح به کار برده شده در مسجد جامع نطنز آجر و ملات هستند که روی آنها با آهک پوشانده شده است. مسجد دارای چند کتیبه است که روی آنها تاریخ تعمیرات، نام معماران و سازندگان بنا ذکر شده اند. درب جنوبی مسجد کتیبه ای دارد که در آن توضیحاتی درباره بنا داده شده است‌.اغلب بناهای موجود در مجموعه‌ی مسجد جامع نطنز مربوط به دوره‌ی سلجوقیان هستند. این بناها در نزدیکی هم ساخته شده‌اند، اما تاریخ ساخت آن‌ها باهم متفاوت است.بنا بر تحقیقات صورت‌گرفته،  گنبدخانه مسجد در سال ۹۹۸میلادی ساخته شده است. به همین دلیل، آن را قدیمی‌ترین گنبدخانه‌ منطقه می‌دانند. گنبد هزارساله‌ی مسجد، مانند ساعت آفتابی عمل می‌کند، یک ساعت آفتابی رنگین و چشم‌نواز که در هر وقت‌ شرعی، نور را از روزنی ویژه می‌تاباند.