فرشاد مومنی : شرافتمندانه مشکل فساد را حل کنید

همدلی| چند روز قبل میزگردی درباره «بحران صرفه اقتصادی» برگزار شد که در این میزگزد، استاد اقتصاد دانشگاه علامه، این بحران را یکی از محوری‌ترین چالش‌های تولید در ایران عنوان کرد.
به گزارش جماران، فرشاد مومنی در این نشست گفت: ما در اسارت یک اتحاد سه‌گانه ویرانگر و ضدتوسعه‌ای قرار گرفته‌ایم که وجه مشترک اضلاع این اتحاد سه‌گانه در تحمیل روزمرگی و کوته‌نگری به نظام تصمیم‌گیری‌های اساسی و فرآیندهای تصمیم‌گیری و تخصیص منابع است.
وی ادامه داد: در ایران با بیشمار وارونگی و واژگونه‌گی روبه‌رو هستیم و یکی از آنها این است که به جای اینکه اجازه دهیم که واحدهای ناکارآمد از گردونه بازی حذف شوند، حذف آنها را معضل امنیتی کرده‌ایم و با انواع مداخله‌ها و تهدیدها، واحدهای ناکارآمد را فعال نگه داشته‌ایم. هم‌زمان طیف بسیار متنوعی از جهت‌گیری‌های سیاستی به گونه‌ای است که گویا برخی اصلاً مسئولیتشان تشدید رقابت مخرب و به افلاس انداختن بنگاه‌های تولیدی است. در انتهای ماجرا نیز با سلطه سوداگری‌های واردات‌محور و دلال‌محور و افول انگیزه‌های تولیدی در کشور مواجه می‌شویم.
مومنی افزود: به نام برنامه توسعه، برنامه «تسریع اضمحلال» را در بعضی از زمینه‌ها جلو می‌‌بریم. مثلاً این ابتذالی که به نام بازارگرایی در ایران راه افتاده و 30 سال است که دائم ریشه‌دارتر و پرفسادتر می‌شود، به این معناست که همه چیز به دانستن یا ندانستن برنمی‌گردد بلکه مساله به گره خوردن مناسبات پرفساد و منافع عده‌ای برمی‌گردد.
فاجعه نابرابری‌های ناموجه
این استاد اقتصاد با توصیه به افزایش تحرک بین روشنفکران گفت: خوب نیست که ژست رادیکال بگیریم و تحت عنوان اینکه «فایده ندارد» کنار بکشیم. کنار کشیدن نیروی اصلاح‌کننده باعث می‌شود تا این مناسبات ادامه یابد. نباید منتظر بمانیم که اصلاح را از کرات دیگر برای ما بفرستند و باید از خود مایه بگذاریم.
وی افزود: متفکران بزرگ توسعه می‌گویند وقتی که خطا صد بار تکرار شد، مسأله دیگر تفاوت دیدگاه‌های تئوریک نیست و اینجا منافع فاسدی با یکدیگر پیوند برقرار کرده‌اند.
مومنی ادامه داد: اینکه می‌گویند امور را به بازار بدهید تا از مزایای آن بهره‌مند شویم برای این است که بازار را یک بازار همگن با بازیگرهای ذره‌ای فرض کرده‌اند تا ورود و خروج هیچ‌کدام از بازیگرها، تاثیری بر عملکرد بازار نگذارد. یعنی ستون فقرات تئوری بازار بر برابری کامل قرار داده شده در حالی‌که در این مملکت بازارگرایانی داریم که می‌گویند شوک‌درمانی پیشه کنید تا نابرابری‌های ناموجه به فاجعه‌آمیزترین ابعادش برسد!
وی تصریح کرد: مهمترین عامل مؤثر بر فضای کسب و کار و سرمایه‌گذاری مولد در کشورهای در حال توسعه از دیدگاه گزارش فضای کسب و کار بانک جهانی، نااطمینانی نسبت به سیاست‌هاست؛ اینکه سیاست‌ها یک‌شبه تغییر می‌کنند و همه هم با شیوه‌های مشکوک و براساس اهداف ناصالح اتفاق می‌افتد. همه ماجرا این است که بسترهای رانت را تحت عنوان رهاسازی باز کنند.
مومنی افزود: دومین عامل کلیدی ثبات اقتصاد کلان است و سوم مربوط می‌شد به کارآمدی اجرای تصمیمات حکومت. در 30 سال گذشته نمی‌توان یک تصمیم کارآمد که به یک موفقیت غیرشعاری و غیرتوخالی برسد، را ذکر کرد. طی بالغ بر ربع قرن گذشته تمام جهت‌گیری‌های سیاستی و اجرایی کلیدی مندرج در برنامه‌های توسعه ایران با شکست مفتضحانه و کامل روبه‌رو شده است. ماجرای شوک نرخ ارز این طور بود. خصوصی‌سازی هم شکست خورد. هدفمند کردن یارانه‌ها هم همین طور و در مورد تعدیل نیروی انسانی هم همین طور.
این استاد دانشگاه در بیان چهارمین معیار بررسی وضعیت کشور گفت: عامل کلیدی چهارم وضعیت کشور از نظر فساد و رشوه است. شرم‌آورست که ما در 20 ساله گذشته جز یکی دو استثنا، رتبه فسادمان همیشه در جهان جزو یک‌سوم پرفسادترین کشورهای دنیا بوده است. نمی‌شود این‌قدر فساد را با سیاست‌های نابخردانه گسترش بدهند بعد مردم عادی را دعوت به تقوا کنند! نمی‌شود که سیاست‌های فسادزا و نابرابرساز و مشروعیت‌زدا داشت و انتظار داشت بقیه تقوی پیشه کنند.
وی ادامه داد: بانک جهانی پنجمین عامل را شفافیت آمار و اطلاعات و فرآیندهای تصمیم‌گیری و تخصیص منابع اعلام می‌کند. آقایان می‌خواهند در پستو و پنهانی راجع به 45 میلیون آدم تصمیم بگیرند بعد هم انتظار دارند مصوباتشان مورد پذیرش قرار گیرد. معلوم است که نمی‌شود اقناع کرد چون نمی‌توان از قانون به مثابه ابزار زورگویی استفاده کرد. ششمین عامل هم از نظر بانک جهانی، وضعیت تربیت نیروی کار ماهر است. وقتی مناسباتی ایجاد کنید که هر کسی به یک حداقل صلاحیتی می‌رسد می‌خواهد مهاجرت کند، نتیجه این می‌شود که بنگاه‌های تولیدی الان با بحران کارکنان ماهر روبه‌رو هستند.
مومنی در ادامه گفت: هشتمین عامل کلیدی از نگاه بانک جهانی که خیلی مهم است کیفیت زیرساخت‌های تأمین شده از ناحیه حکومت است. به نام اداره کل صنعت به صنایع نامه می‌دهند و می‌گویند خودتان فکری برای برق و گاز مصرفی بکنید یا با تهدیدهای امنیتی صنایع را مجبور می‌کنند که یک روز کاری را تعطیل کنند یا افرادی را در لیست پرداخت حقوق قرار دهند، در حالی‌که آن فرد لازم نیست در کارگاه حاضر شود. بعد می‌خواهند جایگاهی هم در تولید جهانی داشته باشند.
بحرانی به نام صرفه مقیاس
مومنی افزود: تمام مطالعاتی که تاکنون راجع به بحران صرفه مقیاس در ایران شده نشان می‌دهد در یک ساخت رانتی، بدون توجه به کیفیت محصول، قیمت و میزان ارزبری مجوز تولید داده می‌شود. بعد هم نسبت به تعمیق وابستگی‌ها به خارج و تسخیر بازار داخل توسط کالاهای مشابه خارجی بی‌توجهی می‌شود و برنامه‌ای هم برای رشد و اعتلای صنعتی وجود ندارد. هر جا هم گرفتاری پیدا شد می‌گویند دروازه‌ها را باز کنید و واردات کالا راه بیندازید یا قیمت را بالا ببرید. در این مناسبات، کمر مردم می‌شکند و قطعا این شیوه حکمرانی جوابگو نیست. صرفه مقیاس متعلق کشورهایی است که انگیزه اعتلا و توسعه دارند. نمی‌شود که رباخوارها و دلال‌ها را چاق و به توسعه پشت کنیم، بعد بگوییم چرا کار ما جلو نمی‌رود.
شرافتمندانه مشکل فساد را حل کنید
مومنی در ادامه این نشست اظهار کرد: درخواست من از آقایان این است که شرافتمندانه، مشکل فساد را در مملکت در اولویت بگذارید. چگونه یک برنامه میان‌مدت می‌نویسید و یک کلمه حرف راجع به فساد و ضرورت کنترلش وجود ندارد! حکومت باید متوجه شود که بحران صرفه مقیاس، کانون اصلی همه بحران‌های موجود در ایران در حیطه اقتصاد و توسعه است و با جهل و فساد، با وابستگی‌های ذلت‌آور، با فلاکت، با انحطاط و شدت‌گیری عقب‌ماندگی پیوند دارد. راه‌حل هم این نیست که آمارها را شکنجه بدهید تا نشان دهید موفق بوده‌اید. باید راه‌حل اصولی در پیش بگیریم نه اینکه در چارچوب مناسبات سوداگرانه و دلال‌محور، این سوداگران خلق تقاضا کنند تا وقتی تولید داخل نتواند پاسخگو باشد بازار در بی‌ثباتی و ناپایداری بیافتد.وی افزود: داده‌های رسماً انتشاریافته اجتماعی ما آنقدر فاجعه‌آمیز است که آن را طبقه‌بندی کرده‌اند در حالی‌که این کار فقط پاک کردن صورت مساله است. بگذارید اشکال‌های جامعه برملا شود تا انرژی‌ها را روی حل اصولی آن بگذاریم.