زلزله؛ فاصله پیش‌بینی‌ها با وقوع حادثه

همدلی| فرانک هوگربیتس، دانشمند هلندی، که آخرین پیش بینی‌های وی زلزله مهیب ترکیه و زلزله اخیر مراکش بوده است بار دیگر در توئیتی ادعا کرد که زمین لرزه و سونامی بزرگی در حال وقوع است. توئیتی که بسیاری از کاربران فضای مجازی مدعی شدند منظور وی ایران و حتی تهران بوده است. این ادعا زمانی شدت گرفت که «محمود صلاح» محقق مصری و متخصص در علوم ماوراء طبیعی در یکی از شبکه های ماهواره‌ای در کشورش مدعی شد که زمین لرزه‌هایی که مغرب، سوریه و ترکیه را لرزاند، طبیعی نبود بلکه به واسطه دخالت انسان بود.صلاح با اشاره به اینکه برخی زلزله‌ها طبیعی و برخی ناشی از دخالت‌های انسانی است، بیان کرد: «نمونه بارز نوع دوم، زلزله هایی است که سوریه و مغرب را به لرزه درآورد چون کانون آنها نزدیک به سطح دریا بود.طرح این ادعای بزرگ؛ آنهم درست چند روز بعد از توئیت جدید فرانک هوگربیتس باعث شد تا کاربران با اصرار بیشتری مدعی شوند که این‌بار زلزله بزرگ در کمین تهران است. اما چرا خود این کارشناس هلندی اشاره‌ای به تهران نکرده است؟ کاربران فضای مجازی برای این سوال نیز توجیهی قابل تامل دارند. آنها معتقدند از آنجاییکه پیش بینی وی در اردیبهشت ماه برای وقوع زلزله‌ای بزرگ در تهران محقق نشده، این‌بار ترجیح داده که نامی از پایتخت کشورمان نبرد اما در عین حال نباید از این پیش بینی غافل بود. همانگونه که وی زلزله های ترکیه و مراکش را نیز پیش بینی کرده است!
68 درصد ایران روی گسل قرار دارد
ولی از آنجاه ایران کشوری زلزله خیز است هر لحظه وقوع زلزله ای در آن محتمل به نظر می رسد. نقشه گسل ها و زلزله خیزی کشور حکایت از آن دارد که  ۶۸ درصد از جغرافیای ایران روی گسل یا روی حریم‌های گسل قرار دارد. نقشه ای که نشان می دهد صفحه کشور ما بین ۲ صفحه شبه‌جزیره عربی و اوراسیا است و در سال‌های گذشته نیم یا یک میلیمتر حرکت کرده و باعث شد بین جزیره کیش، بندر خمیر و بندر لنگه حدود ۱۹۰۰ زلزله را در یک بازه زمانی ۳، ۴ ماهه داشته باشیم . آمار ترسناکی که می تواند زنگ خطری جدی باشد برای مسئولان.
نامی رئیس سازمان مدیریت بحران کشور نیز چندی قبل  با بیان اینکه در ۲۲۰ سال گذشته براساس مطالعات انجام شده ۱۲ مورد زلزله با قدرت ۷ ریشتر در کشور رخ داده است گفت: آخرین زلزله ۷.۷ ریشتر بوده و این موضوع به ما مسیری را نشان می‌دهد که اگر مصالح ساختمانی و سازه به صورتی انتخاب شد که در برابر زلزله ۸ ریشتری مقاوم باشد دیگر زلزله یک بلا نیست بلکه یک پدیده است.وی با اشاره به اینکه اکنون روی پیش نشانگرها، ایستگاه‌های لرزه‌نگاری و ایستگاه‌های شتاب‌نگاری فعالیت‌هایی انجام می‌شود، افزود: در مدیریت بحران شتاب‌نگارها، ایستگاه‌های لرزه‌نگاری و به خصوص پیش‌نشانگرها از موضوعات مهم محسوب می‌شود تا زلزله زودتر تشخیص داده شود. برخی ادعاها درباره وقوع زلزله در هر ۱۰۰ سال یک بار درست نیست؛ به طوری که در سال ۱۲۰۹ یعنی ۱۹۳ سال پیش یک زلزله در گسل مشا فعال شد و مبارک‌آباد به طور کامل تخریب شد؛ ‌بنابراین پیش‌بینی‌ها درست نیست و زلزله غیرقابل پیش‌بینی است.
به گفته وی، با مطالعه و قرار دادن پیش‌نشانگرها در مسیر گسل‌های دورتر از تهران مانند شهرری می‌توان اطلاعاتی را به دست آورد و اگر ابتدای گسل متوجه شویم به ما ۱۷ ثانیه زمان می‌دهد اما در مجموع هیچکس قادر به پیش‌بینی درباره زلزله نیست البته برخی افراد هستند که مردم نباید تابع آنها باشند. زلزله زیر یک ریشتر در اغلب کشور به وقوع می‌پیوندد.
اولین متهم
با این وجود هوگربیتس تنها فرد معاصری نیست که مدعی پیش بینی زلزله شده است. چند سال قبل فردي در همین ایران و در شهر مشهد مدعي شده بود که تاکنون نه تنها بسياري از زلزله‌هاي ايران و کشورهاي همسايه را پيش بيني کرده که مي‌تواند زلزله هاي آتي را نيز پيش بيني کند. وي همچنين مدعي بود که مسئولان و متوليان مربوطه نيز گرچه نتوانسته اند پيش بيني هايش را تکذيب کنند، اما در عين حال حاضر نيستند که اين توانمندي را نيز تاييد نمايند.   بالاخره انتشار اخبار جنجالي مربوط به پيش بيني هاي زلزله کار دست هوگربيتس داد و در اواخر اسفند ماه سال گذشته،  فيسبوک اکانت هاي فرانک هوگربيتس هلندي، مدعي جنجالي پيش بيني زلزله را بست.
متهم به ترويج دلهره بين مردم
زلزله هاي شديد در رشته کوه هاي هندوکش، زلزله های شدید در افغانستان و پاکستان و حتی زلزله های ترکیه و زلزله اخیر مراکش نیز از جمله پیش بینی های هوگربيتس بوده است. در حقيقت هوگربيتس معتقد است که هم‌ترازي زمين با ديگر سياره‌ها جاذبه‌اي کافي براي ايجاد زمين‌لرزه در زمين ايجاد مي‌کند. «فرانک هوگربیتس» با متد عجیبش باور دارد که سیاره زهره نقش اصلی را در بروز زلزله ششم فوریه در ترکیه داشته است! وی همچنین نسبت به وقوع زلزله‌ای قدرتمند در ایران بین روزهای ۲۹ تا ۳۰ آوریل ۲۰۲۳ (۹ و ۱۰ اردیبهشت) هشدار داده بود که البته رخ نداد.
تایید یا تکذیب؟
«فریبرز ناطقی الهی» استاد نمونه کشور در مهندسی سازه، زلزله و مدیریت بحران در زمینه آخرین توئیت هوگربيتس می گوید: هر روز در گوشه و کنار کشور زلزله هایی با بزرگای مختلف رخ می دهد و گاها فکر می کنم بیشتر از میانگین متداول مناطق، حتی با کمی بزرگای بالاتر در حد ٤ و ٥ که همه اینها که از نگاه عموم مردم و مسئولان بدور می مانند و عادی از کنار آنها گذر می شود. این زلزله ها همگی هشدارهای گسلهایی هستند که اعلام می کنند ما فعالیم و در زمان مقرر همان زلزله بزرگ قبلی یا حتی بزرگتر را خواهیم آورد!
وی مدعی است؛ سال‌هاست بر اساس مطالعات گسترده درباره زلزله و تبعات آن و بخصوص زلزله تهران هشدار می دهم و تقریبا به ضرس قاطع تمامی اقدامات لازم را برای رویارویی با این پدیده شوم را طی گزارشات مبسوط تقدیم کرده ام ! در مقابل، اقدامی یا حرکت مثبتی از سوی مسئولین امر و مقامات شهری بصورت جدی و فقط در حد حرف بیشتر ندیده ام !؟
این دانشمند ایرانی در اظهاراتی هشدار گونه گفته است؛ می خواهم به بهانه زلزله های ویرانگر اخیر دنیا، سالروز زلزله مرگبار طبس ۴۵ سال پیش با نزدیک به ۲۰،۰۰۰ کشته، زلزله های کوچک و بزرگ کشور حتی دماوند کنار گوش تهران، عرض کنم من منتظر زلزله بزرگی برای تهران «زودتر تا دیرتر» هستم و متاسفانه آمادگی شهر و کشور را برای مقابله با آن بسیار اندک و ناچیز می بینم.
ناطقی الهی سپس تلویحا به پیش بینی های ستاره شناس هلندی اشاره می کند و در سخنانی دو پهلو می گوید: همه خوانده و شنیده ایم که سالها حضرت نوح علی نبینا و آله علیه السلام نسبت به طوفان سهمگین و ویرانگر هشدار و مشغول ساخت کشتی بودند. هر کس ایشان را در کنار ساحل در حال ساخت کشتی می دید ایشان را ... قلمداد می کرد. حال هشدار دهندگان زلزله نعوذ بالله نه پیامبران الهی هستند و نه تهمت جنون به آنها می چسبد، فقط از روی دلسوزی و دانش تبعات فاجعه بار آن پیام آور یافته های علم زلزله شناسی و مهندسی زلزله می باشند که باید به حرف آنها دقیق گوش داد و گرنه طوفان در راه است !
ایرانی ها نیز پیش بینی می‌کنند
«مهدي زارع» استاد دانشگاه زلزله شناسي و رئيس مرکز پيش بيني زلزله اما کاملا اظهارات هوگربیتس را رد می کند. وی در  گفت و گو با «همدلی» با تاکيد براينکه تاکنون هيچ يک از مجامع بين المللي، پيش بيني ها و اظهارات هوگربيتس را جدي نگرفته و آن را تاييد نکرده اند در مورد دلیل این امر می گوید: اين فرد تاکنون پيش بيني هاي زيادي کرده است که اکثر آنها محقق نشده است اما شانس آورده و در مورد زلزله بزرگ 6 فوريه ترکيه، و زلزله مراکش پيش بيني‌اش درست از آب درآمده و حالا از همين قبل به شهرت رسيده و حرف هايش بين مردم طرفدار پيدا کرده است.
 وي با ذکر اینکه من تمام اظهارات وي را مطالعه يا گوش داده ام می گوید: مثلا وي مدعي است که تقارن اورانوس با نپتون يا ساير سيارات مي تواند باعث شود تا زلزله در فلان نقطه رخ بدهد. در واقع از هندسه سيارات براي پيش بيني کمک مي گيرد.
اما ادامه سخنان زارع جای تامل بیشتری دارد. وی با ذکر اينکه خود ما نيز در ايران روي پيش بيني زلزله از طريق اجرام آسماني کار کرده ايم می گوید: نتايج مطالعات ما فقط نشان مي دهد که احتمال بروز زلزله هاي شديد در ايران، در اواسط و اوايل ماههاي قمري بيشتر است کمااينکه اکثر زلزله هاي بزرگ کشور نيز در همين زمان ها رخ داده است. يعني فقط بازه زماني زا تا حدودي مشخص مي کند ولي نمي توان گفت که در ساير زمان ها زلزله اي رخ نمي دهد يا اينکه از روي بررسي اجرام آسماني حدس زد که زلزله کجا رخ مي دهد.  اما آيا تغييرات شديد اخير آب و هواي ايران مي تواند نشانه اي باشد از بروز زلزله اي شديد در کشورمان؟ سوالي که زارع در پاسخ به آن مي گويد: اصلا چنين چيزي ملاک علمي ندارد. تغييرات اقليمي زماني موثر است که مثلا بعد از يک دوره بارش هاي شديد چند ماهه، به يکباره بارش ها قطع شود يا چند دهه خشکسالي شديد در جايي وجود داشته باشد.به گفته وی، اينها گرچه مي تواند احتمال وقوع زلزله را افزايش دهد اما اينکه بگوييم بادها و طوفان هاي شديد نشانه هايي از وقوع زلزله است، همانطور که گفتم اصلا ملاک علمي ندارد. البته ممکن است زلزله اي هم رخ دهد، ولي اين ارتباطي به باد و طوفان ندارد. زارع در جمع بندی سخنانش تاکید می کند: در حقیقت با ابزارهای امروزی می توان تا حدودی پیش بینی هایی در مورد احتمال وقوع زلزله داشت اما، زمان و مکان دقیق آن را نمی توان به دقت مشخص کرد.