دوپینگ اقتصاد با منبع

همدلی| خلیل خوش سیما: بر اساس آخرین آمار منتشر شده از رشد اقتصادی فصل اول ۱۴۰۲ توسط بانک مرکزی، رشد اقتصادی کشور به ۶.۲ درصد رسیده است. رشد اقتصادی در فصل اول سال گذشته ۱.۹ درصد بوده که در سال جاری ۴.۳ واحد درصد افزایش یافته است.
در بهار امسال بیشترین بار رشد اقتصادی بر دوش بخش خدمات بوده و کمترین سهم نیز در بخش کشاورزی رخ داده است. به عبارت دیگر از ۶.۲ درصد رشد اقتصادی بهار سال جاری ۳.۶ واحد درصد آن مربوط به بخش خدمات بوده است، به این معنا که اگر رشد بخش خدمات صفر بود رشد اقتصادی ۲.۶ درصد می‌شد، یعنی بخش خدمات به اندازه ۳.۶ واحد درصد در رشد اقتصادی سهم داشته و به طریق مشابه سهم بخش کشاورزی از رشد اقتصادی در این فصل ۰.۲ واحد درصد بوده است. بخش نفت و صنایع و معادن نیز به ترتیب سهمی معادل ۱.۵ و ۰.۸ واحد درصد از کل رشد اقتصادی را در بهار ۱۴۰۲ به خود اختصاص داده‌اند.
نکته جالب توجه در بخش نفت این است که سهم بخش نفت از کل تولید ناخالص داخلی کشوردر بهار امسال معادل با ۰.۱ است اما توانسته بر روی یک چهارم از رشد اقتصادی اثرگذار باشد. گروه نفت در سه ماهه نخست امسال، رشد ۱۶.۴ درصدی را تجربه کرده است که در مقایسه با رقم ۳.۵ درصدی بهار ۱۴۰۱، افزایش قابل توجهی دارد. این رکورد قابل توجه در شرایطی است که در هفته گذشته، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، با اشاره به اینکه رتبه ایران در اوپک در زمینه تولید نفت به پیش از تحریم‌ها بازگشت، گفته بود:« تا پیش از دولت سیزدهم، تولید نفت کشور ۲ میلیون و ۲۵۰ هزار بشکه بود و اکنون به ۳.۳ میلیون بشکه در روز رسیده است و تا ده روز دیگر به روزانه ۳.۴ میلیون بشکه می‌رسد.»
«خجسته‌مهر» در حالیکه مسئولان دیگر دولتی بر تولید محور بودن رشد بهار اصرار دارند نکته‌ای را برجسته می‌کند که نقض غرض به نظر می‌رسد؛ اینکه در دولت سیزدهم، بیش از یک میلیون بشکه تولید نفت را افزایش دادیم، زیرا معتقدیم تولید در کشور ثروت‌آفرین است. حتی پیش‌بینی خجسته‌مهر این است که تا هشت سال آینده، تولید نفت ۵.۷ میلیون بشکه خواهد بود و تولید گاز نیز به ۱.۵ میلیارد متر مکعب در روز افزایش می‌یابد؛ پیش‌بینی‌های زودهنگامی که به نظر می‌آید به رغم گشایش‌های موقتی و گفت‌وگوهای رفع و رجوع کننده نیازهای ایران و آمریکا از سمت فضای سیاسی نسبتا متزلزل به اقتصاد تزریق می‌شود. اما به نظر می‌رسد کارشناسان اقتصادی چندان به این رشد خوشبین نیستند.
رشد بدون بهبود سرمایه‌گذاری و تولید
شقاقی شهری، کارشناس اقتصادی در گفت و گو با «همدلی» با بیان‌اینکه رشد اقتصادی 6.2 درصد بهار ارزش مانور و تحلیل ندارد، گفت:« برای رشد با کیفیت علاوه بر رشد بهره وری، باید محیط اقتصاد کلان برای سرمایه‌گذاری بهبود یابد.»
شقاقی شهری با تاکید براینکه رشد اقتصادی باید ماحصل یک اتفاق باشد، اضافه کرد: «رشد اقتصادی بهار در شرایطی افزایش یافته است که تفکر اقتصادی همچنان تفکر موج دوم صنعتی بوده و محیط اقتصاد کلان برای سرمایه‌گذاری بهبود نیافته است. علاوه براین تحریم‌ها نیزبه قوت خود باقی است. بنابراین تنها اتفاق موجود افزایش قیمت نفت وافزایش صادرات از 300 هزار بشکه به یک میلیون و 500 هزار بشکه  بوده است؛ضمن اینکه افزایش ارزش افزوده بخش نفت در بخش‌های دیگر نیز خود را نشان داده است.»
رشدی مشابه سال 95
کارشناسان و فعالان اقتصادی بر این باورند، هرچقدر سیاست‌های پولی و ارزی بانک مرکزی و سایر نهاد‌های مرتبط در راستای کنترل تورم تولیدکننده باشد، یکی از پیش نیاز‌های مهم برای ادامه رشد اقتصادی ایران در دسترس است.  معاون اقتصادی بانک مرکزی نیز در این خصوص گفته است:« یکی از دلایل اصلی تورم و کاهش رشد اقتصادی، تورم تولیدکننده است و دولت به خوبی توانسته این بخش را کنترل کند. وقتی تولیدکننده بتواند قیمت مواد اولیه و کالا‌های واسطه‌ای خود را پیش‌بینی کند، این مساله بر افزایش تولید آن نیز موثر است.»
در همین حال منتقدان معتقدند؛ مبنای رشد اقتصادی منابع نفتی بوده و بر بخش‌های مختلف اثر گذاشته، به همین دلیل نمی‌تواند پایدار و مبنای خشنودی و اعلام موفقیت باشد؛ چنانچه تجربه‌های دیگری از اینگونه رشد در کشور وجود داشته است. وحید شقاقی شهری ، اقتصاددان از رشد 6.2 درصدی اقتصاد در بهار امسال  به عنوان رشد بی‌کیفیت نام برد و گفت: «نمونه چنین رشدی در سال 95 هم رخ داد و آن زمان هم رشد 12.5 درصدی اقتصاد رشد بی‌کیفیت نامیده شد. این نوع رشد اقتصادی تحت عنوان داده پَرت است و باید کنار گذاشته شود.»
این اقتصاددان، با اشاره به اینکه چنین رشدی ارزش تحلیل اقتصادی ندارد، گفت: «میانگین رشد اقتصادی در 50 سال گذشته که اقتصاد ایران مبتنی بر سرمایه فیزیکی محور بوده و بیشتر بر منابع فیزیکی کشور چون صادرات نفت ، مشتقات نفتی ، فولاد و مس استوار شده ، 3 تا 3.5 درصد را ثبت کرده است. بنابراین تا زمانی که تفکر اقتصادی مبتنی بر موج دوم یا تفکر سرمایه محور و منبع محور باشد، رشد اقتصادی باید بین 3 تا 3.5 درصد را نشان دهد و هر رشدی که به‌واسطه یک رخداد تصادفی ایجاد شود، پایدار نخواهد بود.»
وزش نسیم سیاست بر گونه اقتصاد
البته به نظر می‌رسد که گاهی گشایش‌های سیاسی مقطعی توانسته بر حباب‌های آماری در کشور دامن بزند؛ همانطور که در سال 95  و  99 اقتصاد ایران تحت تاثیر سیگنال گفت و گو و کاهش مقطعی تاثیر تحریم‌ها رشدهای بالای اقتصادی ناشی از فروش نفت را تجربه کرد. چنانکه «همتی» همزمان با اعلام رشد اقتصادی بهار در فضای مجازی نوشت:« با شکست ترامپ‌ در اواخر پاییز ۱۳۹۹ و رشد صادرات نفت در زمستان آن سال، رشد اقتصادی فصل زمستان ۱۳۹۹ و فصل بهار ۱۴۰۰ نیز به بیش ۶.۲ درصد رسید ولی به علت ثابت ماندن صادرات نفت، میزان رشد اقتصاد در آن سطوح تداوم نیافت.» رئیس‌کل اسبق بانک مرکزی تصریح کرد:« تجربه چند دهه گذشته نشان می‌دهد رشد اقتصادی ایران عمدتا منابع‌محور بوده است. در واقع رشد اقتصاد با افزایش و کاهش صادرات و قیمت نفت نوسان داشته است. بنابراین لازمه تداوم رشد بالای اقتصاد، رفع تحریم‌ها یا حداقل کم شدن تحریم صادرات نفت است. در حال حاضر به دلایل مشخصی، دومی تحقق یافته است.»
رشد ناپایدار
در همین حال شقاقی در گفت و گو با خبرنگار ما با اشاره به افزایش حدود 30 تا 40 درصدی قیمت نفت، افزایش صادرات نفت و کاهش فشار تحریم‌ها بوده است، بیان کرد:« با توجه به نزدیکی انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، تلاش بایدن، جلوگیری از افزایش قیمت نفت و به دنبال آن رساندن تورم به محدوده بلندمدت 2 درصد است. به همین دلیل از یک طرف سیاست کاهش فشار تحریم با ایران را ادامه می‌دهد. از طرف دیگر، تلاش می‌کند صادرات نفت عراق افزایش یابد. این درحالی است که تمایل کشورهای عربستان و روسیه افزایش قیمت نفت و سیاست کاهش عرضه است.» شقاقی‌شهری، با بیان‌اینکه صادرات نفت ایران در دوران ترامپ رییس جمهوری سابق آمریکا که با فشار بزرگ همراه بود، به کمتر از 300 هزار بشکه در روز رسید ، توضیح داد:« امسال اما صادرات نفت ایران رکورد 5 ساله را شکست وبه بیش از یک میلیون و 500 هزار بشکه در روز رسید.» او تاکید کرد:« وقتی اقتصاد ایران در طول یک دهه ( دهه 90) به شدت کوچک شود، با رشد بخش نفت هم از طیف صادرات و هم قیمت نفت باید منتظر افزایش رشد اقتصاد بود، اما نکته مهم این است که این رشد نه ماندگار است و نه کیفیت دارد. به بیان دیگر، رشد اقتصادی بهار، ناشی از رشد سرمایه‌گذاری و بهره‌وری ، صادرات غیر نفتی و اصلاحات ساختاری نبوده و نمی‌تواند منجر به اشغال‌زایی شود.» او با بیان اینکه رشد اقتصادی سال‌های 1395و 1402 را باید کنار گذاشت، اضافه کرد:« سال آینده بار دیگر، به رشد بلندمدت 3 تا 3.5 درصد بازخواهیم گشت.»  این اقتصاددان با اشاره به اینکه رشد اقتصادی واقعی از کانال رشد بهره‌وری و اقتصاد دانش بنیان، می گذرد، گفت:« بدون این تحولات نمی‌توان انتظار رشد بلند مدت را داشت.»
 وی به مسئولان اقتصادی و اقتصاددانان توصیه کرد: «رشد اقتصادی بهار امسال را برجسته نکنید چرا که در غیر اینصورت در تله داده پَرت گرفتار خواهید شد.اگر جای رئیس کل بانک مرکزی بودم، رشد اقتصادی بهار 1402 را به عنوان دستاورد اعلام نمی‌کردم بلکه تاکید می‌کردم رشد اقتصادی به علت افزایش قیمت نفت وصادرات نفتی بوده و ماندگاری هم ندارد.»