بازی با خطر قرمز مردم ایران

همدلی – نخست‌وزیر عراق اگرچه همواره به جهت خاستگاه شیعی آن متحد ایران محسوب می‌شود وتاکنون نیز این موضوع بارها از سوی دو طرف تقویت شده است، اما به نظر می‌رسد که نخست‌وزیر جدید عراق قصد دارد تا این وضعیت به شکل دیگری درآورد.
نگاه مثبت ایران به بسیاری از سیاستمداران شیعه عراقی در موارد متععدی به گونه ای بوده است که همواره از لابی‌های ایران در نظام سیاسی ومذهبی عراق برخوردار بوده‌اند و به ویژه در تنظیم روابط‌شان با مرجعیت شیعه و درنهایت افکار عمومی عراق و سرانجام صعود به راس هرم قدرت از آن استفاده بسیار کرده اند.
در این میان اگرچه برخی چهره هاب سیاسی و مذهبی عراق در مواردی از این روش عدول کردند و گاه نیز در مقابل ایران موضع گرفته اندف اما معمولا چهره هایب سیاسی کمتر این ریسک را می پذیرفتند. به طور مثال مقتدی صدر روحان جوان شیعه علیرغم حضور ممتد در ایران و رفت وآمد با سران نظام، اما در موارد متعددی خلاف نظر ایران موضع گرفت، اما سیاستمداران وبه ویژه نخست وزیران عراق همواره متحد ایران وبوده و در اغلب موارد سیاست‌هایشان را با تهران هماهنگ می‌کردند. اما به نظر می‌رسد محمد الشیاع السودانی روشی دیگر را برگزیده است و راه جدایی از تهران را کوک کرده است. او که در روزهای اخیر دوبار از یک ترکیب جعلی و ضدایرانی درباره خلیج فارس استفاده کرده، روز گذشته نیز نشان داد که با سیاست‌های ضدامریکایی ایران در عراق همراه نیست وخواستار ادامه حضور نظامی امریکا در عراق شد.
در موضع‌گیری سیاسی دولتمردان تردیدی نیست که منافع ملی آن کشور باید در اولویت باشد و هر سیاستی از سوی نخستو‌زیر عراق درباره سیاست ایران قابل فهم است، اما چیزی که عجیب به نظر می‌رسد موضع این چهره سیاسی در رابطه با تمامیت ارضی ایران و منافع ملی مردم ایران است؛ مردمی که اشتراکات بسیاری با مردمان عراق دارد. از این منظر مواضع جدید نخست‌وزیر عراق بیش از آن که دولت و حکومت ایران را نشانه رفته باشد، منافع تاریخی مردم ایران را هدف گرفته است.
 و شاید همین موضوع نیز لزوم موضع‌گیری مردم ایران در میان انفعال دولت کنونی را بیشتر می‌کند.
در همین ارتباط محمدعلی سبحانی، مدیرکل اسبق خاورمیانه وزارت خارجه در گفت و گو با انتخاب اظهار داشت: «احساس می‌کنم که ما در ایران در مورد عراق دچار برداشت‌های اشتباه شده‌ایم. عراق یک کشور عربی است و مواضعش هم همیشه مواضع اعراب بوده است. اما در این موضوع که بحث، بحث تمامیت ارضی ست، حتما باید برخورد کنیم.»
 اقدام نخست‌وزیر عراق نامردی است
سفیر اسبق ایران در لبنان ادامه داد: «آقایان تصور می‌کنند از آنجا که روابط عراق با ما خوب است و برداشت‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه به سقوط صدام کمک کرده‌ایم، و آن‌هایی هم که بر سر کار آمدند دوستان ما بودند و آنجا علیه داعش اقدام کرده‌ایم، بنابراین تعرض به نام خلیج فارس از سوی عراق یک نامردی بزرگ است. البته ما هم تایید می‌کنیم که نامردی است، ولی برای من که کارشناس سیاست خارجه هستم، هیچ‌وقت این تصور نبوده که کشور‌های عربی مواضع خود در موضوع خلیج فارس را تغییر دهند؛ ممکن است سکوت کنند یا بعضا بگویند خلیج، ولی زمانی که اتحادیه عرب، وزرای خارجه و وزرای تخصصی دیگر جلساتی داشته‌اند همیشه در بیانیه‌هایشان از این اصطلاح استفاده می‌کردند. بدون استثنا هم همیشه هم ما محکوم می‌کردیم و حتی در روابط‌مان هم تاثیر داشته است.»
سبحانی ضمن بیان اینکه استفاده از این عنوان جعلی برای خلیج فارس هم مربوط به قبل از انقلاب و هم بعد از آن است، افزود: «مسئله خلیج عربی یک بحث جعلی و مربوط به دورانی است که پان عربیسم یک رشد سرسام‌آوری داشت و به دلیل مسئله فلسطین، اعراب با هم متحد بودند. عبدالناصر که رهبر کاریزماتیک عرب و شخصیت تعیین‌کننده‌ای در دنیای عرب بود شکل جعلی خلیج فارس را به کار برد. این کشور‌ها همیشه در حد بیانیه‌هایشان از این عنوان جعلی استفاده می‌کردند، اما زمانی که سیاست خارجی شما به شکلی است که تنش‌زدایی دنبال می‌شود و روابط خوب و قدرت منطقه‌ای دارید، این دهن کجی‌ها و نامردی‌ها کم‌تر به چشم می‌خورد، مثالش هم دوستی‌هایی که در زمان مرحوم آیت‌الله هاشمی با کشور‌های عرب خلیج فارس وجود داشت یا در زمان آقای خاتمی که گفتمان دموکراتیک خود را نه فقط در ایران و با رای بی‌نظیر مردم بلکه به کل منطقه تحمیل کردند و تمام روشنفکران عرب را جذب کرده بود.»
سفیر اسبق ایران در قطر درباره علت کمتر به چشم آمدن چنین دهن‌کجی‌هایی، گفت: «به دلیل اینکه شما قوی بودید و گفتمان برتر در کل منطقه را داشتید، این مسئله خود را نشان نمی‌داد. اما امروز هم مسائل داخلی و خارجی داریم و هم خودمان با خودمان رقابت داریم. از سوی دیگر هم کسانی هستند که با ما دشمنی می‌کنند و به نوعی در درگیری کشور‌های عربی در عراق و سوریه مشارکت داشتیم، لذا به نحوی فضا علیه ماست؛ بنابراین حتی اگر عراقی‌ها بخواهند به ما احترام هم بگذارند و برخورد خوب داشته باشند، شاید تحقق آن در این فضا برایشان کار دشواری بوده است.»
سبحانی ضمن تاکید بر لزوم برخورد شدید در بحث تمامیت ارضی، عنوان کرد: «قضیه چین به باور من خیلی بدتر از موضوع عراق است. چراکه چین یک کشور عربی نیست؛ کشور‌های عربی تاریخچه‌ای دارند که همیشه از این عنوان غلط و جعلی استفاده می‌کنند، اما چین و کشور‌های ماورای منطقه همیشه یا از عنوان خیلج فارس استفاده می‌کردند یا فارس و عرب را حذف می‌کردند و به نوعی وسط قضیه را می‌گرفتند. اما درخصوص موضع چین که بسیار بد و غیرمنتظره بود، باورم بر این است که برخورد مناسبی با موضوع تمامیت ارضی‌مان نداشتیم.»
 در باره تمامیت ارضی متحدیم
وی تصریح کرد: «هم کشور‌های عربی که از این عنوان استفاده می‌کنند، می‌دانند و هم ما باید تاکید کنیم که ایرانی‌ها هر اختلاف نظری هم داشته باشند در موضوع تمامیت ارضی، نظرات متحد و محکمی دارند. نمی‌دانم چه فکری می‌کنند که چنین مطالبی را مطرح کرده‌اند؛ بنابراین ملت و دولت ایران، سازمان‌های مردم نهاد، احزاب، جناح‌ها و هر انسانی که علقه ایرانی دارد، این را محکوم می‌کند. درباره عرب‌ها هم به نظرم می‌آید، چون عراق است و برخی از دوستان ما معتقدند این کشور تحت تاثیرماست، توقع چنین حرفی را نداشتند، اما باید قبول کرد که کشور‌های عربی، عرب هستند. در شرایط حاضر هم دوباره دارند با هم متحد می‌شوند. متاسفانه نوع سیاست‌های ایران هم به آن‌ها کمک کرده است، همان‌طور که در قضیه اسرائیل هم کمک کرد. بدین معنا که قبلا ما و عرب‌ها در کنار هم علیه اسرائیل موضع می‌گرفتیم، ولی الان اسرائیل با بسیاری از کشور‌های عربی علیه ایران موضع می‌گیرد.»
 مدیرکل خاورمیانه دولت اصلاحات همچنین تاکید کرد: «با این تفاصیل مسئله تمامیت ارضی مورد تاکید همه ایرانیان است و در این قضیه باید مثل همیشه محکم برخورد کرد، ولی در قضیه چین، رابطه خوب با هر کشوری نمی‌تواند دلیلی باشد که برخورد لازم را در رابطه با تمامیت ارضی‌مان و عنوان خلیج فارس نداشته باشیم. به هیچ وجه در این مسئله نباید تعلل کنیم.»
 سیاست انفعالی دستگاه دپیلماسی 
سبحانی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه آیا واکنش وزارت خارجه نسبت به موضوع چین و عراق را می‌توان منفعلانه ارزیابی کرد، گفت: «مردم و مطبوعات به خوب به این مسئله پرداختند یعنی الان دولت عراق، عرب‌ها و دنیا حساسیت ایران را در این مسئله متوجه شدند، اما اینکه توقع داشته باشیم دولت عراق موضعش را تغییر دهد و بگوید این خلیج فارس است، باید درنظر بگیریم که این عنوانی است که عرب‌ها سال‌های سال به کار می‌برند و ما هم محکوم می‌کنیم. کمااینکه جزو اختلافات جدی ما با کشور‌های عربی است. حال این مدتی که عراق با ناامنی، گرفتاری و مصائب دست و پنجه نرم می‌کرده، سکوت اختیار کرده بود. اینکه چرا عراقی‌ها دارند روی این عنوان جعلی تاکید می‌کنند، به همان بی‌معرفتی‌شان برمی‌گردد که البته تقصیر سیاستگذاران عراقی ماست.»
وی ادامه داد: «سیاست عراقی ما منفعل بوده و من هم این گزاره را قبول دارم، چون احساس نزدیکی با عراق دارند و فکر می‌کنند نقش ما در عراق به گونه‌ای است که دولت آن‌ها نباید چنین حرفی بزند.»
 نخست‌وزیر عراق در دام پان‌عربیسم
یک کارشناس مسائل خاورمیانه البته نگاه دیگری به ماجرا دارد و  معتقد است که اعراب  خلیج فارس، عراقی ها را چندان از خود نمی‌دانند، اما نخست‌وزیر عراق فریب سیگنال‌های پان‌عربیستی و قومیت‌گرایی کشورهای حوزه خلیج فارس را خورده است . اوگفت:«اساسا این کشورها ملت عراق را جزئی از ساختار کشورهای عربی نمی‌دانند. زیرا نگاه طائفه‌ای کشورهای حاشیه خلیج فارس، مخصوصا عربستان و امارات، کاملا ضد شیعی است و به همین دلیل تاکنون عراق را وارد مجموعه شورای همکاری خلیج فارس نکرده‌اند؛ در حالی که عراق یک ساحل 90 کیلومتری در خلیج فارس دارد. آقای السودانی باید به ملت عراق پاسخ بدهد که چرا شش کشور حاشیه خلیج فارس عراق را وارد این مجموعه نمی کنند؟»
حسن هانی‌زاده در گفت‌وگو با جماران با اشاره به اقدام نخست وزیر عراق ادامه داد: «این موضوع نشان می‌دهد که کشورهای عرب حوزه خلیج فارس خیز بلندی برای جداسازی عراق از آغوش پر مهر ایران برداشته‌اند.»
او ادامه داد:« آقای محمد السودانی در مصاحبه با شبکه دویچه وله آلمان اعلام کرد که عراق خود را بخشی از مجموعه کشورهای عرب حوزه خلیج فارس می‌داند و در همان جا همان از واژه جعلی دیگری به جای خلیج فارس استفاده کرد. سؤالی که وجود دارد این است که اگر عراق در دایره کشورهای عرب حوزه خلیج فارس قرار دارد چرا شورای همکاری خلیج فارس که از سال 1981 تأسیس شده اجازه نمی‌دهد که عراق وارد این مجموعه شود و هیچ گاه عراق را در این شورا وارد نمی‌کنند؟»
 شورای همکاری خلیج فارس عراق را نمی‌پذیرد
وی ادامه داد:« اساسا این کشورها ملت عراق را جزئی از ساختار کشورهای عربی نمی‌دانند. زیرا نگاه طائفه‌ای کشورهای حاشیه خلیج فارس، مخصوصا عربستان و امارات، کاملا ضد شیعی است و به همین دلیل تاکنون عراق را وارد مجموعه شورای همکاری خلیج فارس نکرده‌اند؛ در حالی که عراق یک ساحل 90 کیلومتری در خلیج فارس دارد. آقای السودانی باید به ملت عراق پاسخ بدهد که چرا شش کشور حاشیه خلیج فارس عراق را وارد این مجموعه نمی‌کنند؟»
هانی‌زاده با اشاره به انگیزه احتمالی این اقدام نخست‌وزیر عراق مبنی بر به دست آوردن دل کشورهای حاشیه خلیج فارس با هدف پذیرش این کشور در مجموعه شورای همکاری خلیج فارس، گفت:« ممکن است چنین نگرشی در آقای محمد السودانی وجود داشته باشد ولی باید بداند که کشورهای حوزه خلیج فارس به دلیل گرایش اکثر مردم این کشور به تشیع، اساسا ملت عراق را عرب نمی‌دانند و شیعیان را جزئی از ساختار ایران می‌دانند؛ و تحت هیچ شرایطی عراق را وارد شورای همکاری خلیج فارس نخواهند کرد. اگر آقای السودانی تصور می‌کند که با این اظهارات شاید دل کشورهای حوزه خلیج فارس را به دست بیاورد، کاملا اشتباه می‌کند.»
این کارشناس سیاست خارجی ادامه داد:« به هر حال عراق روابط گسترده‌ای با ایران دارد و ایران هم نفوذ معنوی بسیار بالایی در عراق دارد و اختلافات ایران و برخی کشورهای حوزه خلیج فارس نباید در تغییر واقعیت‌های تاریخی مؤثر باشد. واقعیت تاریخی این است که در طول شش هزار سال گذشته همواره همین نام برای «خلیج فارس» استفاده شده و تمام سیاحان، جهانگردان و تذکره‌نویسان از نام خلیج فارس استفاده کرده اند. این بخشی از هویت ملی و تاریخی ایران هست و حاکمیت ایران بر خلیج فارس هم غیر قابل انکار است.»
هانی‌زاده در پایان گفت:« لذا آقای محمد السودانی متأسفانه با به کارگیری نام جعلی برای خلیج فارس قصد دارد از دایره اعتقادی وارد دایره پان عربیستی و قومیت‌گرایی شود، شاید بتواند از سفره‌های گسترده کشورهای عرب حوزه خلیج فارس استفاده کند.»
این کارشناس سیاست خارجی با اشاره به انفعال دستگاه دیپلماسی در این باره گفت:« صرف نظر از روابط گسترده اجتماعی، سیاسی و معنوی بین ایران و عراق، دستگاه دیپلماسی باید مسأله هویت تاریخی ایران را فراتر از نگرش‌های معنوی اعتقادی قرار بدهد. مسأله خلیج فارس و نام آن خط قرمز ملت ایران است و تحت هیچ شرایطی نباید دستگاه دیپلماسی از این مسأله عبور کند و باید از طریق سفارت عراق در ایران شدیدا به نخست وزیر این کشور اخطار بدهد که به کارگیری واژه مجعول دیگری برای خلیج فارس خط قرمز است و دولت عراق باید احساسات و عواطف ملت ایران را مورد توجه قرار بدهد و به واقعیت های تاریخی احترام بگذارد. زیرا این واقعیتی است که خلیج فارس همواره «خلیج فارس» بوده و تحت هیچ شرایطی این نام نباید تغییر پیدا کند.»