«شکوه وطن» به روایت حسامالدین سراج
آوازی در هوای میهن
همدلی| حسامالدین سراج از خوانندگان شاخص موسیقی ایرانی چندی پیش بود که با همراهی تعدادی از نوازندگان مطرح آلبوم «شکوه وطن» را پیش روی مخاطبان قرار داد. اگرچه در تعریف و تشریح آنچه بر موسیقی ملی ایرانزمین گذشت میتوان به گزارههای رسانهای متعددی رجوع کرد و پی به علل کاهش مخاطب در این عرصه به دلیل سو مدیریتها و اشتباهات مختلف برد، اما یکی از بارزترین ویژگیهایی که رجعت دوباره به آنها حداقل میتواند یادآوری و بازخوانی مناسبی برای خوانش دوباره آثار موسیقایی در این عرصه کند، تولید آثار ملی میهنی متعددی است که طی سالهای گذشته توسط هنرمندان دارای احترام و ارزشمند موسیقی ایرانی چه در قالب «آلبوم»، چه در قالب «تک آهنگ» و چه در قالب «یک اثر موسیقایی در یک آلبوم» پیش روی مخاطبان این حوزه قرار گرفتهاند. آثاری که به دلیل هوشمندی آهنگساز و نوازنده و خواننده در انتخاب آثاری که برای تولید انتخاب کردند، این کارها را نهتنها تبدیل به ماندگارترین و ممتازترین آثار ملی – میهنی کردند، بلکه از آنها میتوان بهعنوان ممتازترین آثار موسیقایی در حوزه موسیقی ایرانی یاد کرد. آثاری که بسیاری از آنها فارغ از دیدگاه سیاسی – اجتماعی که در زمان انتشار خود داشتند و مخاطب میتوانست به صلاحدید آنچه در روزگارش اتفاق افتاده از آن برداشتهای مختلفی داشته باشد، اما دربرگیرنده مؤلفههای موسیقایی ارزشمند و ممتازی بودند که نمیتوان از نام آنها بهراحتی عبور کرد.
اساساً توجه به آثار موسیقایی که در حوزههای وطندوستی و وطنپرستی توسط هنرمندان موسیقی کشورمان تولید شده، بهویژه در این روزها که کشورمان در بطن اتفاقات و التهابات مختلفی قرار دارد، امری اجتنابناپذیر است که میتواند فارغ از دلزدگیها، دعواهای سیاسی، اختلافات درونگروهی، منازعات اجتماعی و تقابل رویکردهای مختلف اندیشهای که پرداخت به آنها مجال دیگری میطلبد، شرایط روحی مناسبی را برای فرار از این التهابات فراهم سازد که شنیدن به آنهم دربرگیرنده ایجاد روحیه وحدت طلبی و ایراندوستی و هم شنیدن موسیقی است که روزی روزگاری نقل محافل و دستگاههای پخش صوتی خانهها و اتومبیلها و مغازههای بودند اما هماینک در مهجورترین شکل ممکن میان موجی از آلودگیهای صوتی نشئتگرفته از تولیدات نازل موسیقایی قرار گرفتهاند.
در این نوشته، به سراغ آلبوم «شکوه وطن» به خوانندگی حسامالدین سراج خواننده مطرح موسیقی ایرانی رفتیم که بهار سال ۱۴۰۱ با همراهی تعدادی از نوازندگان شناختهشده موسیقی ایرانی پیش روی مخاطبان قرار گرفت. آلبومی که اگرچه دربرگیرنده قطعات مختلف با موضوعات مختلفی بود اما دستاندرکاران اثر ترجیح دادند تا به دلیل آنچه از آن بهعنوان یک اثر ملی – میهنی یاد میشود، نام قطعه «شکوه وطن» بهعنوان یکی از قطعات آلبوم را بهعنوان نام اصلی این پروژه موسیقایی انتخاب کنند.
شرایطی که حسامالدین سراج بهعنوان یکی از باشخصیت ترین و ممتازترین خوانندگان موسیقی کلاسیک ایرانی طی سالهای اخیر در عمل هم نشان داده که همواره به اجرای چنین آثاری که ریشه در باورهای ملی و اعتقادی مردم ایران دارد، همواره روی خوش نشان داده و تلاش کرده تا اثر درخور شخصیت و جایگاه ایران و ایرانی پیش روی مخاطبان قرار دهد. آثاری که هم در معنا و مفهوم از غنای ادبی و محتوای استانداردی برخوردارند و هم به لحاظ ساختار موسیقایی دربرگیرنده رعایت قواعد و اصولی است که متأسفانه طی سالهای اخیر به مدد تکنولوژیهای عجیبوغریب و البته اجتنابناپذیر در موسیقی وارد مرحلهای از افراط شده که دیگر رنگ و بوی آثار ایرانی با سازهای ایرانی را کمتر میتوان در آثار ملی - میهنی جستجو کرد.
آنچه حسامالدین سراج و همنسلانش در این آلبوم و البته سایر آثار مرتبط با مضامین ملی - میهنی در سالهای پیشین انجام دادند، گرچه از همان اول تولید پروژه هم معلوم بود نمیتواند با غولهای بی شاخ و دم موسیقی پاپ رقابت اصولی و سازندهای در پروسه بازاریابی و فروش محصولات داشته باشد. اما هرچه بود بهدوراز شعارهای رایج و آثار سفارش رنگ و بویی از ایرانی بودن و ایرانی شدن داشت که متأسفانه در سالهای اخیر تولیدات مرتبط با آن بنا به دلایل متعدد چه از جانب تهیهکنندگان، چه از جانب هنرمندان و چه از جانب مخاطبان روند کاهندهای را سیر میکند که قطعاً و حتماً در آیندهای نهچندان دور عواقب خطرناک خود را در گوش شنیداری مخاطبان ایرانی خواهد گذاشت، کما اینکه در عصر حاضر نیز کموبیش شاهد احوالاتی در گوش مخاطبان هستیم که آنچنانکه باید توجه چندانی به تولیدات ملی - میهنی ندارند.
پیشینه هنری و فرهنگی حسامالدین سراج نشان میدهد آنچه او از موسیقی در زمانه خودش میخواهد، تنها ابزاری برای سرگرمی و تفنن نیست. کما اینکه انگیزههای او برای همکاری با آهنگسازان شاخص و صاحب اندیشه موسیقی ایرانی نشان از وسواس فکری و فعالیتی خوانندهای میدهد که تحصیلات آکادمیک در حوزه معماری و علاقههای وافرش به تولید اندیشه در ساحت فرهنگ و هنر که این روزها زنگ خطر خالی شدنش بهشدت به گوش میرسد، به او کمک کرده تا در حوزه ساخت آثار ملی - میهنی نیز کوشا باشد. چارچوبی مستحکم که اگر رزومه فعالیتهای این خواننده را بررسی کنیم متوجه آنچه از او توصیف میکنیم، میشویم.
حسامالدین سراج در بیست و ششم مردادماه سال ۱۳۳۷ در اصفهان متولد شد. وی خواننده موسیقی ایرانی و نوازنده سنتور و سهتار است و فرزند «سید محمدرضا سراج» است. پدر سراج، بر علوم قدیمه و ادبیات احاطه داشت و از صدای خوشآهنگی برخوردار بود. او با اساتید ادب و هنر نظیر استاد جلالالدین همایی، استاد تاج اصفهانی، استاد حسن کسایی و تعدادی دیگر از هنرمندان ازجمله حسن کسایی، فرهنگ شریف، جلیل شهناز، جلال ذوالفنون، محمد موسوی رفتوآمد داشت. این هنرمند که دارای مدرک تحصیلی فوقلیسانس معماری از دانشگاه شهید بهشتی و دکترای پژوهش هنر از دانشگاه هنر است تاکنون علاوه بر خوانندگی و تلاش برای انتشار آلبومهای متعدد با همکاری آهنگسازان مطرح موسیقی کشورمان، تحقیقات و پژوهشهایی نیز در قالب زیباییشناسی تطبیقی هنرهای گوناگون داشته است.به نوشته مهر، این هنرمند در سن ۱۳ سالگی بود که موسیقی را با آموختن تنبک آغاز کرد و سپس سنتور نوازی را نزد استاد ساغری فرا گرفت. حسامالدین درزمینه آواز نیز تلاش کرد تا از حضور هنرمندان و استادانی چون محمود کریمی و محمدرضا شجریان استفاده کند. این در حالی است که سرپرستی گروه موسیقی سنتی ایرانی «بیدل» و تدریس در دانشکده هنرهای زیبا در حوزه مرتبط با مباحث شناخت هنر ازجمله فعالیتهایی است که سراج در عرصههای مختلف فرهنگی هنری انجام داده است.«همپای جلودار» به آهنگسازی حسامالدین سراج، «باغ ارغوان - ۱۳۶۰» به آهنگسازی حسامالدین سراج، «وصل مستان - ۱۳۶۱» به آهنگسازی محسن نفر، «شمس الضحی - ۱۳۶۳» به آهنگسازی محسن نفر، «یاد یار - ۱۳۶۵ به آهنگسازی محسن نفر، «طریقت عشق - ۱۳۷۳» با آهنگسازی حسن یوسف زمانی و فریدون شهبازیان، «آینه رو - ۱۳۷۴» به آهنگسازی جلال ذوالفنون، «بوی بهشت - ۱۳۷۴» به آهنگسازی رامین کاکاوند، «دلآرا - ۱۳۷۵» به آهنگسازی افشین رامین و تهمورس پورناظری، «بینشان - ۱۳۷۶» به آهنگسازی حسامالدین سراج، «نگاه آسمانی - ۱۳۷۷» به آهنگسازی علی رحیمیان، «نرگس مست - ۱۳۷۷» به آهنگسازی گروه بی دل، «شهر آشنایی – ۱۳۷۸» به آهنگسازی مجید درخشانی، «شرح فراق - ۱۳۷۸» به آهنگساز حسامالدین سراج، «رؤیای وصل - ۱۳۸۰» به آهنگسازی رامین کاکاوند، «وداع - ۱۳۸۲» به آهنگساز سید محمد میرزمانی، «بوسه بر ماه» به آهنگسازی حسامالدین سراج، «نازنین یار - ۱۳۸۲» به آهنگسازی مجتبی صادقی، «عشق و مستی - ۱۳۸۳» به آهنگسازی رامین کاکاوند، «ماه نو - ۱۳۸۳» به آهنگسازی حسامالدین سراج، «آیینه و آه - ۱۳۸۴» به آهنگساز محمدجواد ضرابیان، «قصه گیسو- ۱۳۸۷» به آهنگسازی رامین کاکاوند، «گریه بی بهانه - ۱۳۸۷» به آهنگسازی فرهاد رحیمیان – محمد حقیقی فرد و جمالالدین منبری، «جام الست - ۱۳۸۸» به آهنگسازی علی طریقت، «راه بینهایت - ۱۳۸۹» به آهنگسازی میدیا فرج نژاد، «خوشا سرو - ۱۳۹۱» به آهنگسازی امین حیدری، «مسیحا - ۱۳۹۳» به آهنگسازی بهرام خانی، «لبخوانی باران - ۱۳۹۴» به آهنگسازی سید صادق موسوی و حسامالدین سراج، «چشم بیخواب» به آهنگسازی مجید مولانیا آلبومهایی هستند که تاکنون از حسامالدین سراج در دسترس مخاطبان قرار گرفته است.«شکوه وطن» هم از تازهترین آثار منتشرشده این خواننده در حوزه موسیقی ردیف دستگاهی ایرانی است که به خوانندگی حسامالدین سراج با همراهی گروه «بی دل» در دسترس شنوندگان قرار گرفت. این آلبوم در سبک کلاسیک ایرانی و شامل ۶ عدد قطعه موسیقی به نامهای «ساقی ماهرو»، «سازوآواز شور»، «سوار صبح»، «ساز و آواز شور به چهارگاه (کهن بوم وبر)»، «باده جان»، «پریشانی» و «شکوه وطن» است که ترانههای آن توسط مهیار کاوه، مولانا، حافظ شیرازی و مهدی اخوان ثالث سروده شده است.حسامالدین سراج درباره این اثر نوشته است: «ترا ای کهن بوم و بر دوست دارم … وطن، چونان مادری سخاوتمند، مردم زادگانش را در دامان پرمهر خود میپرورد و هماره در سختیها و مشکلات بیهیچ منتی چونان ابر بهاری، مهر و رأفت میبارد.ایران عزیز ما، این روزها در حال گذار از جادههای پرنشیب و فراز تاریخ خویش است. امید که بتوانیم، با عشق و مهرورزی به ایران و ایرانیان، هوشمندانه سببساز سربلندی و شکوه وطن باشیم.»داود ورزیده نوازنده نی، مسعود حبیبی نوازنده دف، محمود فرهمند نوازنده تنبک، مسعود آرامش نوازنده سنتور، صابر سوری نوازنده عود، سینا جهانآبادی نوازنده کمانچه، بهرام خانی نوازنده تار و بم تار گروه اجرایی این آلبوم را تشکیل میدهند.به هر ترتیب آلبوم «شکوه وطن» یکی از معدود آلبومهای منتشرشده در ماههای اخیر است که تلاش کرده در قالب یک اثری که نام ملی - میهنی را برای خودش انتخاب کرده، گامی مؤثر در حفظ دستاوردهای فرهنگی هنری هنرمندانی بردارد که در این سالها جانانه برای حفظ و اعتلای فرهنگ ایرانی تلاشهای مؤثری را انجام دادهاند.