معبد «آناهیتا» کنگاور؛ خانه‌ای سنگی برای آب

معبد آناهیتا بنای تاریخی در شهر کنگاور در استان کرمانشاه قرار دارد. شهرستان کنگاور به نحوی شهری در مرز استان کرمانشاه و همدان است که سر راه تاریخی هگمتانه تیسفون قرار گرفته‌است. این اثر در تاریخ ۲۴شهریور ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۳۱ به‌عنوان یکی از نخستین آثار ملی ایران در آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. این بنا دومین بنای سنگی بزرگ کشور پس از تخت جمشید است. بنابر نوشته‌های تاریخی، این معبد که به عنوان آتشکده‌ای برای احترام و پاسداشت مقام الهه‌ آب، آناهیتا مورد استفاده قرار می‌گرفت، پس از ظهور دین اسلام در کشور ایران دچار تغییرات بسیاری شد و همین امر ابهامات زیادی را در مورد تاریخچه، معماری و نوع استفاده از بنا به وجود آورد. اما با توجه به نوشته‌ها و مستندات تاریخی، قدمت این بنای تاریخی عظیم به سه دوره هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان بازمی‌گردد. معبد آناهیتا یا مجموعه‌ی تاریخی کنگاور که به عنوان محل کنگیار قدیم خرابه‌های عهد اشکانی نام‌گذاری شده است، در نزد ایرانیان باستان، آناهیتا به عنوان نگهبان آب، فرشته‌ فراوانی، زیبایی و باروری محسوب شده و از مقام و مرتبت بسیار بالایی برخوردار بوده است. قدمت معبد آناهیتا که برای ستایش و ارج نهادن به مقام الهه‌ آب در ایران باستان مورد استفاده قرار می‌گرفت، با توجه به مستندات تاریخی به قرون قبل از میلاد بازمی‌گردد.پرستشگاه آناهیتا همچون بناهایی که بر بلندی ساخته شده‌اند برگرفته از شیوه سکوسازی (صُفه‌سازی) است که در دشت ایران باب بوده و در دوره‌های پسین نیز بناهای مهم پرستشگاهی و برخی بناهای حکومتی روی سکو بنا می‌شده‌اند.» فراز این اثر تاریخی ردیفی از ستون‌های سنگی بر پا بوده که بلندای هر ستون ۵۴٫۲متر است. ورودی بنا به وسیله پلکان دو طرفه در جبهه جنوبی تعبیه شده و در جبهه شمال خاوری پلکان یک‌طرفه راه دسترسی به این مکان را ممکن ساخته‌است. معبد آناهیتا روی تپه‌ای با ارتفاع ۳۲متر ساخته شده است. نقشه‌ بنای کنگاور به صورت یک چهارضعلی است که ابعاد هر ضلع این عمارت ۲۰۹متر در ۲۴۲متر برآورد شده است. به نظر می‌رسد سازندگان، دیوار‌ها را با استفاده از لاشه‌های سنگ و ملات به ضخامتی برابر با ۱۸متر ساخته‌اند. البته ضلع شمالی این بنا از ضخامتی متفاوت نسبت به بقیه برخوردار است. جوی‌های سنگی آب رودخانه را میزان کرده و به طرز باشکوهی به آبگیری وسط معبد آناهیتا هدایت می‌شده است. نوع تقسیم آب و جریان آب درون معبد آناهیتا یکی از شگفتی‌های مهندسی در آن دوران است تا این عنصر مقدس را به زیباترین شکل ممکن به نمایش بگذارند.
در چهار طرف معبد آناهیتا دالان‌هایی تعبیه شده که در کف آن‌ها جوی‌های آب به صورت رفت و برگشت آب را به وسط معبد هدایت می‌کرده است. در دو طرف بالای معبد آناهیتا سر چهار گاو در هر طرف به صورت روبه‌روی یکدیگر قرار دارد که در زمان آبگیری این معبد عکس سر گاوها روی آب نقش می‌بسته است.در وسط معبد آناهیتا فضایی وجود دارد که آب از این جوی‌ها در آن جمع شده و استخر کوچکی حدودا در ابعاد ۱۰در ۱۰ و عمق ۲۰سانتی‌متر را پر آب می‌کرده است. معبد آناهیتا در کنگاور مشهورترین معبد منسوب به آناهیتا در ایران است. روی هر دیوار، ردیفی از ستون‌هایی با قطر زیاد قرار گرفته است؛ ارتفاع ستون‌های ساخته شده در این بنای عظیم تاریخی، سه برابر قطر آن‌ها است که یکی از نکات جالب و منحصربه‌فرد در طراحی و معماری معبد به شمار می‌آید و به یقین می‌توان ادعا کرد که هیچ یک از معابدی که در سراسر دنیا وجود دارند، از این ویژگی برخوردار نیستند. در ساخت این دیوارها، از سنگ و ملات گچ استفاده شده که سازندگان این بنا، به وسیله‌ قعطه‌ سنگ‌های تراشیده شده و به صورت خشکه چین، نمای بیرونی آن را تزئین کرده‌اند.