مشوق‌هایی که تشویق نکرد

همدلی|  ستاره لطفی-  مشوق‌های اقتصادی دولت و مجلس انقلابی برای تشویق به فرزندآوری کارساز نبوده و نتوانسته است چندان که بايد وشايد گره کور کاهش فرزند‌آوري در کشور را باز کند. آمارهای منتشر شده از فرزندآوری در  9 ماه گذشته نشان می‌دهد ایرانیان نشان میلی به فرزندآوری ندارند و وام فرزندآوری، حواله خودرو، اعطای زمین و ...  در آنان انگیزه‌ای برای داشتن فرزند ایجاد نمی‌کند.  
ولادت‌های ثبت شده در ۹ ماهه امسال با کاهش چهار درصدی یا به عبارت دیگر کاهش بیش از ۳۳ هزارتایی در قیاس با مدت مشابه خود در سال گذشته مواجه بوده است. 
تعداد ولادت‌های ثبت شده در ۹ ماهه نخست امسال ۳۳ هزار و ۸۴۶ مورد کمتر از مدت مشابه در سال گذشته است. به بیانی دیگر در ۹ ماهه امسال ۸۱۰ هزار و ۸۷۷ مورد ولادت و در مدت مشابه سال قبل ۸۴۴ هزار و ۷۲۳ مورد ولادت به ثبت رسیده است.
از سوی دیگر تعداد ولادت‌های ثبت شده طی سال‌های ۹۶ تا ۹۹ در قیاس با آمار سال‌ قبل خود نیز نشان می‌دهد همواره فرزندآوری با کاهش ۲، ۶، ۸ و در برخی بازه‌ها ۱۲ درصدی مواجه بوده است. این مارها زنگ هشدار برای کاهش جمعیت و پیر‌شدن ایران است.
  کاهش میل ایرانیان به فرزندآوری  
افت میل ایرانیان به فرزندآوری و کاهش ولادت‌ها در 9 ماه گذشته زمانی قابل تامل‌تر می‌شود که بدانیم بالغ بر یک سال است که از تصویب و ابلاغ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت می‌گذرد و طی این مدت ستاد ملی جمعیت با حضور رئیس جمهور سه جلسه ۳۲ مصوبه‌ای داشته است. در این جلسات اغلب مشوق‌های اقتصادی مطرح می‌شد، بدون اينکه راهکار اصلی، يعني حوزه اقتصاد و مشکلات مردم و هزينه‌های سرسام‌آور براي ازدواج و فرزندآوری، نبودن چشم‌انداز روشن از آینده، رکود اقتصادی و ... را ببينند. 
بنابراین بسیاری بر این باورند سیر نزولی فرزندآوری در 9 ماه گذشته، هم با وجود قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت نشان از عدم موفقیت این قانون دارد. علاوه بر کاهش ولادت، سقط جنين نيز مي‌تواند معياری باشد براي سنجش موفقيت‌آميز بودن طرح‌ها و قوانین فرزندآوری در کشور. براساس گزارش‌هاي رسمي منتشر شده در ايران سالانه 370 هزار تا 530 هزار مورد سقط جنين در کشور رخ می‌دهد که 95 درصد آن غيرقانونی است.
البته کاهش فرزندآوری قصه دیروز و امروز کشور نیست، ایران طی دهه‌های اخیر با مسئله‌ای جمعیتی به نام کاهش شدید باروری مواجه شده است. نرخ باروری کل در 30 سال، 70 درصد کاهش یافته است. به گفته دبیر ستاد جوانی جمعیت کشور براساس گزارش نهادهای بین المللی، ایران سومین کشور جهان در حرکت به سمت سالمندی و پیری جمعیت است.
از دهه ۷۰ به بعد سیاست‌های کنترل جمعیتی به صورت گسترده در کشور به اجرا درآمد و جلوی این سیاست‌ها زمانی که کشور به رشد احتیاج داشت گرفته نشد و در دهه‌های اخیر نیز سیاست‌گذاری جامعی در این زمینه اتخاذ نشد. جوری که به گفته جمعیت‌شناسان تک‌فرزندی در ۲۰ تا ۲۵ درصد از خانواده‌های جوان دیده می‌شود. 
 عدم تمایل به فرزندآوری فراتر از اقتصاد
براساس پژوهش‌های انجام شده ، اصلی‌ترین متغیر موثر در الگوی فرزندآوری، مشکلات اقتصادی نبوده و سبک زندگی خانواده‌ها و نگرش به فرزندآوری روی یک یا بدون بچه متمرکز شده است.
 دفتر مطالعات آموزش و فرهنگ مجلس شورای اسلامی طی گزارشی به رصد رفتارها و نگرش‌های ایرانیان در موضوع فرزندآوری پرداخته است و براساس این گزارش کاهش فرزندآوری در کشور به یک الگوی غالب در تمامی استان ها، شهرها و روستاها، گروه‌های مختلف اجتماعی با شدت و ضعف متفاوت تبدیل شده است.
دکتر محمدمهدی لبیبی، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه علوم اجتماعی نیز در این زمینه، در گفت‌وگو با ایسنا، به سیر اجتماعی فرزندآوری در ایران و نگرش ایرانیان به فرزندآوری پرداخت وگفت:«از  آنجا که معمولا در جامعه ما مسائل اقتصادی در بسیاری از ابعاد زندگی افراد تاثیر گذاشته است، افراد همه چیز را از زاویه اقتصاد می‌بینند و بیشتر پدیده‌های اجتماعی نظیر ازدواج، طلاق، سبک زندگی و فرزندآوری نیز با توجه به شرایط اقتصادی تحلیل می‌شوند.»
وی با بیان اینکه کسی منکر نقش اقتصاد بر افزایش یا کاهش فرزندآوری نیست، در عین حال تصریح کرد:«با این وجود اینکه همه چیز را از زوایه اقتصاد ببینیم یک نگاه تقلیل‌گرایانه است چراکه نتایج پژوهش‌ها، پایان‌نامه‌ها یا تحقیقات دانشجویی در سطح مقطع کارشناسی ارشد و دکتری دانشگاه‌های مختلف طی سال‌های اخیر نشان می‌دهد تمایل یا عدم تمایل افراد به فرزندآوری را باید فراتر از مسائل اقتصادی مورد بررسی قرار داد.»
 مشوق‌های فرزندآوری تشویق نکرد
برای علل کاهش فرزندآوری در ایران باید مقداری به عقب برگردیم. با پیش‌بینی بحران افزایش شتابان جمعیت در دهه‌ی 1350، سیاست کنترل جمعیت پدید آمد که به دلیل مخالفت‌های مذهبی و عرفی، در عمل موفق نبود. با پیروزی انقلاب اسلامی از سال 1358 تشویق به باروری سیاست رسمی کشور شد و دولت به تشویق ازدواج در سنین پایین پرداخت و سن قانونی ازدواج برای دختران را از 15 به 13 سال و پسران را از 18 به 15 سال کاهش داد. 
این روند تا پایان جنگ هم ادامه یافت اما با آغاز کنترل جمعیت پس از جنگ تا سال 1375 نرخ باروری در کم‌تر از یک دهه از بالای 5 به زیر 2 رسیده است.
 اکنون با وجود توصیه‌های مذهبی، سیاسی و رسمی برای افزایش فرزندآوری، این وضعیت همچنان ادامه دارد و حتی مشوق‌های فرزندآوری در طرح جوانی جمعیت نیز نتوانسته در بین مردم برای فرزندآوری رغبتی چندانی ایجاد کند. 
محمدرضا محبوب‌فر، جامعه‌شناس، چندی پیش به رسانه‌ها گفته بود: «ایران در کاهش موالید و سقوط فرزند‌آوری به‌ویژه در چندسال اخیر، رتبه‌ی نخست جهان را به خود اختصاص داده است. نگرانی از این است که جمعیت کشور در حال پیر ‌شدن است و بعد از سال 1400 این روند تشدید هم می‌شود. به هر حال تا 20 سال آینده جمعیت جوانی در کشور وجود ندارد و اگر هم باشد بسیار ناچیز است. طی چند سال اخیر آمار ازدواج کاهش داشته است و همزمان با رشد طلاق هم مواجه بودیم. بنابراین موضوع گسترده‌تر و ژرف‌تر از بحث جمعیتی است و مشکلی اجتماعی را نشان می‌دهد.»