سینما دست به دامن قایقران و بیرانوند

همدلی| ستاره قاسمی - ژانر ورزشی در تمام دنیا طرفداران بسیار زیادی دارد و غول‌های فیلم‌سازی دنیا مانند هالیوود نیز سرمایه‌گذاری‌های عظیمی روی این ژانر انجام داده‌اند. این گونه را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد؛ بخشی درام‌های زندگی‌نامه‌ای از سرگذشت چهره‌های مشهوری در دنیای واقعی هستند و بعضی دیگر داستان‌هایی فرعی با محوریت ورزش و قهرمانان را در دل ژانرهای دیگر تعریف می‌کنند. هرچند در ایران نیز فیلم‌‌هایی از گذشته‌های دور تا امروز در ژانر ورزشی ساخته شده اما در مقایسه با دیگر ژانرها بسیار کمرنگ و نحیف جلوه می‌کند.
ژانر ورزشی را مانند علمی-تخیلی و ترسناک باید جزو ژانرهای کمتر پرداخته‌شده در سینمای ایران قلمداد کرد؛ ژانرهایی که به دلیل ترس سرمایه‌گذاران، تهیه‌کنندگان و کارگردانان از شکست در گیشه یا ناتوانی در ارائه اثری ارزشمند از چهره‌های سرشناس و محبوب مغفول مانده و تعداد آثار شاخص در آن از انگشتان دو دست تجاوز نمی‌کند.
از جمله شاخص‌ترین آثار این ژانر می‌توان به «ببر مازندران» اثر ساموئل خاچیکیان فیلم‌ساز صاحب‌سبک سینمای ایران در سال 1347 اشاره کرد. در این فیلم‌ امام‌علی حبیبی، ستاره کشتی ایران و دارنده نخستین مدال طلای المپیک همراه با استاد و مربی‌اش حبیب‌الله بلور به ایفای نقش پرداخت. «عمو فوتبالی» ساخته سعید مطلبی در سال 1354 با نقش‌آفرینی ایرج قادری و بهمن مفید، بازیگران مشهور وقت نیز جزو فیلم‌‌های قابل توجهی است که به طرفداران پروپا قرص فوتبال پرداخت و فروش متوسطی نیز در گیشه داشت.
بعد از انقلاب نیز فیلم‌‌هایی مانند «خط پایان»، «یاس‌های وحشی» و «شیرهای جوان» چراغ فیلم‌‌های ورزشی در دهه‌های 60 و 70 را روشن نگه داشتند. بسیاری از نوجوانان به واسطه فیلم‌ «یاس‌های وحشی» و البته کاراکتر خاص و جذاب جمشید هاشم‌پور (آریا) با سری تراشیده در فیلم‌‌های اکشن زمان خود به یادگیری هنرهای رزمی علاقه‌مند شدند.
در ادامه نیز فیلمی مانند «آفساید» توسط جعفر پناهی چهره بین‌المللی سینمای ایران ساخته شد و آثار سینمایی و مستندی مانند «عرق سرد»، «سونامی»، «من ناصر حجازی هستم»، «غلامرضا تختی»، «فرشاد آقای گل» و «سفمونی حمید» به شکل مستقیم و غیرمستقیم به نمایش گوشه‌ای از زندگی ورزشکاران نامدار و بعضا اسطوره‌ای مثل تختی، ناصر جازی، حمید علیدوستی، فرشاد پیوس و نیلوفر اردلان پرداختند، اما در تاریخ سینمای ایران نمی‌توان فیلمی ورزشی یافت که به قدرت و درخششی چون «گاو خشمگین» اثر جاودانه مارتین اسکورسیزی، «راکی» با نویسندگی و هنرنمایی سیلوستر استالونه یا «عزیز میلیون دلاری» ساخته هنرمندانه کلینت ایستوود دست یافته باشد. در سال‌های اخیر نیز فیلم‌ «فورد در برابر فراری» با نقش‌آفرینی کریستین بیل و مت دیمون رفاقت پیچیده کن مایلز و کرول شلبی، دو راننده نامدار در دنیای واقعی را به زیبایی به تصویر کشید و هم نظر مثبت مخاطبان و تحسین منتقدان را به دنبال داشت.
در جدیدترین اتفاق یک فیلم‌ سینمایی و یک مستند در ایران، دو فوتبالیست مشهور از دو نسل را دست‌مایه نگارش و ساخت اثر کرده‌اند؛ یکی سیروس قایقران، چهره اسطوره‌ای فوتبال انزلی که سال 1377 در تصادفی ناگهانی جان باخت. محبوبیت او در بندر انزلی به قدری زیاد است که بعد از گذشت نزدیک به ربع قرن، ورزشگاه تختی این شهر به یاد او و به تأسی از ورزشگاه «سین سیرو» شهر میلان، «سن سیروس» خوانده می‌شود. فیلم‌ دیگر نیزو «بیرو» نام دارد که زندگی پرفراز و نشیب دروازه‌بان ملی‌پوش پرسپولیس را روایت می‌کند؛ داستانی واقعی از فقر و گمنامی تا ثروت و شهرت که البته خودش بارها و بارها در برنامه‌های تلویزیونی و مصاحبه‌های مکتوب روایت کرده است.
با این وجود به نظر می‌رسد همچنان ژانر ورزشی فاصله زیادی با دیگر ژانرها؛ حتی در ایران و سینمای رو به افول کشور دارد؛ سینمایی که بار اقتصادی‌اش را صرفا فیلم‌‌های کمدی بعضا سخیف به دوش می‌کشند و هر از چند گاهی فیلم‌ی جدی از کارگردان‌های موفق مثل محمدحسین مهدویان یا نرگس آبیار تلنگری به بدنه نحیف سینما می‌زند و عبور می‌کند.
مستند «ملوانان تنها به دریا نمی‌روند» به کارگردانی الله‌کرم رضایی‌زاده به تازگی در گروه هنر و تجربه اکران شده است. این مستند که به عشق و علاقه مردم بندر انزلی به ورزش فوتبال می‌پردازد و نگاهی اجتماعی و فرهنگی به پدیده فوتبال در این شهر دارد، در حالی اکران شده که روزهای برگزاری مسابقات جام جهانی نزدیک و نزدیک‌تر می‌شود و کارگردانش امیدوار است در این شرایط مستندش بتواند مورد توجه مخاطبان و علاقه‌مندان به فوتبال قرار بگیرد.
رضایی‌زاده به فروش فیلم‌ش خوش‌بین است و به ایلنا می‌گوید: «اکثر مردم بندر انزلی در هر قشری که حساب کنید، به تیم فوتبال ملوان بندر انزلی علاقه دارند. مردم این شهر خاطرات خوشی از فوتبال دارند و خانواده‌هایی را می‌توانید ببینید که نسل به نسل این عشق و علاقه به تیم فوتبال این شهر زنده مانده است. عشق و علاقه مردم بندر انزلی به این تیم به قدری زیاد است که حتی اگر این تیم به دسته سه سقوط کند هم این عشق و علاقه زنده می‌ماند».
او ادامه می‌دهد: «ملوان بندر انزلی بخشی از زندگی مردم این شهر است، این تیم هر وقت برنده باشد شور و نشاطی در شهر وجود دارد و اگر ببازد شما اثرات آن را در بین مردم شهر می‌بینید. البته این ویژگی شاید در تیم‌های بسیاری در دنیا وجود داشته باشد، به عنوان مثال منچستر انگلیس یا ناپولی ایتالیا هم چنین تیم‌هایی هستند اما این شور و نشاط با فرهنگی که در جامعه انزلی وجود دارد حال و هوای خاصی داشته که فیلم‌ «ملوانان تنها به دریا نمی‌روند» را حائز ویژگی‌های خاصی کرده است». پخش‌کننده فیلم‌ سینمایی «بیرو» به کارگردانی مرتضی‌علی عباس‌میرزایی ضمن اشاره به شرایط نامساعد فروش این فیلم‌ امیدوار است تب و تاب جام جهانی بر استقبال از این فیلم‌ تأثیر بگذارد. این فیلم‌ طبق آخرین آمار ثبت‌شده در سمفا (سامانه مدیریت فروش و اکران سینما) از 11 آبان تنها 40 میلیون تومان فروش داشته است! امیرحسین حیدری مدیر شرکت پخش فیلم‌ «نمایش‌گستران» در این باره به مهر می‌گوید: «اساساً سینما دارد به سمتی می‌رود که دیگر مردم هر ژانر و هر قصه‌ای را دوست ندارند روی پرده ببیند. سینمای دنیا هم دارد به این سمت می‌رود که مردم بیشتر برای تماشا انیمیشن یا آثار مارولی به سینما می‌روند و برای هر ژانری در سینما حاضر نمی‌شوند. این اتفاقی است که در دنیا هم شاهدش هستیم. در سینمای ایران اتفاقات دیگری مانند کرونا یا اتفاقات اجتماعی اخیر هم مزید بر علت شده است و هر فیلم‌ی که اکران می‌شود نیاز به زمان و کار بیشتر برای تبلیغ و معرفی دارد. هر فیلم‌ی هم توان لازم برای تبلیغات محیطی را ندارد، به همین دلیل نیاز به کمک تلویزیون داریم تا فیلم‌‌ها بهتر دیده شوند. امیدواریم با نزدیک شدن به تب و تاب جام‌جهانی، مردم هم تمایل بیشتری به تماشای این فیلم‌ با محوریت زندگی دروازه‌بان تیم ملی پیدا کنند».البته پرفروش‌ترین فیلم‌ هفته گذشته فقط حدود 20 هزار مخاطب داشته که نشان‌دهنده رکود حاکم بر گیشه است و به نظر می‌رسد برای ادامه حیات صرفا نیاز به همان کمدی‌هایی با شوخی‌های جنسی مثل «دینامیت» و «انفرادی» دارد.