مناسبات حکم‌رانی با حقوق و کرامت انسان (۱)

سید علی اسماعیلی - پاسخ‌گویی و مسئولیت‌پذیری از مهم‌ترین ارکان حیات و بقاء حکمرانی است، همچنان‌که مسئولیت‌گریزی و عدم پاسخ‌گویی از مهم‌ترین چالش‌ها و عوامل فروپاشی آن است .درحکم‌رانی مسئولیت‌گریز و غیرپاسخ‌گو، مداحان، متملقان و پخمگان ناکارآمد و کاسبان ثروت و قدرت در صدر امور قرار می‌گیرند و نخبگان، متخصصان و اندیشمندان و کارآمدان، منزوی و مطرود گردیده و صدای مردم و نقد و نصیحت مصلحان شنیده نمی‌شود.
امام علی علیه‌السلام درجایگاه حکم‌ران عصر خویش، در خطبه ۲۰۷ نهج‌البلاغه، مسئولیت‌شناسی، پاسخ‌گویی و نقدپذیری خود را این‌گونه توصیف می‌کنند:
1- مبادا مرا بزرگ انگارید و در پندارتان چنین آید که من خواهان ثنا و ستایشم و گمان نکنید که شنیدن سخن حق بر من سنگین آید، زیرا هر کس شنیدن سخن حق بر او گران آید و راه نقد، پرسش‌گری، مطالبه‌گری، اندرز و نصیحت را ببندد؛ عمل کردن بر حق و رفتار بر اساس عدالت بر او گران‌تر خواهد بود.
۳- هرگز از گفتن حق و مشورت به عدل با من و حکم‌رانان خویش باز نیستید؛ زیرا من در نظر خویش بزرگ‌تر از آن نیستم که مرتکب خطائی نشوم، مگر این‌که خداوند مرا از نفسم کفایت کند.
۴-پست‌ترین حاکمان نزد صالحان و آزادگان، حاکمان خودخواه و متکبری هستندکه ستایش ستایش‌گران را دوست دارند و من بیزارم از این‌که مردم چنین پنداری نسبت به من داشته باشند.  
۵-با من چنان‌که با سرکشان سخن می‌‌گویند سخن مگوئید و با چاپلوسی‌ با من معاشرت ننمایید.
فراموش نکنیم که روزگاران در حال تحول و تغییرند و شرایط هر دورانی مناسبات خاص خود را می‌طلبد، اگر در دوران پیشین، رابطه مردم و حکومت در قالب رابطه امت و خلافت تعریف می‌شد و حقوق و کرامت افراد جامعه نیز در قالب مسلمان، کافر ذمی، کافر معاهد، کافر مستأمَن،  کافرحربی و ...تعریف می‌گردید، اما اینک و در دوران مدرن، روابط افراد هر کشوری نه بر اساس رابطه امت و خلافت، بلکه بر اساس رابطه دولت - شهروند تغییر یافته است و همه آحاد یک سرزمین شهروندانی هستند که به‌عنوان انسان، بماهو انسان دارای کرامت و شرافت‌اند و بدون توجه به نژاد، قومیت، دین، جنسیت و موقعیت اجتماعی از حقوق یک‌سان بر خوردارند.
شهروند امروز خود را مالک مشاع سرزمین می‌داند و سرنوشت خود و سرزمینش را او تعیین می‌کند و حاکمان در همه سطوح حکم‌رانی می‌بایست در برابر او خاضع و پاسخ‌گو باشند و نقد و صدای او را بشنوند و به‌رسمیت شناسند.
امید آنکه از امام علی علیه‌السلام قواعد و آداب حکم‌رانی بیاموزیم و نه صرفا در برابر خدا که در برابر مردم نیز پاسخ‌گو باشیم و حقوق متقابل دولت و ملت را به‌رسمیت بشناسیم.