ریل‌گذاری‌های آقای وزیر، قطار فرهنگ و هنر را به کجا می‌برد؟

ستاره قاسمی - «با حمایت از استعدادهای جوان و استفاده از ظرفیت عظیم آنان برای تقویت بخش تولید محتوا، تغییر ریل‌گذاری تئاتر کشور تسهیل می‌شود.» این جملات را وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در دهه نخست تیرماه سال جاری بر زبان آورد. البته بعد از گذشت نزدیک به چهار ماه، اهالی تئاتر هنوز نمی‌دانند باید از سخنان محمدمهدی اسماعیلی خوشحال بوده و انتظار تحولاتی امیدبخش را بکشند یا نگران ایجاد محدودیت‌های هرچه بیشتر برای اجرای نمایش باشند.محمدمهدی اسماعیلی در نخستین جلسه شورای سیاست‌گذاری چهل و یکمین دوره جشنواره تئاتر فجر به اهتمام جدی وزارت فرهنگ در «دولت مردمی» مبنی بر اعتلای حوزه تئاتر اشاره کرد و افزود: «بنای وزارت فرهنگ ایجاد تحولی جدی در حوزه تئاتر کشور است. در راستای دست‌یابی به این تحول علاوه بر توجه جدی به مقوله زیرساخت‌ها باید اقدامات و فعالیت‌های مناسبی نیز تدارک دیده شود».او تحول اساسی در حوزه تئاتر را مستلزم توجه ویژه به تقویت بخش «تولید محتوا» دانست، اما تشریح نکرد محتوای مناسب و مطلوب از نظر او چه محتوایی است و آیا هنرمندان این عرصه باید به تولید محتوای خاصی روی بیاورند تا مجوز گرفته و تحت حمایت‌های احتمالی قرار بگیرند یا می‌توانند همچنان دغدغه‌ها و دل‌مشغولی‌های خود را بی‌دردسر روی صحنه ببرند.
 ریل؛ مورد علاقه وزیر
البته اهالی فرهنگ و هنر با شنیدن عبارت «ریل‌گذاری» از دهان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بیگانه نیستند. در آخرین روز فصل بهار، اسماعیلی همین واژه را به‌کار برد. البته آن زمان «سینما» مد نظر وزیر ارشاد بود و او از ریل‌گذاری در این حوزه خبر داد. اسماعیلی در جلسه شورای هنر که در دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی برگزار شد، ضمن ارائه گزارشی از وضعیت حوزه سینما گفت: «همزمان با آغاز به کار وزارت ارشاد در دولت جدید، نسبت به تغییر ریل‌گذاری حوزه سینما اقدام کردیم و با تشکیل کمیته‌ای چندجانبه سعی در سر و سامان دادن به اوضاع پرحجم اکران داشته‌ایم، زیرا با بازگشایی مجدد سینماها که به‌خاطر محدودیت‌های کرونایی تعطیل بود، سازمان سینمایی با حدود ۲۰۰ فیلم‌ سینمایی در انتظار نوبت اکران مواجه بود و اقدامات کمیته چندجانبه در ساماندهی اوضاع کمک بسیاری کرد».ریل‌گذاری جدید وزیر ارشاد در سینما، خیلی زود نمود پیدا کرد. تنها 6 روز بعد، معاون نظارت و ارزش‌یابی سازمان سینمایی از آغاز ثبت نام متقاضیان تأیید صلاحیت حرفه‌ای کارگردانی فیلم‌ اول در باشگاه کارگردان‌های فیلم‌ اولی‌های «بنیاد سینمایی فارابی» خبر داد. حبیب ایل‌بیگی تأکید کرد: «تأیید صلاحیت حرفه‌ای، امری جدا از فرایند تصویب فیلم‌‌نامه‌ها بوده و در واقع هر فردی متقاضی ورود به عرصه کارگردانی برای اولین بار است، ابتدا باید صلاحیت او در شورای این دبیرخانه (فارابی) تصویب شود و سپس می‌تواند مانند سایر کارگردانان برای تصویب فیلم‌نامه خود به ارشاد مراجعه کند».
 خط و نشان برای هنر؟
هنوز تصمیم حساسیت‌برانگیز جدیدی از دل دبیرخانه مستقر در «فارابی» بیرون نیامده، اما نقل قول‌های مختلف، حاکی از نگرانی بخشی از جامعه سینما است. این گروه بر این باور هستند سخت‌گیری‌ در صدور پروانه‌های ساخت و نمایش و رد برخی فیلم‌‌نامه‌ها نشان می‌دهد مدیران مستقر در وزارت ارشاد سعی در حذف فیلم‌‌سازانی با نگاه جدی و متفاوت به مسائل اجتماعی دارند. حالا اهالی تئاتر نیز به تردید مشابهی دچار شده و نگران ایجاد چالش‌ها و تنگناهایی تازه هستند.از سوی دیگر شورای ارزش‌یابی و نظارت بر نمایش اداره کل هنرهای نمایشی، 15 تیرماه در اطلاعیه‌ای بر لزوم تعیین تکلیف متن و مراحل قانونی صدور پروانه نمایش پیش از هزینه گروه‌ها تأکید کرد. این شورا اعلام کرده مسئولیتی در قبال هر اقدامی که توسط عوامل نمایش منجر به تعهد مادی و معنوی شود، ندارد و در پایان هم متذکر شده متقاضیان با در نظر گرفتن زمان و مراحل قانونی این روند؛ نسبت به ثبت درخواست خود در سامانه مربوطه، اقدام کرده و به این ترتیب از پیامدهای احتمالی ممانعت به عمل آورند.البته مشخص نیست این «پیامدها» دقیقاً چه واکنش‌هایی را شامل می‌شوند و پیامی که رنگ و بوی تهدید و تحدید دارد، قرار است چه مسیری را پیش روی فعالان عرصه تئاتر ترسیم کند.
 یاد دولت احمدی‌نژاد زنده می‌شود؟!
برخی از سینماگران معتقد هستند سخنان وزیر ارشاد دولت سیزدهم، صحبت‌ها و تصمیمات رئیس وقت سازمان سینمایی در دولت دهم را تداعی می‌کند. جواد شمقدری نیز از تغییر ریل سخن می‌گفت. او در مدت چهار سالی که از سال‌های 1388 تا 1392 در دولت دوم محمود احمدی‌نژاد، سکان هدایت سازمان سینمایی را بر عهده داشت، به‌ویژه در ماه‌های پایانی، نارضایتی‌های بسیاری در میان اهالی سینما و تئاتر ایجاد کرد و البته ریل‌های فراوانی را تغییر داد.یکی از تصمیمات جنجالی و عجیب وزیر وقت ارشاد، انحلال «خانه سینما» بود. ۱۴ دی ماه سال ۱۳۹۰ سید محمد حسینی در حاشیه جلسه هیأت دولت از انحلال خانه سینما به‌طور رسمی خبر داد. 16 تیرماه سال 1392 احمدی‌نژاد در نامه‌ای به شمقدری، دستور لغو انحلال «خانه سینما» و بازگشایی این نهاد صنفی را ابلاغ کرد، اما شمقدری درخواست دولت را ممکن ندانست و پاسخ منفی داد!
 هنر دستورپذیر نیست
در طول تاریخ، تلاش برای استیلا بر هنر ناکام مانده و هنرمندان به خلق آثار خود در عرصه‌های گوناگون ادامه داده‌اند. اگر ریل‌گذاری‌های وزیر کنونی ارشاد نیز جامه عمل بپوشد، در صورت مغایرت با خواسته‌ها و دغدغه‌های هنرمندان تئاتر، عمری بیش از دوران وزارت او نخواهد داشت. همان‌طور که محمدمهدی عسگرپور، مدیرعامل وقت «خانه سینما» در سال 1387 گفت: «برای تغییر ریل در سینما باید از نخبگان و صاحب‌نظران در این عرصه استفاده شود»؛ هرگونه تغییر در ریل‌گذاری بدون موافقت و همراهی اهالی تئاتر، ممکن نخواهد بود.حالا باید نشست و دید غلامرضا منتظری و بیژن نوباوه (نمایندگان مجلس)، ایرج راد، مینا باقری، کاظم نظری، حسین مسافر آستانه، تاجبخش فناییان، کوروش زارعی و علی منتظری؛ اعضای شورای سیاست‌گذاری چهل و یکمین دوره جشنواره تئاتر فجر چگونه برای تئاتر ریل‌گذاری می‌کنند.