هشدار درباره مصرف گاز در ماه‌های سرد

همدلی|  فاطمه آقایی‌فرد: در حالی فشار تحریم‌ها هر روز بر ایران بیشتر می‌شود که بحران انرژی در اروپا رفع نشده و هر لحظه موجی از تعطیلی صنایع در این کشورها خبرساز می‌شود. نکته قابل‌توجه اینکه ایران هم به عنوان دومین دارنده منابع گازی در جهان که می‌توانست با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های انرژی پاسخگوی تقاضای جهانی باشد، حالا به دلیل تحریم‌ها و عدم سرمایه‌گذاری در این بخش، با بحران زندگی می‌کند. به عبارتی، ایران به عنوان یکی از دارندگان منابع انرژی در دنیا، برای تامین گاز مورد نیاز خود با کمبود مواجه است. مصداق این کمبود را می‌توان در طرح‌های تشویقی دولتی‌ها برای رایگان کردن قبض‌های مصرفی گاز به خوبی فهمید. 
از طرفی گفته می‌شود خطر انفجار مصرف گاز در ماه‌های سرد سال از هم‌اکنون مدیران وزارت نفت را به خط کرده تا با اجرای سیاست‌های کنترل مصرف از بروز قطع گاز در زمستان۱۴۰۱ جلوگیری کنند. پس از عبور از تابستان بدون قطع برق گسترده حالا نوبت به ریل‌گذاری و اجرای برنامه‌های مدیریت مصرف گاز به‌عنوان انرژی غالب در بخش‌های مختلف به‌ویژه در بخش خانگی رسیده و به‌گفته رئیس امور نظارت، اندازه‌گیری و کنترل کیفیت دیسپچینگ شرکت ملی گاز، مصرف گاز در بخش خانگی در زمستان به شکل شگفت‌انگیزی افزایش می‌یابد. 
نکته قابل‌توجه این است که به گفته مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران، از همین حالا مذاکرات با کشورهای همسایه برای واردات گاز انجام شده؛ «مذاکرات برای واردات گاز صورت گرفته و در حال پیشرفت است و اکنون آمادگی و زیرساخت برای واردات گاز وجود دارد». این یعنی کشوری که دارنده دومین منابع گازی در جهان است، حالا به دلیل عدم سرمایه‌گذاری در بخش زیرساخت‌های انرژی؛ به دلیل تحریم یا بی‌توجهی و نبود دانش و امکانات کافی، می‌رود تا خود به یکی از کشورهای وابسته به گاز در دنیا تبدیل شود. پیش از این مؤسسه تحقیقاتی فیچ در یکی از برآوردهای خود از اوضاع صنعت نفت و گاز ایران گفته بود محیط کسب‌وکار پرچالش کشور، عدم جذابیت قراردادهای جدید نفتی و تحریم‌های موجود آمریکا مانع سرمایه‌گذاری در بخش نفت و گاز ایران شده‌اند. بر اساس پیش‌بینی فیچ از آینده اکتشاف بالادستی صنعت نفت ایران، دریای خزر میادین با ظرفیتی دارد، اما اکتشاف در آن تحت تأثیر دعاوی مرزی دریایی میان پنج کشور ساحلی ایران، روسیه، ترکمنستان، قزاقستان و آذربایجان قرار دارد، از طرفی گفته شده با اعمال تحریم‌های آمریکا، فعالیت اکتشافی به شدت محدود شده است. 
از طرفی گفته می‌شود  ایران دارای ۳۳.۵ تریلیون فوت مربع ذخایر گاز است که بعد از کانادا و روسیه در جهان سومین منابع بزرگ محسوب می‌شود. بسیاری از این ذخایر در میادین غیرمرتبط با نفت قرار دارد که پارس جنوبی با اختلاف بزرگ‌ترین است. بنا بر اطلاعات اداره انرژی امریکا، پارس جنوبی ۴۰ درصد کل ذخایر گاز ایران را تشکیل می‌دهد و میادین مهم دیگر عبارت‌اند از کیش، پارس شمالی، سردار جنگل، فروز، آغاجری، گلشن و کنگان. واقعیت این است که شرکت ملی نفت ایران تسلط کامل بر عملیات اکتشاف و ارزیابی در ایران دارد، اگر چه تلاش‌هایی نیز شده که بازیگران خصوصی و خارجی در این بخش درگیر شوند؛ این تلاش‌ها اما تحت تأثیر طیفی از مسائل قرار گرفته، که محیط کسب‌وکار پرچالش کشور، عدم جذابیت قراردادهای جدید نفتی (آی پی سی) و تحریم‌های موجود آمریکا جزو مهم‌ترین آنهاست. 
بنا به گفته کارشناسان، قراردادهای نفتی با هدف احیای سرمایه‌گذاری در کشور تدوین شده و نسبت به مدل قبلی بیع متقابل بهتر است. طول مدت بیشتر، سازوکار بهتر برای تأمین هزینه‌ها، کنترل عملیاتی بیشتر و نظام مالی آزادمنشانه‌تر جزو مزایای قراردادهای جدید نسبت به مدل بیع متقابل است. با این حال، شروط این قراردادها تا حدود زیادی برای سرمایه‌گذاران جذاب نیست و از توان رقابت در سطح منطقه و جهان نیز برخوردار نیست. شرکت‌ها می‌بایست سهم نامتناسبی از ریسک را در قبال پاداش و آورده‌ای نسبتاً ناچیز متحمل شوند. همچنین این قراردادها (بر مبنای قانون ایران) مانع از مالکیت ذخایر توسط شرکت‌ها می‌شود که نگرانی مهمی‌برای شرکت‌های خصوصی است. تحریم‌های آمریکا نیز مزید بر این قضیه هستند؛ تحریم‌هایی که روز به روز بیشتر می‌شود و برجامی‌که در تمامی‌اتفاقات اخیر در سایه قرار گرفته است. همه این‌ها در حالی است که کشورهای اروپایی با قرارگیری در بحران انرژی روز به روز بیشتر به منابع گازی ایران نیاز پیدا می‌کنند که به نظر می‌رسد این موضوع از نگاه سکان‌داران  وزارت نفت و اقتصاد پنهان مانده است.