نقشه باستان‌شناسی ایران تا ۱۰۰ سال دیگر آماده نمی‌شود

ایران با وجود گستره‌ای که در آثار و محوطه‌های باستانی دارد، هنوز از وجود یک نقشه جامع باستان‌شناسی بی‌بهره است. رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی نیز می‌گوید: با روند کُندی که در بررسی‌های باستان‌‌شناسی داریم، نقشه باستان‌شناسی کشور تا ۱۰۰ سال دیگر هم تکمیل نخواهد شد.ایده تهیه نقشه باستان‌شناسی ایران به صورت رسمی توسط مرحوم عزت‌الله نگهبان حدود ۵۴ سال قبل مطرح شد. سال ۱۳۸۶ گروه نقشه باستان‌شناسی تصمیم به اجرای طرح نقشه باستان‌شناسی با استفاده از تکنولوژی به‌روز و کارآمد گرفت و در نهایت با برگزاری جلسات مختلف، چگونگی نقشه تهیه باستان‌شناسی، قابلیت‌ها و ویژگی‌های آن در راستای اهداف کوتاه، بلند، میان‌مدت و بلندمدت بررسی شد تا لایه‌های اطلاعاتی مربوط به باستان‌شناسی ایران و سایر علوم میان‌رشته‌ای بر اساس نیاز روی نقشه باستان‌شناسی جانمایی شوند.پژوهشکده باستان‌شناسی ایران در سال‌های گذشته بارها از تهیه و تکمیل و حتی رونمایی نقشه باستان‌شناسی کشور خبر داده است. در سال ۱۴۰۰ نیز اعلام شد سامانه نقشه باستان‌شناسی کشور تحت وب و به صورت مجازی رونمایی شده است. هرچند این نقشه قرار نیست در دسترس عموم باشد، اما بر پایه تازه‌ترین اظهارات رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی ایران که روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری منتشر کرده است، این نقشه نه تنها هنوز تکمیل و آماده نشده که با روند کُند بررسی و شناسایی محوطه‌های باستانی، ده‌ها سال دیگر زمان نیاز دارد تا نقشه باستان‌شناسی ایران آماده شود.قرار است نقشه باستان‌شناسی به صورت مجموعه‌ای دیجیتالی از داده‌های باستان‌شناسی باشد که به صورت توصیفی روی داده‌های مکانی جانمایی شده و با استفاده از فناوری رایانه‌ای قابلیت‌های گسترده سنجش، آنالیز و برنامه‌ریزی را دارد. ایجاد نقشه باستان‌شناسی بسیار دقیق نه‌تنها به شناخت و معرفی باستان‌شناسی ایران کمک می‌کند، بلکه از آسیب‌های جدی احتمالی ناشی از پیشرفت صنعتی و عمرانی کشور بر سرمایه‌های فرهنگی ایران‌زمین جلوگیری خواهد کرد.کوروش روستایی رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی در این‌باره گفت: «یکی از موضوعات باستان‌شناسی که در دو دهه اخیر بارها مورد بحث قرار گرفته و زمانی نیز حتی مجلس شورای اسلامی آن را پیگیری می‌کرد، موضوع نقشه باستان‌شناسی کشور است».او افزود: «تصور نادرستی که در مورد نقشه باستان‌شناسی کشور وجود دارد، این است که نقشه باستان‌شناسی در دو، سه یا نهایتاً تا چند سال آینده آماده خواهد شد، درحالی‌ که نقشه باستان‌شناسی ایران تا چند ده سال دیگر هم تکمیل نخواهد شد. در واقع با این روند کُندی که هم‌اکنون در بررسی‌های باستان‌شناسی داریم، باید گفت نقشه باستان‌شناسی کشور صد سال دیگر نیز تکمیل نخواهد شد».
روستایی، بنیان نقشه باستان‌شناسی کشور را اجرای برنامه‌های بررسی و شناسایی باستان‌شناسی دانست و اظهار کرد: «نقشه باستان‌شناسی از برنامه‌های بررسی و شناسایی باستان‌شناسی تغذیه می‌شود و محوطه‌های باستانی باید شناسایی شوند تا بتوان آن‌ها را در نقشه باستان‌شناسی آورد»این باستان‌شناس گفت: «طبق آمار، سالانه حدود ۲۰ تا ۳۰ برنامه بررسی و شناسایی در کشور انجام می‌شود و این عدد بسیار ناچیز است».او افزود: «بررسی باستان‌شناسی برنامه‌ای میدانی است که در بهترین حالت شاید بتوان در یک فصل کاری ۳۰ تا ۴۰ روزه، مساحتی ۵۰ تا ۶۰ کیلومتر مربعی را پوشش داد و مجموع محدوده‌ای که در بررسی‌های سال‌های اخیر پوشش داده شده نسبت به مساحت کشور بسیار اندک است».رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی همچنین گفت: «مشکل دیگر اینجاست که بسیاری از برنامه‌های بررسی و شناسایی که در دهه‌های گذشته انجام شده فاقد دقت کافی در پیمایش چشم‌انداز بوده‌اند؛ در نتیجه نمی‌توان ادعا کرد که آن منطقه از نظر باستان‌شناسی به طور کامل شناسایی شده است».او افزود: در چند سال اخیر کوشش‌هایی شده که کنترلی بر دقت بررسی‌های باستان‌شناسی اعمال شود، ولی هنوز تا کیفیت درخور فاصله داریم».رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی گفت: «غیر از برنامه‌های میدانی باستان‌شناسی با ماهیت اضطراری، مانند کاوش‌های نجات‌بخشی و برنامه‌های تعییین عرصه، اولویت باستان‌شناسی کشور باید بررسی باستان‌شناسی باشد».او بیان کرد: «باید دقت کرد که با توجه به روند فزاینده توسعه‌های شهری، روستایی، معدنی، عمرانی و ... هر چه در این زمینه کوتاهی کنیم محوطه‌های بیشتری نابود خواهند شد، ولی اگر آن محوطه‌ها شناسایی شوند می‌توان برنامه‌های حفاظتی برای آن‌ها اندیشید».روستایی همچنین تأکید کرد: «پژوهشکده باستان‌شناسی از ادارات کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان‌ها این انتظار را دارد که اولویت خود را بر اجرای برنامه‌های بررسی و شناسایی باستان‌شناسی بگذارند».