در حال تجربه یک ترومای روانی جمعی هستیم

همدلی|  ستاره لطفی-سلامت روان جامعه تحت‌‌ تاثیرشعاع اتفاقات و اعتراضات اخیر قرار گرفته است.چند روز پیش یک رسانه به نقل از برخی روان‌شناسان و و روان‌پزشکان  نوشت که اختلالات روانی جامعه بعد از مرگ مهسا امینی و با آغاز اعتراضات 30درصد افزایش یافته است. بروز اعتراضات در خيابان‌ها، نااميدي از شرايط آينده، خشونت در جامعه، محدودیت‌های اینترنت و فیلترینگ و ... سبب ناامنی روانی افراد جامعه شده است. به‌گونه‌ای که می‌توان گفت مردم در حال تجربه یک اضطراب جمعی هستند.
البته قبل از اعتراضات هم حال روان جامعه خوب نبود و پر از خط‌ وخش و زخم بود. آمارها و اظهارات مقامات بهداشتی کشور نیز در چند سال اخیر همواره از بدحالی روان جامعه خبر می‌دادند. اما به گفته متخصصان اعتراضات اخیر و تجربه جمعی استرس و هیجان‌های منفی این وضعیت را بدتراز قبل کرده است. به همین دلیل چند انجمن روانشناسی مانند انجمن علمی روان‌پزشکان با نوشتن یک نامه سرگشاده به رئیس جمهور و همچنین انجمن روان‌پزشکی کودک و نوجوان ایران و انجمن روان‌شناسی اسلامی با انتشار بیانیه‌هایی نسبت به تاثیرات روانی ناآرامی‌های اخیر هشدار دادند.

 حال بد روان جامعه، چالش‌ نظام سلامت کشور

برای فهم وضعیت حال حاضرروانی جامعه لازم است چند قدم به عقب بر‌‌داریم. اگرچه حال بد روان جامعه از سال‌ها پیش و حتی می‌توان گفت از دهه‌ها پیش یکی از چالش‌های نظام سلامت کشور بوده است و محدود به چند سال اخیر نیست، اما شدت یافتن آن در چند سال اخیر ما را بر آن داشت که برای شرح این وضعیت تنها به  آمار دو سه سال گذشته اکتفا کنیم.
بی‌شک یکی از هولناک‌ترین آمارها در مورد وضعیت روان جامعه سخنگوی وزارت بهداشت حسن روحانی اعلام کرد. پيش از شيوع کرونا در ايران و اوايل سال 97، ايرج حريرچي، سخنگوي وقت وزارت بهداشت اعلام کرد: «از هر 4 ايراني يک نفر دچار اختلالات رواني است» و او در عين حال، تنش‌هاي سياسي، اجتماعي و اقتصادي را تاثيرگذار مستقيم و غيرمستقيم بر روي اين مسئله دانست. 
وضعيت سلامت روان در کشور با شيوع کرونا حادتر هم شد. همین چند روز پیش، معاون فني دفتر سلامت رواني، اجتماعي و اعتياد وزارت بهداشت، آماري از دوران کرونا منتشر کرد که نشان از وضعیت بد روانی جامعه در زمان شیوع کرونا است. علي اسدي در رابطه با اين آمار گفته است: «مطالعاتي به شکل شهري و استاني در برخي نقاط کشور در سال 1399 انجام شده که مشخص کرده است که آمار برخي اختلالات شايع روانپزشکي (مجموع اختلالات افسردگي، مجموع اختلالات اضطرابي و ...) بعد از شيوع کرونا به حدود 29 درصد رسيده است. » اگر به این آمارهای هولناک، میزان استرس‌، اضطراب و اختلالات روانی چند وقت اخیر اضافه شود، می‌توان تصویر روشنی از وضعیت روان جامعه را ترسیم کرد. تصویری که بدون تردید تارتر و سیاه‌تر از گذشته است.

 وضعیت روان جامعه بعد از ناآرامی‌ها نگران کننده است

یک روانشناس با بیان این که در حال حاضر همه ما در حال تجربه یک ترومای روانی جمعی هستیم، به همدلی گفت:«تروما یک پاسخ هیجانی به رویدادی دردناک و شدیدآ استرس‌زاست، که آسیب‌های سنگینی به روان افراد می‌زند، مثل تجربه از دست دادن ناگهانی والدین، یا تجربه تصادف‌های شدید و ... اما گاه ممکن است که اتفاق تروماتیکی در دل یک اجتماع رخ بدهد و تعداد بیشتری از آدم‌ها را درگیر کند. مانند اتفاقاتی که این روزها در کشور رخ داده و همه مردم را درگیر کرده است. این ترومای جمعی یا اجتماعی است.»
سارا قاسمی با اشاره به تاثیر منفی اعتراضات بر روان مردم، افزود:«وضعیت روان جامعه بعد از این ناآرامی‌ها نگران کننده است، فرقی ندارد که در کدام عقیده و طیف قرار داشته باشیم و طرفدار چه طیف و سلیقه سیاسی باشیم، این اتفاقات تلخ که این روزها شاهد هستیم بر روان همه ما تاثیر منفی می‌گذارد. این شرایط برای هیچ کسی خوب نیست، نه برای آن جوانی که شعار می‌دهد و نه برای آن کسی که باتوم در دست دارد، نه برای بزرگ‌ترهایی که از دور برای معترضین هورا می‌کشند، نه برای آنان که آن‌ها را نهی می‌کنند، همه اینها دچار استرس یا وحشت بعد از حادثه می‌شوند. چرا که همه آن‌ها -که ما هم جزئی از آن‌ها هستیم- تا مدت‌ها از شوک صحنه‌های خشونت‌باری که دیدند و این حجم از اخبار بد، استرس و تنش بیرون نمی‌آیند. اغلب آنها دچار استرس حاد یا استرس بعد از تروما می‌شوند.»
وی ادامه داد:«شواهد حاکی از آن است که در حوادث و ناآرامی‌های اخیر میزان پی‌گیری خبرها که اغلب با داده‌های منفی و صحنه‌های خشونت‌بار است، افزایش یافته است. بدیهی است افرادی که اخبار مربوط به ناآرامی‌ها را دنبال می‌کنند معمولاً اضطراب بیشتری را تجربه می‌کنند. اخبار و شایعات در جامعه می‌تواند موجب تشدید علائم استرس و اضطراب در سطح جامعه شود. در همین راستا، متخصصان بهداشت روان، جلوگیری از قرار گرفتن در معرض اخبار منفی برای جلوگیری از استرس توصیه می‌کنند.»

تاثیر فیلترینگ بر روان جامعه

این روانشناس به تاثیر فیلترینگ بر روان جامعه نیز اشاره کرد و گفت:«این روزها موارد زیادی برای تخریب روان جامعه وجود دارد، افزون بر تصاویر و فیلم‌های تلخ و خشونت‌بار از تعرض و خشونت‌های فیزیکی و کلامی، فیلتر شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها نیز تاثیر عمده‌ای بر ایجاد استرس و اضطراب دارند.»
وی ادامه داد:« قبل از این ماجراها و محدودیت‌ها مردم به صورت روزانه از این پلتفرم‌ها استفاده می‌کردند و امور روزانه خود را انجام می‌دادند، این محدودیت اکنون در زندگی روزمره مردم اختلال ایجاد کرده است و بدیهی است این اختلال ایجاد استرس می‌کند. به همین دلیل اگر این محدودیت‌ها ادامه داشته باشد این موضوع روی سلامت روان افراد جامعه تأثیر منفی می‌گذارد. به ویژه این که براساس قانون اساسی جمهوری اسلامی دسترسی آزاد به اطلاعات حق همه افراد جامعه است. به همین دلیل هنگامی که اینترنت را محدود می‌کنیم و شبکه‌های اجتماعی را فیلتر می‌کنیم و دسترسی آزاد شهروندان به اطلاعات آزاد را دچار خدشه می‌کنیم، مردم این حس را پیدا می‌کنند که حقی از آنان گرفته شده و چیزی از آنان ربوده شده است، همین موضوع علاوه بر این که استرس‌زاست، ایجاد خشم هم می‌کند.»
این روانشناس تصریح کرد:«متاسفانه در حال حاضر به خاطر بی‌تدبیری برخی از مسئولان، تولید خشم در جامعه افزایش یافته است. همین صحنه‌های خشونت‌بار که در رسانه‌ها شاهد آن هستیم خود نشان از خشم و عصبانیت جامعه می‌دهد. بدیهی است مردمی که احساس کنند بستری برای بیان مسالمت‌آمیز مطالبات خود ندارند و صدایشان شنیده نمی‌شود، خشمگین می‌شوند و به خشونت روی می‌آورند. فراموش نکنیم خشونت، خشونت باز تولید می‌کند.»