جیب خالی، ذهن خالی!

همدلی|  در شهریور، ماهی که گذشت، با وجود حدود یک درصد کاهش نشر کتاب نسبت به زمان مشابه سال قبل، بیش از ۹ هزار عنوان کتاب منتشر شدند که حدود پنج هزار عنوان از آن‌ها چاپ اول بوده‌اند. این البته در حالی است که در مدت یک سال، کتاب ۳۸درصد گران‌تر شده است.
آمار نشر کتاب در شهریورماه ۱۴۰۱ (که توسط خانه کتاب و ادبیات ایران منتشر شده) نشان می‌دهد در این ماه  ۹هزار و ۸۳ عنوان کتاب با یک درصد کاهش نسبت به سال ۱۴۰۰ منتشر شده است. این در حالی است که از این مقدار هزار و ۲۱۷ عنوان کتاب کودک و نوجوان بوده‌اند که میزان آن‌ها نسبت به زمان مشابه سال قبل، پنج درصد کاهش داشته است. این در حالی است که همین آمار مقایسه‌ای برای کتاب‌های کمک آموزشی با کاهشی ۳۱ درصدی همراه بوده است.همچنین میانگین شمارگان برای آثار منتشرشده، هزار و ۹۰ و میانگین قیمت، ۸۷۵ هزار و ۳۱۴ بوده است که بر این اساس، شمارگان و قیمت نسبت به سال قبل، به ترتیب ۴ و ۳۸ درصد افزایش داشته‌اند.
 ادبیات باز هم همه را جا گذاشت
پیش‌تر نیز گزارش‌هایی از جاماندن سایر گروه‌ها از کتاب‌های ادبیات در آمار نشر بهار ۱۴۰۱ منتشر شد، اما حالا آمار نشر کتاب شهریور سال جاری بار دیگر نشان از رکوردزنی کتاب‌های ادبی نسبت به سایر گروه‌ها دارد.از شمار کتاب‌های منتشرشده در ماه گذشته، کلیات: ۹۱، فلسفه و روانشناسی: ۶۰۱، دین: ۸۲۲، علوم اجتماعی: هزار و ۱۲۵، زبان: ۱۷۴، علوم طبیعی و ریاضیات ۱۴۳، علوم عملی: هزار و ۱۱۳، هنر: ۳۳۸، ادبیات: هزار و ۷۸۵، تاریخ و جغرافیا: ۴۲۱، کمک درسی: هزار و ۲۵۳ و کودک و نوجوان: هزار و ۲۱۷ بوده است.
این درحالی است که از میان کتاب‌های ادبی، هزار و ۲۴۸ عنوان، تألیف و ۵۳۷ عنوان ترجمه بوده‌اند. از میان کلیه آثار ادبی منتشرشده در شهریور نیز هزار و ۱۹۹ عنوان چاپ اول و ۵۸۶ عنوان تجدید چاپ بوده‌اند، حتی همین آمارها نشان می‌دهد که میزان انتشار کتاب‌های حوزه ادبیات، نسبت به زمان مشابه سال گذشته پنج درصد افزایش داشته است.آمارهای شهریورماه همچنین نشان می‌دهد  ۶۴درصد از کتاب‌های چاپ اول در تهران،  ۶درصد در قم، ۵ درصد خراسان رضوی و اصفهان و ۲ درصد در آذربایجان شرقی، مازندران، گیلان و البرز منتشر شده‌اند.البته برخی از نویسندگان و ناشران معتقد هستند قیمت کتاب گران نیست، بلکه فرهنگ‌سازی برای افزایش سرانه مطالعه انجام نشده است. به طور مثال منیژه آرمین، نویسنده کتاب در گفت‌وگویی تأکید کرد قیمت کتاب زیاد نیست بلکه ما نتوانسته ایم فرهنگ مطالعه را در بین جامعه درونی سازی کنیم؛ این نکته‌ای است که بار‌ها و بر آن تأکید شده و پژوهش‌ها و تحقیقات نیز این امر را نشان داده است. برای افزایش سرانه مطالعه و نشان دادن اهمیت مطالعه باید رویکرد‌های اساسی در پیش بگیریم.
او معتقد بود اکثر آثاری که بچه‌ها مطالعه می‌کنند عموما به درس و مدرسه باز می‌گردد. آثاری که برای مطالعه و غیر درسی باشد کمتر توسطه بچه‌ها خوانده می‌شود؛ این مهم حتی در دانشگاه‌ها نیز دیده می‌شود، در حالی که افزایش سرانه مطالعه نیازمند فرهنگ سازی دارد که باید از مهد کودک‌ها آغاز شده و به عنوان یک سرمایگذاری برای نسل بعد توسعه داده شود، اما متأسفانه برنامه ریزی‌ها و سیاستگذاری‌های کلان در این زمینه انجام نشده و حرکتی در این زمینه شکل نگرفته است.
 وقتی کتاب «سایه» میلیونی شد!
درگذشت هوشنگ ابتهاج، شاعر نامدار و موج عظیم واکنش‌های مجازی به پرواز ابدی او، کتاب گفت‌وگو با این ادیب برجسته را در کانون توجهات قرار داد. «پیر پرنیان اندیش» کتابی است ماحصل ساعت‌ها مصاحبت و هم نشینی و گپ و گفت با هوشنگ ابتهاج، اثری از میلاد عظیمی، استاد دانشگاه تهران، به همراه همسرش عاطفه طیه که از هر دری از زندگی سایه سخن می‌گوید؛ از بچگی و خاطراتش در رشت تا زندگی شاعرانه و نگاه او به این مقوله. کتابی که بسیاری از سایت‌ها از قیمت تازه آن نوشته اند که چندصدهزار را رد کرده و میلیون تومانی شده است.این کتاب در آستانه چهلمین روز درگذشت زنده یاد ابتهاج از سوی نشر سخن به چاپ شانزدهم رسید. هرچند قیمت یک میلیون و ۳۵۰ هزار تومانی برای کتاب هزار و ۵۰۰ صفحه‌ای انتقاد‌هایی را نیز به دنبال داشت؛ این در حالی است که حدود یک ماه پیش چاپ چهاردهم آن به قیمت ۸۵۰ هزار تومان از سوی نشر سخن عرضه شد.
از بحث ارزش معنوی و مادی کتاب‌ها گرفته تا آنچه بعد از مرگ یک آدم محبوب و مشهور رخ می‌دهد و داستان همیشگی گرانی کاغذ که مانند قیمت دلار و سکه مدام به روز می‌شود، این روز‌ها به بهترین بهانه برای توجیه این قیمت‌های گزاف تبدیل شده است. اتفاقی که واکنش‌های مختلفی را هم در شبکه‌های اجتماعی به دنبال داشت. عده‌ای از این زاویه نوشته اند که: «این کتاب ارزشش خیلی بیشتر از این حرف هاست.» یا «به قیمت کالا‌هایی مثل یه جفت کفش یا لباس که نگاه کنید می‌بینید این رقم برای این کتاب واقعا گران نیست.» در مقابل، برخی هم معتقدند کتاب گران است و مانعی برای خواندن.
 شاهنامه ۱۱ میلیون تومان!
چنانچه سایت شهرآرانیوز نوشت البته نخستین باری نیست که چنین داستانی سروصدا به پا می‌کند. اردیبهشت. همین سال 1401 بود که قیمت افسانه‌ای برخی کتاب‌ها در نمایشگاه کتاب تهران داستان خبرساز شد. در صدر کتاب‌های گران قیمت، شاهنامه فردوسی قرار داشت که به نوعی رکورد گران‌ترین کتاب موجود در نمایشگاه را زد. آن گونه که ایرنا نوشته بود این شاهنامه به قیمت ۱۱ میلیون تومان از سوی انتشارات یساولی منتشر شد؛ کتابی در قطع سلطانی،با جعبه کنفی، جنس جلد چرم طبیعی به همراه تذهیب و مینیاتور. از طرف دیگر، اما در همین نمایشگاه می‌شد کتاب‌هایی را با قیمت‌های ۲ و ۳ هزار تومان نیز پیدا کرد!کتاب «تخت جمشید» اثر «اریش ف اسمیت» نشر علمی و فرهنگی هم با قیمت ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان در نمایشگاه عرضه شد.  این کتاب گزارشی است از نتایج کاوش های گروهی از ایران شناسان و باستان شناسان برجسته همچون جیمز هنری برسد، ارنست هرتسفلد، واریش اشمیت که در خلال سال های ۱۳۱۰ تا ۱۳۱۸ در آثار و ابنیه باستانی ایران در محوطه تخت جمشید دست به کاوش زده بودند.  در این مجلد نتایج کاوش ها در تخت جمشید و محوطه مقدس نقش رستم و تپه استخر در معرض دید خوانندگان قرار گرفته و تصاویر مستندی از بناها و حجاری ها و سنگ نبشته های آن فراهم آمده است.همچنین «مجموعه تاریخ مصور آمریکا» اثری است تألیف فاطمه شفیعی سروستانی و چاپ انتشارات سایان. این اثر سه جلدی به شکلی مصور و مفصل تاریخ آمریکا را از ابتدا تاکنون به تصویر می کشد و بر دوره های کلیدی تاریخ ایالات متحده تاکید می‌کند.  تاریخ مصور آمریکا در سه جلد تحت عناوین سرزمین بدون مرز، تولد یک ملت و قرن آمریکایی نگارش شده است. قیمت پشت جلد این کتاب ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان که در نمایشگاه با تخفیف عرضه شده است؛ این‌ها بخشی از کتاب‌های میلیونی نمایشگاه کتاب بودند.
 صفحه‌ای چند؟!
شاید جالب باشد که بدانیم قیمت هر صفحه کاغذ از یک کتاب چقدر تمام می‌شود. گزارش آماری کتاب‌های منتشر شده آمار خانه کتاب و ادبیات ایران می‌گوید از سال ۹۸ تا ۹۹ میانگین قیمت هر صفحه از کتاب‌های منتشر شده در حوزه ادبیات (به ریال) در استان خراسان رضوی ۱۲۳۴ بوده است. این رقم از سال ۹۹ تا ۱۴۰۰ به ۱۶۹۷ رسیده و از ابتدای سال ۱۴۰۰ تا کنون نیز ۲۴۶۳ است. میانگین قیمت صفحه در مجموع نیز طی این سال‌ها به ترتیب ۱۳۶۵، ۱۷۴۲ و ۲۴۷۲ بیان شده است، اما چه تعداد آدم وجود دارند که حاضر هستند تحت هر شرایطی کتاب و مطالعه را در سبد خانوار خود نگه دارند؟ چه تعداد تمایل دارند کتاب مورد نظر خود را با هر قیمتی تهیه کنند؟ احتمالا خوره کتاب‌ها و عشق خواندن ها؛ همان افرادی که خواندن برایشان از نان شب هم واجب‌تر است و بدون آن انگار چیزی اساسی در زندگی خود کم دارند. برای دیگران، اما چطور؟ دسته‌ای که شاید خوره کتاب نباشند؛ اما نسبت به آن بی تفاوت هم نیستند. با این حال، آنچه سد راهشان می‌شود رقم‌های پشت جلد کتاب هاست.سیر صعود قیمت کاغذ و کتاب چنان پیش می‌رود که همه تلاش‌ها طی سالیان اخیر مبنی بر فرهنگ سازی و ایجاد علاقه و گرایش در مردم به کتاب، در مقابل آن به چشم نمی‌آید. حالا آنچه نمود بسیاری دارد، کاهش تمایل مردم به خرید کتاب بر اثر افزایش قیمت ها بوده که هم مردم، هم کارشناسان و هم ناشران بار‌ها و بار‌ها به آن اشاره کرده اند.محمود دولت آبادی چندی پیش در مقاله‌ای که برای یکی از روزنامه‌های آلمانی نوشت، مشکل فعلی نویسندگان ایرانی را تورم و گرانی وحشتناک کاغذ دانست که اگر به همین منوال ادامه پیدا کند باعث می‌شود کمتر کسی به خرید کتاب تمایل داشته باشد؛ اتفاقی که با توجه به تورم روزافزون، کاهش قدرت خرید مردم و حذف سریالی کالاهای فرهنگی از سبد خانوار، به هیچ عنوان دور از ذهن نیست.