ابهامات درباره ارزریال به جای ریال

همدلی| موضوع ارز دیجیتال ملی این‌روزها در کشور بسیار داغ است؛ مخصوصا حالا که ابهامات درباره وضعیت برجام بیشتر از قبل هم شده. بانک مرکزی هم به تازگی جزئیات جدیدی درباره پول جدید ایران منتشر کرده که نگاه کارشناسان را به خود برگردانده است. 
پنج‌شنبه بود که بانک مرکزی، اجرای آزمایشی ارز دیجیتال  را آغاز کرد؛ در پیش‌نویس سند ریال دیجیتال بانک مرکزی آمده است که هدف ریال دیجیتال، تبدیل اسکناس‌ها به موجودیت‌های قابل برنامه‌ریزی است. بنا بر گزارش‌ها، این پروژه در سال گذشته توسط شرکت خدمات انفورماتیک بانک مرکزی انجام شد و به پایان رسید و حال ما در هر زمان که خواستیم می‌توانیم با تهیه زیرساخت‌های مناسب در بانک مرکزی ارز دیجیتال ملی را در اختیار داشته باشیم.
 اما سوال اینجاست که این ارز چقدر می‌تواند در دور زدن تحریم‌های تحمیل شده بر کشور موثر باشد؟.
 پاسخ‌های متفاوتی از سوی آگاهان اقتصادی در این زمینه وجود دارد، اما آنچه بسیاری از کارشناسان بر آن اتفاق نظر دارند این است که ارزهای دیجیتال به دلیل اینکه ناشر دولتی ندارند به سادگی قابل کنترل نیستند.
 لازم به یادآوری است که  ارز دیجیتال به معنایی پول خصوصی است و ادعا می‌شود که ارز دیجیتال آمده است تا با پول‌های ملی مقابله کند. 
به گفته کارشناسان، این رقابت به این دلیل است که پول ملی که در دست دولت‌ها است و دولت‌ها می‌توانند با سیاست‌هایی که عموما به کاهش ارزش پول منجر می‌شود هزینه های خودشان را بر سر صاحبان پول‌های ملی به صورت تورم آوار کنند. با این همه اما بسیاری از آگاهان اقتصادی از یک ایراد بزرگ درباره استفاده از این ارزها سخن می‌گویند که قابل‌توجه است؛ آن‌ها بر این باور هستند که ارزهای دیجیتال ناشر دولتی ندارند و نه تنها تحت کنترل دولت نیستند می‌توان گفت که تحت کنترل هیچ‌کسی نیستند. مثلا در رابطه با بیت‌کوین خود کسی هم که آن را به وجود آورده نمی‌تواند این سرمایه را تحت کنترل خود بگیرد و به نفع خود تغییر دهد. بنابراین سوالی که می‌توان پرسید این است که بانک مرکزی چقدر می‌تواند از این ارز در راستای منافع اقتصادی کشور استفاده کند؟. 
بیت‌کوین نمونه خوبی برای استفاده از این تجربه است. به گفته کارشناسان، تعداد بیت کوین‌ها ثابت و مشخص است و این تعداد معلوم است و از ارزش آن کاسته نمی‌شود و کسی هم نمی‌تواند در این سرمایه دست ببرد. به طور کلی به این دلیل رمز ارز ها دارای ارزش هستند که نهادی مانند دولت آنها را کنترل نمی‌کند.
 به باور کارشناسان، به این دلیل که حجمشان از مقدار تعیین شده بیشتر نخواهد شد نه تنها ارزش خود را از دست نمی‌دهند بلکه به ارزششان افزوده می‌شود بنابراین یکی از اهدافی که برای رمزارزها تعریف می‌شود این است که آنها به وجود آمده‌اند تا نظام های بانکی را دور بزنند و تحت کنترل هیچ شخص یا نهادی نباشد. نگاهی به صحبت‌های آگاهان اقتصادی نشان می‌دهد که این ارزها آمده‌اند تا نظام بانکی بین‌المللی را برهم بزنند و نظام جدیدی مبتنی بر کریپتوکارنسی‌ها بنا کنند و کل این موضوع با انتشار ریال دیجیتال و پول ملی دیجیتال در کل دنیا در تعارض قرار خواهد گرفت. برای اولین بار رئیس بانک مرکزی انگلستان بود که در همایشی پول دیجیتال ملی را مطرح کرد و بعد از آن مسئله central bank cryptocurrency بیشتر داغ شد و بیشتر مطرح شد. پول دیجیتال ملی تنها به دولت‌ها امکان این را می‌دهد که بر روی سرمایه پولی بیشتر احاطه داشته باشند و کنترل بیشتری را اعمال کنند. هیچ تفاوتی بین پول دیجیتال ملی و پول ملی وجود ندارد چون در هر دو صورت ناشر پول دولت‌ها هستند. 
گفته می‌شود دولت‌ها می‌توانند با انتشار پول دیجیتال به طور دقیق جابه‌جایی‌های پولی را کنترل کنند و این به معنای کنترل هرچه بیشتر دولت است. 
با این همه اما به نظر می‌رسد با انتشار پول دیجیتال دولت‌‌ها می‌توانند به صورت موثرتری سیاست های پولی را توسط بانک مرکزی اعمال کنند، اما نباید فراموش کرد که مشکلاتی در استفاده از این رمزارزها نیز وجود دارد که در صورت ندیده گرفتن آن‌ها هزینه بسیاری بر کشور تحمیل خواهد شد.
 جزئیات پیش‌نویس سند بانک مرکزی
جزئیات پیش‌نویس سند بانک مرکزی، مبنی بر «اهداف، ابعاد، تهدیدها و فرصت‌های توسعه» ریال دیجیتال در مرداد ماه منتشر شد.
پیش از این عبدالناصر همتی، رئیس سابق بانک مرکزی گفت که این بانک قبلاً «نسخه اولیه» ریال دیجیتال را توسعه داده است. رئیس فعلی بانک مرکزی، علی صالح آبادی، اوایل ماه جاری گفت که این بانک زیرساخت ها و قوانین لازم را برای ارز دیجیتال بانک مرکزی در اختیار دارد.
بانک مرکزی کشور ارز دیجیتال را ابزاری برای دور زدن تحریم‌های سخت‌گیرانه ایالات متحده در نظر گرفته‌است؛ حتی با دادن یک سفارش واردات ۱۰ میلیون دلاری که باید در اوایل سال جاری به صورت ارز دیجیتال پرداخت شود.
گفتنی است که بانک مرکزی اطلاعات کمی در مورد کار خود بر روی ریال دیجیتال یا عملکرد آن فاش کرده است و براساس پیش نویس سندی که منتشر شده است این ارز دیجیتال برای رقابت با ارزهای دیجیتال جهانی مانند بیت کوین طراحی نشده است.
 ریال دیجیتال به چه شکل تولید می‌شود؟
ریال دیجیتال بانک مرکزی پس از طی مراحل قانونی و اخذ مجوزهای لازم، در حجم مشخصی توسط بانک مرکزی تولید و در اختیار هیات نظارت بر اندوخته اسکناس قرار خواهد گرفت. ریال دیجیتال تولید شده پس از تامین پشتوانه‌های لازم توسط بانک مرکزی و ارائه به آن هیات، از زیر کلید هیات خارج و منتشر شده و از این مرحله به بعد، هر واحد ریال دیجیتال، بدهی مستقیم بانک مرکزی به دارنده آن تلقی می‌شود.
ریال دیجیتال منتشر شده عینا همان ریال جاری کشور بوده و همواره هر واحد از آن معادل یک ریال ارزش خواهد داشت. بنابراین مباحثی مانند نرخ برابری ریال و ریال دیجیتال، مازاد ارزش ریال دیجیتال نسبت به سایر انواع پول رایج کشور و عایدی سرمایه ناشی از نگهداری ریال دیجیتال فاقد موضوعیت خواهد بود.
پس از انجام عملیات انتشار، رمز ریال عملا در کیف ریال دیجیتال بانک مرکزی قرار گرفته و آماده توزیع بین بانک‌های متقاضی خواهد بود. همان‌گونه که در بخش بعد تشریح خواهد شد، مکانیزم توزیع ریال دیجیتال به بانک‌ها مشابه توزیع اسکناس بین بانک‌ها است.
 ریال دیجیتال به چه شکل عرضه می‌شود؟
ساختار توزیع ریال دیجیتال، متشکل از دو لایه است. بانک مرکزی به‌عنوان ناشر ریال دیجیتال، در گام اول و سطح کلان ریال دیجیتال را در اختیار لایه اول (بانک‌های تجاری) قرار می‌دهد. در لایه اول، اعضا با بانک مرکزی در ارتباط بوده و قادر به نگهداری و انتقال ریال دیجیتال و توزیع خرد بین کاربران عادی و تجاری می‌باشند. همان‌گونه که عنوان شد، مکانیزم توزیع ریال دیجیتال بین بانک‌ها، مشابه توزیع اسکناس است. 
بنابراین ریال دیجیتال، در مقابل تامین مقدار متناظری اسکناس یا ذخایر از سوی بانک متقاضی، در کیف ریال دیجیتال بانک متقاضی قرار خواهد گرفت.
در لایه دوم نیز اعضا (کاربران عادی و تجاری) با لایه بالاتر از خود در ارتباط بوده و مشتریان از طریق تبدیل وجه نقد یا سپرده خود نزد بانک‌ها به ریال دیجیتال، مقدار مشخصی ریال دیجیتال را به کیف ریال دیجیتال خود منتقل می‌کنند. ریال دیجیتال مشتریان بانکها در حساب بانکی نگهداری نمی‌شود، بلکه در کیف ریال دیجیتال نزد خود مشتریان نگهداری می‌شود و در اثر انجام تراکنش ریال دیجیتال، بطور مستقیم به کیف‌های مختلف منتقل می‌شود.
 ریال دیجیتال تحریم‌ها را دور خواهد زد؟
ارز دیجیتال بانک مرکزی و یا پول دیجیتال بانک مرکزی در دنیا چنین تعریفی ندارد و برای دور زدن تحریم ها ساخته نشده است و دقیقا همان ریالی است که در معاملات روزانه مورد استفاده قرار می گیرد منتها در تولید آن از زیر ساخت های بلاکچینی استفاده شده است و برای مجموعه ای از مزایایی که سمت مردم نیست و قابلیت های حاکمیتی دارد ساخته شده است؛ مانند قابلیت رهگیری بهتر، مبارزه با پولشویی به صورت بهتر و یا ایجاد سیستم هایی که به لحاظ فنی پایداری بیشتری داشته باشند. 
از میان مزایای مختلف دیگر آن می توان به استفاده از آن در توسعه پذیری و امکان سرویس دهی به سینتک ها اشاره کرد و همان قدر که با ریال می توان تحریم دور زد همان قدر نیز با ارز دیجیتال بانک مرکزی می توان تحریم ها را دور زد.
رمز ریال در واقع ارز دیجیتال بانک مرکزی است که پول نقد الکترونیکی به شمار می‌رود و نسخه الکترونیکی اسکناس‌های رایج در ایران خواهد بود.
 ارزش آن نیز به ریال کاغذی سنتی موجود متصل می‌شود.
البته کارت‌های نقدی یا اعتباری که بسیاری از مردم برای خریدهای روزانه از مغازه‌ها یا پرداخت‌های بانکی خود استفاده می‌کنند، نوعی پول دیجیتالی است.
 اما تاکنون صدور این پول‌های دیجیتالی از سوی بانک‌های تجاری و بر پایه اعتبار الکترونیکی که بانک مرکزی به آنها می‌داده، انجام می‌شده است.
به گفته کارشناسان آن چه که در حوزه رمزپول ملی اهمیت پیدا می کند ضوابط مشخص و تاثیرات اقتصادی آن است ولی به لحاظ تکنیکال حداقل در کوتاه و میان مدت تولید و عرضه ارز دیجیتال ملی در ایران چالش‌ساز نخواهد بود.
حالا رییس کل بانک مرکزی نیز اعلام کرده است دستورالعمل رمز پول ملی در شورای پول و اعتبار مصوب شده است و احتمال می‌رود در روزهای آینده اجرایی شود.