روزی که «ساواک» تشکیل شد

لايحه تأسیس سازمان اطلاعات و امنيت كشور (ساواك) كه در شوراي وزيران تصویب‌شده بود روز ۲۸شهريور سال 1335 جهت تصويب به مجلس داده شد که پس از بررسی به تصویب رسید. در جریان بررسی مجلس، بارها گفته‌شده بود که هدف عمده از ایجاد چنین سازمانی، گزارش مشکلات مردم از گوشه و کنار کشور، دردِ دل‌های آنان و خواست‌ها و پیشنهادهایشان است و نیز تحلیل مسائل و رویدادهای ایران و جهان و گزارش مشکلات و تحلیل‌ها به مقامات مربوط و ازجمله شاه است. کشف جاسوسی‌ها و توطئه‌ها نیز ازجمله وظایف این سازمان خواهد بود و در تاریخ طولانی ایران، بسیاری از دولت‌ها ازجمله داریوش بزرگ و خسرو انوشیروان ساسانی از این نوع سازمان‌ها تشکیل داده بودند. مأموران این سازمان در همه حضور محرمانه خواهند داشت. همچنین با تأکید گفته‌شده بود که ساواک از نوع سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) و دستگاه‌های اطلاعاتی انگلیس نخواهد بود. اطلاعات جمع‌آوری‌شده درباره اشخاص پس از اثبات، در بایگانی محرمانه نگهداری می‌شود و در جریان انتصابات و امتیازات موردتوجه قرار خواهد گرفت. تا زمان اجراي اين قانون در سال 1337، امور اطلاعاتي شهرها در دست اطلاعات شهرباني (پليس) بود كه يك دایره مطبوعات هم داشت و در روستاها و حومه شهرها از اختيارات ژاندارمري. ساواك حق مداخله در امور نظاميان را نداشت و اين كار از وظايف اطلاعات ارتش (ركن 2) بود. در پی تأسیس ساواک، تیمور بختیار (1970ـ 1914 و مقتول در عراق) فرماندار نظامی تهران رئیس آن شد و کارکنان این فرمانداری را هم که عمدتاً درجه‌دار ارتش (گروهبان و استوار) بودند به آنجا منتقل کرد؛ بنابراین، ساواک برجای فرمانداری نظامی نشست و اصطلاحاً؛ نخستین آجر ستون، کَج گذارده شد. تیمور بختیار در زمان نخست‌وزیری علی امینی و اصرار او به شاه، برکنارشد و تا پایان عُمر از مخالفت با شاه دست نکشید. همان زمان بسیاری از اصحاب نظر و ازجمله چند نماینده پارلمان گفته بودند که با این ماموران و کارکنان (گروهبان و استوار و نیز کسانی که در جریان براندازی 28اَمُرداد کمک کرده بودند و بعضا اوباش و باجگیر)، سنگ نخست ایجاد این سازمان حساس و مهم کَج گذارده شده است و طولی نخواهد کشید که به یک ماشین ناراضی تراشی و پرونده‌سازی و ... تبدیل خواهد شد. در یک سازمان اطلاعاتی، «تحلیلگر» ـ تحلیلگرِ اطلاعات خام نقش اساسی دارد و تحلیلگر فردی باید باشد بسیار آگاه، باهوش، خردمند و تحصیل‌کرده که این ساواک با کارمندانی که منتقل و يا استخدام کرده فاقد آن است. مأموران دستگاه‌های اطلاعاتی ـ امنیتی باید از میان تحصیل‌کردگان، هوشمندان با درک زیاد و دورنگر انتخاب شوند. باید در امتحان هوش، روانشناسی و معلومات عمومی شرکت و نمره قبولی به دست آورند. در آن سال و سال بعد، طرز استخدام کارمند تازه برای ساواک نیز در سطح وزیران و مقامات بالا موردایراد و انتقاد بود زیرا که آگهی کرده بودند یک سازمان دولتی نیاز به کارمند دارد، متقاضیان درخواست خود را به صندوق شماره ... پُست ارسال دارند! استخدام مأمور و کارمند برای چنین سازمانی حسّاس به این صورت در همه جهان و در طول تاریخ بی‌سابقه بود. ایجاد ساواک روزنامه‌نگاران تهران را بيش از ديگران نگران کرده بود زیرا که با مأمور قدیمی دایره مطبوعات شهرباني (پلیس)، معروف به «محرم علی‌خان» روابط دوستانه داشتند. ناراضی بودن مردم از ساواک در دهه‌های بعد به حدی بود که در سال انقلاب هر مقام تازه منصوب از سوی شاه، وعده انحلال آن را می‌داد. برخی از مورّخان نوشته‌اند که روش و طرز عمل مقامات ساواک در جریان انقلاب به‌گونه‌ای بود که به حذف نظام سلطنتی 2500ساله کمک فراوان کرد! بررسی پرونده‌های ساواک که ساختمان آن [به‌رغم مین‌گذاری بودن ورودی‌های آن] در دو روز اول پیروزی انقلاب به دست مردم افتاده بود نشان داد كه مأموران اين سازمان نه‌تنها برای مردم معمولی و کارمندان، بلکه برای مقامات تراز اول و وزیران وقت پرونده‌سازی كرده بودند ـ پرونده‌های دردسرساز! در دهه نخست پس از انقلاب به همین پرونده‌ها استناد شد.
منبع: روزنامک